چطور "ربات کاربران" و "ترندهای مصنوعی" را تشخیص دهیم؟
با توجه به بحث همیشگی "ربات-کاربران" در توییتر و به عنوان کسی که کارش ارتباطاته، گفتم یه سری راه‌های ساده شناسایی "ترندهای مصنوعی" رو (غیر از راه‌های تخصصی و نرم افزاری) در قالب یه متن بیارم، شاید دوست داشته باشید بدونید که بالأخره کیا رباتن کیا نیستن.
اول اینکه باید بدونیم که این کاریه که مختص کشور خاص یا جناح و گروه خاصی نیست و حتی محدود به سیاست و محدود به توییترم نیست و خیلیا هستن که با اهداف مختلف سعی می‌کنن که ترند مصنوعی یا موج روانی رسانه‌ای ایجاد کنن. اما چرا؟
به نظرم قبل از اینکه شروع کنیم، بهتره بدونیم که اصلاً چرا این کار انجام می‌شه؟ چرا گروه‌های مختلف باید کلی هزینه کنن و نیرو تربیت کنن برای این کار؟ این همه هزینه مالی و زمانی برای چی؟ خیلی سریع بخوام بگم 2 تا علت عمده داره که یکیش خیلی واضحه؛ اونم انتقال پر فشار محتوای مورد نظر به جامعه هدف با نیت مشخصیه که حمله کننده دنبال می‌کنه.
اما دلیل دوم؛ دلیل دوم چیزیه که اهالی فن بهش می‌گن مارپیچ سکوت (Spiral of Silence). مارپیچ سکوت به حالتی می‌گن که طی اون گروه‌ها یا افرادی که احساس می‌کنن نظر و عقیده‌شون در اقلیت قرار داره از ابراز نظر خودداری می‌کنن که علتش رو هم اکثراً توی غریزه گله‌ای می‌دونن.
یعنی شما برای طرد نشدن از گروه و آسیب ندیدن از سمت گروه (جامعه)، نظر خودتو ابراز نمی‌کنی. این قضیه حتی باعث می‌شه که در خیلی جوامع نظر اقلیتی که رسانه داره به اکثریتی که رسانه نداره بچربه و غالب بشه. به چه مفهوم؟
مثلاً به خاطر پیام‌های دائم رسانه‌های آمریکایی در تقبیح نژاد پرستی، افراد نژاد پرست اون جامعه احساس می‌کنن که نظر و عقیدشون توی اقلیت قرار داره، پس از ابراز اون خودداری می‌کنن. شاید حتی تعداد اونا بیش از 50 درصد افراد جامعه باشه اما چون رسانه بهشون القا کرده که در اقلیت قرار دارن (در صورتی که در واقع اکثریت هستن) پس از ابراز نظر و عقیدشون خودداری می‌کنن و این عدم ابراز عقیده مجدداً به تقویت نظر مخالف کمک می‌کنه. حالا همین اتفاق توی شبکه‌های اجتماعی هم می‌افته، زمانی که شما هجمه عظیمی رو در تقابل با نظر خودت ببینی معمولاً در حالت عادی وقتی هجوم نظرات مقابل خیلی سنگینه و احساس در اقلیت بودن می‌کنی سعی می‌کنی نظرتو بروز ندی، مگر اینکه کم کم زمزمه‌های موافق با خودتو مثلاً توی توییتر احساس کنی.
حالا این پازل وقتی کامل می‌شه که بدونیم توییتر به عنوان سرمنشأ تأمین محتوای فارسی عمل می‌کنه و اکثر مطالب مهم و حاشیه ساز روز، شاید بالای 90 درصد اونها از توییتر منشأ می‌گیره و بلافاصله وارد رسانه‌های دیگه مثل اینستاگرام، تلویزیون و ... می‌شه. پس وقتی یه گروه مشخص بتونه با یه هجمه عظیم وارد توییتر بشه و مثلاً فلان ترندو ایجاد کنه و به خاطر اثر مارپیچ سکوت گروه رقیب از ابراز نظر خودداری کنه یا کم کاری کنه (کمک به توسعه بیشتر ترند ایجاد شده) بلافاصله اون عقیده می‌تونه توی توییتر به عنوان سرمنشأ محتوای فارسی تثبیت بشه و چون رسانه‌های دیگه در مورد مسائل مهم اکثراً از محتوای توییتر تغذیه می‌شن پس محتوای مورد نظر ما شروع می‌کنه به رسوخ و توسعه توی رسانه‌های دیگه و در وهله اول اینستاگرام و تلگرام و کم کم پتانسیل اینو داره که توسط همه مردم دیده بشه و اینجوری می‌شه که مثلاً چیزی رو که شما دیروز یا پرویروز توی توییتر دیدید، امروز مادربزرگتون داره توی تلگرام یا دوستتون توی اینستاگرام می‌بینه.
این به طور خیلی خلاصه می‌شه یه دلیل عمده این جنگ‌های رباتی، که حالا بگذریم از اینکه برای سرعت دادن بیشتر به کار توی اینستا یا شبکه‌های فعال دیگه هم همین فرآیندو اجرا می‌کنن ولی خب توییتر جور دیگه‌ای اهمیت داره و معمولاً مرکز این جور کاراست. اما حالا از کجا بفهمیم کدوم ترند مصنوعیه و کیا تو حجم وسیع رباتن و سازماندهی شده؟
از نکات ساده شروع می‌کنیم که اکثراً هممون می‌دونیم چین تا حالا بریم جلوتر. اولین چیزی که واضحه اینه که به صورت رندوم اکانتاییی رو که درگیر اون ترند مشخص شدن و دارن مخصوصاً لایک یا ریتوییت می‌کنن بررسی کنیم. اگر دیدیم که تعداد زیادی از این افراد این چند تا ویژگی رو دارن می‌تونیم کم کم مشکوک شیم.
ویژگی اول: اکثراً آواتارا همه گل و گلدون و مجسمه و عکسای سینماییه که مشخصاً اکثراً بد سلیقه و سریعم انتخاب شدن.
ویژگی دومشون اینه که خیلی از اکانتای درگیر تعداد فالوئر کمی دارن یا تعداد توییت کمی دارن (البته جدیداً روطبیعی جلوه دادن اکانتا رشد داشتن و شاید خیلی محسوس نباشه این مورد)
ویژگی سوم اینکه خیلی از اکانتای درگیر تو همین یکی دو ساله ساخته شدن یعنی 2017 2018. بازم تأکید می‌کنم وجود این موارد تأیید کننده صد در صدی نیست فقط احتمال مصنوعی بودنو می‌بره بالا.
مورد دیگه اینکه اینا معمولاً تعداد زیادی اکانتای فالوئر بالا مشخص دارن که همیشه در حال توییت کردن حول یه موضوع خاص هستن یعنی کمتر زمانی پیش می‌یاد که اینا حداقل 7 8 ساعت توییت نکنن.
یه تعداد توییتای تاپ اون ترندو بررسی کنید اگر دیدید تو خیلی از توییتای تاپ با لایک و ریتوییت زیاد، تعداد لایک‌ها از حداقل 5 6 برابر ریتوییتا کمتره می‌تونید بیشتر به واقعی بودن ترند مشکوک شید.
یه نشونه دیگش اینه که شما برای جا افتادن تو فضای توییتر یه مقدار زمان می‌خوای و باید با فضا و نحوه نگارش آداپته شی اما شما اکانتایی رو درگیر موضوع می‌بینید که کاملاً جدیدن و حتی اطلاعاتشونو کامل نکردن اما کاملاً توییتری و مسلط به قواعد توییت می‌کنن. اینم شک برانگیزه.
مورد دیگه درباره ربات‌ها اینکه چون به صورت فله‌ای (Bulk) ساخته می‌شن پس فله‌ای هم لو می‌رن، یعنی مشابهت‌ها و ارتباطای زیادی به طور مشخص بعضی جاها دیده می‌شه که باعث لو رفتنشون می‌شه.
مورد بعد اینکه خیلی سعی می‌کنن به صورت احساسی تحریکتون کنن. اگر دیدین روی اون ترند مشخص خیلی دارن بازیای احساسی راه می‌ندازن و بعضاً غیر منطقی، حتماً بررسیشون کنید. احساسات شما و تحریک کردنش برای اونا مثل باتری می‌مونه. پس اگر دیدین منطق کم رنگه و عمده توییتا و حرفا پوپولیستیه شک کنید.
یادمون نره که اینا به صورت تیمی کار می‌کنن و باید تعداد زیادی اکانتو تغذیه محتوایی کنن، کسی که کار محتوا کرده باشه می‌دونه که دردسرش زیاده پس به صورت طبیعی مشابهت زیادی بین توییتا پیدا می‌شه و شما ممکنه یک توییت رو عیناً یا شبیهش رو با کمی تغییر چند ده بار ببینید. اگر احساس کردید که دارید توییتای تکراری می‌بینید خیلی راحت یه تیکشو بندازید توی سرچ توییت دک ببینید چقدر مشابه داره، اگر دیدید تعداد زیاده خب قاعدتاً مشکوکه.
مورد بعد زمانیه که فعالیت زیادی رو در یک برهه خاص از طرف چند تا اکانت مشخص می‌بینید، مثلاً: طرف هر 2 ساعت داره توییت می‌کنه و انواع و اقسام تولید محتوارو (اینفوگرافیک، متن و ...) داره انجام می‌ده و مشخصاً داره مسائلی رو هماهنگ می‌کنه و خط می‌ده، این آدم حتی اگر کار و زندگی هم نداشته باشه قاعدتاً تایمی رو برای استراحت نیاز داره و این حجم غیر طبیعی از تولید محتوا حتی در حد متن زمان زیادی از آدم می‌گیره، پس اکانتی که انقدر پرفشار فعالیت می‌کنه به احتمال زیاد توسط یه نفر و به صورت دلی و خالصانه اداره نمی‌شه.
نکته بعد پروموتِد توییت‌های غیر طبیعیه که ممکنه روی تایم لاینتون ظاهر بشه، چون برای این کار هزینه شده و به طور منطقی هر هزینه‌ای هدف داره تجربه نشون داده که بعد از این پروموشن های خیلی عجیب یا همزمان با اونها معمولاً فعالیت‌های رسانه‌ای قوی و برنامه ریزی شده از همون سمت دیده می‌شه که شامل ارتش فِیک‌ها هم می‌شه. یعنی احتمالاً همه اینها در قالب یه برنامه ریزی مدون رسانه‌ای با بودجه مشخص بوده.
مورد بعد اینکه اکثراً این اکانت‌ها لحن تند و بی منطقی دارن، چون اکثراً نیومدن تا مسئله‌ای رو حل کنن، دقیقاً اومدن برای به آشوب کشیدن فضا. همونطور که گفتم این جریانات پیرو منطق نیستن چون باتریشون با غلیان احساسات شما شارژ می‌شه. پس هر چقدر فضا متشنج تر بهتر.
مورد دیگه بحث مدت زمانه؛ اصولاً ترندها معمولاً تابع مناسبت‌ها هستن (پیروزی تیم ورزشی، انتخابات، اعیاد، وقایع و ...) و مناسبت‌ها هم معمولاً مدت‌های مشخص و کوتاهی دارن، پس به غیر از شرایطی که مناسبتی یا واقعه مهمی بنا به دلایل مختلف به درازا می‌کشه و افکار عمومی رو به خودش مشغول نگه می‌داره، در باقی موارد که جامعه حساسیتی نسبت به مسئله‌ای نداره اما همچنان و در مدت زمان طولانی هشتگ‌های گروه‌های مشخصی رو در تکرار بسیار بالا در صدر توییتر فارسی می‌بینیم، این قضیه تا حدی مشکوکه. وقتی جامعه تحریک نشده این شرایط طبیعی نیست.
این هم یک توییت نمونه که دقیقاً به همین مورد اشاره کرده، به طور مشخص به مارپیچ سکوت که در ابتدا ذکر شد.
