? بررسی آثار روانی زلزله‌های اخیر بر کودکان و شهروندان خوی
? معصومه مرنگی آزاد (دانشجوی روانشناسی)
? ایران یکی از پنج کشور اول زلزله‌خیز دنیا است. از جمله آثار مخرب بلایای طبیعی، عوارض روانشناختی است که در صورت عدم انجام مداخلات پایدار آثار آن در آسیب‌دیدگان باقی می‌ماند که اغلب اهمیت این موضوع به فراموشی سپرده می‌شود.
? استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
مواجهه با سوانح مصیبت‌بار مثل سیل، زلزله، آتش‌سوزی، تصادف و... می‌تواند افراد را در معرض یک ترس شدید غیرقابل تحمل قرار دهد که استرس پس از سانحه یا PTSD* نامیده می‌شود. مواجهه با چنین سوانحی خطر بروز PTSD را در کودکان و بزرگسالان افزایش می‌دهد؛ کودکان بیشتر از بزرگسالان و زنان بیش از مردان به این اختلال دچار می‌شوند. در ایجاد این اختلال عواملی مثل تجربیات آسیب‌زای دیگر در طول زندگی، یا از دست دادن منابع حمایتی و خویشاوندان نزدیک و واکنش والدین نسبت به تجربه آسیب‌زا تاثیرگذار هستند.
زلزله اخیر در شهرستان خوی بار دیگر بهانه‌ای برای بررسی مطالعات شکل گرفته متعدد داخلی و خارجی روی این موضوع شد.
? علایم PTSD در کودکان آسیب‌دیده چیست؟
در روزهای اولیه زلزله کمتر کسی می‌تواند درست بیندیشد و رفتار مناسبی از خود نشان دهد و وقتی به خود می‌آید که آسیب‌دیدگان را به محل امنی منتقل کند و کشته‌شدگان را به خاک بسپارد. در این زمان آسیب‌های روانی همراه با پس‌لرزه‌ها فرا می‌رسند.
گزارشات باقی‌مانده از زلزله‌های شهر بم، بوئین‌زهرا، اردبیل، قزوین، بروجرد و سرپل ذهاب نشان دهنده تغییرات در حالات رفتاری و روانی کودکان بوده است از جمله: گریه مداوم، تحریک‌پذیری، شب ادراری، بی‌قراری، کابوس، اشکال در خواب، پرخاشگری نسبت به مادر و همسالان، امتناع از شیر خوردن از سینه مادر در کودکان شیرخواره، عدم تمایل به بازی کردن، حرف نزدن و چسبیدن به مادر.
علائم ذکر شده نشانه‌هایی از سندروم PTSD است که در بزرگسالان به تدریج رفع می‌شود اما اگر در کودکان زیر ۷ سال ظرف چند ماه پس از حادثه درمان نشود تا آخر عمر با آن‌ها می‌ماند و منجر به اختلالات رفتاری و روانی دیگر می‌شود. بروز این مشکل در صورت درگیری بیشتر با شرایط اضطراب‌آور مثل باقی ماندن در فضای زلزله، خانه به دوشی، سردرگمی و از دست دادن امکانات رفاهی پیشین می‌تواند افزایش پیدا کند. مطالعات نشان داده که ۹ ماه پس از زمین لرزه ژاپن، میزان بروز PTSD در منطقه‌ای که از حمایت‌های بیشتری برخوردار بوده، کمتر از منطقه‌ای بوده که حمایت‌ها در آنجا کمتر و به شکل نامناسبی صورت می‌گرفته است.
? چه باید کرد؟
نشانه‌های PTSD در کودکان اگرچه قابل درمان است اما هرچه از زمان طلایی (۳ماه پس از سانحه) بگذرد، درمان سخت می‌شود و بیشتر طول می‌کشد. مهم‌ترین موضوع این است که فردی که دچار PTSD است را حمایت و درک کنیم. اگر احساس می‌کنید آن‌ها رنج می‌برند، آن‌ها را برای دریافت کمک نزد روانشناس یا روانپزشک ببرید.
با توجه به میزان شیوع PTSD در آسیب‌دیدگان حوادث، برنامه مداخلات روانی-اجتماعی و پیگیری‌های منظم ضروری است، این مداخلات می‌تواند موجب افزایش توانمندی آسیب‌دیدگان در تطابق با شرایط ایجاد شده و ارتقای سلامت روانی آن‌ها شود. اکنون نوبت آن است که یک بار دیگر همگی دستگاه‌های مربوطه بسیج شوند تا کودکان زلزله‌زده را از تخریب‌های روانی حاصل از زلزله رهایی بخشند.
* Post Traumatic Stress Disorder
