مهندس مهرشاد ملکی، فعال حوزه غلات
غول گرمایش جهانی؛ حریفی سرسخت برای امنیت غذایی کشورها
زنگ خطر کاهش تولید گندم و غلات به صدا درآمد
به اعتقاد محققان مهم ترین چالش قرن بیست و یک کمبود مواد غذایی و سوءتعذیه است چراکه هر درجه افزایش دمای جهانی در نتیجه تغییر اقلیم می‌تواند منجر به ۶ درصد کاهش تولید گندم و ۱۰ درصد کاهش تولید برنج شود.از سوی دیگر، در چند سال اخیر به دلیل گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی، سامانه‌های بارشی مجال تقویت و بارندگی را پیدا نکرده‌اند و این شرایط در تمام نقاط آسیای میانه و خاورمیانه حاکم است. به گونه‌ای که با کاهش میزان بارندگی و تغییرات آب و هوایی تولیدات محصولات کشاورزی به ویژه غلات با چالش‌هایی رو‌به رو شده است. با توجه به اهمیت تولیدات غلات در کشور و نقش آن در تامین امنیت غذایی کشور درباره وضعیت تولید غلات در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی با مهندس مهرشاد ملکی، فعال صنعت غلات به گفت‌وگو پرداختیم.
نیاز کشور به واردات بیش از 10 میلیون تن ذرت
به گفته ملکی، حدود 9 میلیون هکتار از اراضی ایران زیرکشت غلات است که از این میزان بیشتر از نصف، به روش دیم کشت می‌شود؛ در واقع عمده تولید غلات کشور مبتنی بر میزان بارندگی در کشور است که با توجه به گرمای بی سابقه تابستان 1403 و کاهش میزان بارندگی‌‌‌‌‌‌‌‌ها نسبت به دوره مشابه سال‌های گذشته، احتمال کاهش حجم تولید در این بخش وجود دارد. با توجه به آب‌بر بودن ذرت، تولید این محصول در کشور اندک است به طوری که شاید میزان تولید آن به یک میلیون تن هم نرسد، لذا با توجه به نیاز کشور مجبور هستیم بیش از 10 میلیون تن ذرت دیگر به کشور وارد کنیم. همچنین در مورد کالاهای دیگر مانند جو و سویا نیز شرایط به همین شکل است و در کشور با کمبود تولید مواجه هستیم.
ایران؛ چهارمین ذخیره‌کننده بزرگ غلات در آسیا
وی درباره وضعیت تولید گندم در کشور اظهار کرد: بر اساس گزارش وضعیت تولیدات کشاورزی جهان در سال ۲۰۲۳، تولید گندم در ایران ۱۴ میلیون تن برآورد شد که نسبت به سال قبل از آن ۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد. در حال حاضر، ایران هم اکنون چهارمین ذخایر بزرگ غلات آسیا را در اختیار دارد و تولید گندم آن به تنهایی در سال ۲۰۲۳ به حدود 14 میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل ۵۰۰ هزار تن تا 1 میلیون تن افزایش داشته است .
گندم یا برنج؛ کاشت کدامیک دارای مزیت است؟
این فعال صنعت غلات در ادامه درباره توجه به اصل مزیت در رابطه با تولید برخی از محصولات کشاورزی گفت: هر محصول کشاورزی از زمان شروع کشت تا زمان برداشت و مصرف، میزان آبی را مصرف می‌کند که بدان «آب مجازی» گفته می‌شود. به عنوان مثال برای تولید یک کیلو برنج ۳ هزار و ۳۹۲ لیتر و برای تولید یک کیلوگرم گندم یک هزار و ۳۰۰ لیترآب مصرف می‌شود. این امر بدین معناست که وقتی یک محصول به کشوری صادر می‌شود، به مثابه آن است که به میزان زیادی آب به کشور دیگر صادر شده و با واردات آن، آب هم به کشوری وارد می‌شود. به همین دلیل برخی از کارشناسان با کاشت مخالف و با واردات موافق هستند.
علاوه بر این بر اساس یافته‌های زمین‌شناسان از آنجا که سفره‌های آب زیرزمینی دیگر آب کافی ندارند، باید از کشت محصولات پرآب در بخش کشاورزی به جد خودداری کرد. افزایش تولید محصولات به معنای از دست رفتن منابع بیشتر آبی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و در وضعیت بحرانی‌تر فرونشست بسیاری از دشت‌های کشور است. بنابراین با وجود اهمیت بحث خودکفایی در تولید نباید این امر منجر به نابودی آب‌های زیر زمینی و ایجاد مشکلات دیگر گردد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر مهمترین و تقریبا تنها حمایت دولت از تولید گندم در کشور، خرید تضمینی این محصول از کشاورزان طبق «قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی» است، گفت: بر اساس این قانون، دولت باید به صورت سالانه، نرخ خرید تضمینی گندم و سایر محصولات ذکر شده در قانون را پیش از شروع فصل کشت اعلام نموده و پس از تولید، آن را از کشاورزان خریداری نماید. نرخ اعلامی دولت باید هر ساله متناسب با هزینه های تولید افزایش داشته باشد. در صورتی که نرخ گندم، متناسب تعیین نشود، کشاورزان برای دوره های آتی، به سمت کشت سایر محصولات حرکت می کنند و در نتیجه میزان تولید گندم کاهش می یابد. در شرایطی که کشاورزان امکان تغییر نوع کشت نداشته باشند، کیفیت گندم تولیدی به دلیل افزایش هزینه‌ها به شدت کاهش می یابد. در صورتی که کشاورزان گندم باکیفیت کشت کرده باشند و با قیمت نامتناسب مواجه گردند، برای جبران هزینه ها و کسب سود بیشتر، به قاچاق و فروش آن به خارج کشور روی می آورند. این موضوع، مشخصا در سال جاری به دلیل افزایش نرخ ارز، موضوعیت بیشتری پیدا کرده است. همچنین لازم است برای قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشور، ضمانت اجرایی تعیین گردد و درصورت عدم پایبندی به این قانون، جریمه در نظر گرفته شود. در نهایت، وزارت جهاد کشاورزی باید به عنوان متولی اصلی تولید گندم در کشور تعیین شود.
منتشر شده در مجله نگاشته درج شده در مجله نگاشته ، مجله ای اختصاصی در حوزه کشاورزی ، غلات و صنایع وابسته ، شماره 96 مرداد ماه ۱۴۰۳
