این روزها ما شاهد حضور بیش از پیش هوش مصنوعی(AI) در زندگی افراد هستیم. سوال پرسیدن از مدلهای هوش مصنوعی مثل ChatGPT و Google Gemeni جایگزین جستجو در گوگل شده است. برای تولید محتوا، طراحی گرافیک و برنامه نویسی و ... از انواع محصولات و مدلهای هوش مصنوعی استفاده میشود. امروز هوش مصنوعی دیگر برای یک وکیل و حقوقدان خبر جدیدی نیست؛ از نرمافزارهای ساده اتوماسیون و مدیریت پروندهها تا مدلهای زبانی بزرگ(LLM) که به سوالات حقوقی پاسخ میدهند و متن قرارداد را خلاصه و ریسکها را برجسته میکنند، این محصولات همهجا حضور دارند.
اما پرسش واقعی این است: آیا باید نگران باشیم که این فناوری جای ما(وکلا و حقوقدانان) را بگیرد یا باید آن را فرصتی برای بازآفرینی حرفهی حقوقی و وکالت ببینیم؟ به عنوان کسی که سالها در تقاطع حقوق+فناوری کار کردهام، میخواهم از زاویهٔ عملیاتی و استراتژیک این سؤال را بررسی کنم.
ما امروز شاهد این هستیم که ابزارها و محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی حقوقی در حال انجام بهتر، ارزانتر و سریعتر کارهای تکراری و پرحجم هستند. تحلیل و بررسی قراردادها و اسناد حقوقی، جستجوی سوابق و آرای قضایی، طراحی و تنظیم پیش نویس قراردادها، نگارش اولیه اوراق قضایی، جمع آوری و صحت سنجی اطلاعات و ...، این یعنی بخشی از کارهایی افراد جونیور یا منشی و دستیاران حقوقی انجام میدادند اکنون قابل خودکارسازی و واگذاری به هوش مصنوعی است.
البته تجربهی من نشان میدهد که در نهایت هیچچیز جای «قضاوت حقوقی انسانی»، «نوآوری در طراحی راهحل حقوقی» و «تعاملات حساس با مشتری» را کامل نمیگیرد. هوش مصنوعی ابزارِ توانمندسازی است، نه نسخه نهایی!
افزایش دسترسی و کاهش هزینهها: با اتوماتیکسازی کارهای اولیه و پایه، هزینه خدمات حقوقی برای کسبوکارهای کوچک و افراد میتواند به شدت کاهش پیدا کند. این یعنی بازار بزرگتری از مخاطب که قبلاً توان پرداخت نداشتند، وارد میشوند و از خدمات حقوقی حرفهای استفاده میکنند. این یعنی افزایش تقاضا!
تمرکز روی موضوعات مهم و با ارزش افزوده بالا: وکلا و حقوقدانان میتوانند از زمان آزاد شده (که به خاطر استفاده از هوش مصنوعی این زمان آزاد و ذخیره شده)برای کارهای با ارزش بالاتر، مثل استراتژی حقوقی، حل اختلاف پیچیده و مشاوره راهبردی استفاده کنند.
نوآوری در خدمات و مدلهای درآمدی: مدلهای اشتراکی، پکیجهای قیمتی شفاف و با قیمت ثابت به جای فعالیت به صورت ساعتی فرصتهای جدیدی برای موسسات حقوقی و دفاتر فراهم میکنند.
بهبود کیفیت و کاهش خطا در کارهای تکراری: ابزارها و محصولات خوب، وقتی با فرآیندهای کنترل کیفیت انسانی همراه شوند، میتوانند خطاهای ساده را کم کنند و سرعت انجام کارهای حقوقی را بالا ببرند.
توهم هوش مصنوعی (hallucination): مدلهای زبانی گاهی جملاتی را تولید میکنند که «زیبا» و از نظر نگارشی و دستور زبانی درست هستند ولی کاملا اشتباهاند. اعتماد کورکورانه به هوش مصنوعی میتواند خسارتزا باشد. البته که راه حلهایی برای کاهش توهم هوش مصنوعی وجود دارد، استفاده از سرویسهای بومی تخصصی مثل دستیار حقوقی هوش مصنوعی وینداد AI به علت فعالیت تخصصی در حوزه حقوق ایران دارای کمترین میزان توهم است.
افتِ استاندارد حرفهای و اخلاقی برای مصرفکنندگان: مشتریای که محصول هوش مصنوعی را مرجع نهایی مشاوره حقوقی بداند، ممکن است در معرض ریسکهای پنهان قرار گیرد. شفافسازی نقش ابزار و نقش وکیل ضروری است.
خطر تنظیمگری و مسائل حقوقی جدید: حریم خصوصی، مسئولیت حرفهای و مقررات مرتبط با ارائه سرویس حقوقی توسط هوش مصنوعی نیاز به بازنگری دارد.خصوصا در کشور ایران که در این حوزه خلا های قانونی و رگولاتوری بسیار زیادی وجود دارد.
تهدید شغلی برای نقشهای سطح ابتدایی: با وجود هوش مصنوعی حقوقی تعداد فرصتهای سنتی برای کارآموزان یا دستیاران ممکن است کاهش یابد مگر اینکه نقشها بازطراحی شوند.
آموزش فنی برای وکلا، حقوقدانان و دانشجویان حقوق: مهارتهایی مانند طراحی و نگارش پرامپت درست، بررسی خروجی مدل، استفاده بهینهاز انواع مدلهای هوش مصنوعی و نحوه خودکارسازی با ابزارهای هوشمند برخی از مهارتهایی هستند که باید به صورت دقیق و کامل به وکلا، حقوقدانان و حتی دانشجویان حقوق آموزش داد!
قواعد بازی شفاف باشد: موسسات حقوقی، دفاتر وکالت، استارتاپهای حقوقی و نهایت خود حقوقدانان باید صریح دربارهی اینکه چه کاری را هوش مصنوعی انجام میدهد و چه کاری را انسان تأیید میکند، اطلاعرسانی کنند.
مدل ترکیبی انسان + هوش مصنوعی: بهترین نتایج وقتی حاصل میشود که هوش مصنوعی و ماشین کارهای تکراری و سریع را انجام دهد و انسان روی قضاوت، نتیجه گیری و تعاملات حساس تمرکز کند.
حفاظت از داده و حریم خصوصی: مخصوصاً در بازارهایی مثل ایران که داده حقوقی حساس است، پیادهسازی استانداردهای محکم حفظ محرمانگی الزامی است. کاربران باید از رعایت حریم خصوصی خود اطمینان پیدا کنند.
نوآوری مسئولانه در محصولات: طراحی محصول باید با در نظر گرفتن محدودیتهای مدلها، مکانیزمهای بازخورد و مسیر خروجی امن برای کاربران همراه باشد، این دقیقا چیزی بود که ما در طراحی و توسعه وینداد AI انجام دادیم.
برای موسسات حقوقی، دفاتر وکالت، وکیل ها و حقوقدانان : حتما و حتما از محصولات و ابزارهای تخصصی هوش مصنوعی استفاده کنید. این ابزارها برای کمک به شما و بهبود کیفیت طراحی و توسعه داده شدند. ابزارهایی مانند ویندادAI و سایر محصولات حقوقی هوش مصنوعی به شما بیشتر از همیشه کمک میکنند. البته خروجی را همیشه با معیارهای حرفهای بسنجید؛ مهارتهای تکنیکی را یاد بگیرید و خدماتی توسعه دهید که «انگیزه انسانی» را ارزشگذاری کند.
برای مردم عادی، کارآفرینان، اصناف و به طور کلی کاربران خدمات حقوقی: کنار گذاشتن وکیل کامل و تکیه بر هوش مصنوعی خطرناک است؛ از هوش مصنوعی استفاده کنید اما همیشه تلاش کنید پاسخ هوش مصنوعی را پاسخ نهایی ندانید. هوش مصنوعی میتواند در نقش دستیار خود عمل کند، اما وکیل همچنان وکیل است!
برای قانونگذاران: قوانین محافظتکننده ولی تشویقکننده نوآوری لازم است، قالبهای مشخص برای مسئولیتپذیری، افشای استفاده از هوش مصنوعی و استانداردهای حفظ داده!
آیا هوش مصنوعی قراردادها را بهتر تحلیل و بررسی میکند؟ بله.
آیا میتواند بخشهای مختلف کار حقوقی را خودکار کند؟ بله
اما «قضاوت حقوقی»، «نوآوری در راهحلها» و «همدلی در مواجهه با پروندههای انسانی» همچنان حوزهی کاری انسان است. بنابراین من فکر میکنم هوش مصنوعی یک تهدید نابودگرِ همهجانبه نیست؛ بلکه یک «نفوذ ساختاری» است که بازار، مدلهای درآمدی و آموزش حقوق را بازتعریف میکند. برای من، بهعنوان کسی که در سالهاست در بزرگترین شرکت فناوری حقوقی ایران کار میکنم و پروژههایی مثل وینداد و وینساین را تجربه کردهام، مسیر عقلانی این است: از هوش مصنوعی بهعنوان ابزار اصلی افزایش دسترسی و کارایی استفاده کنیم، در عین حال مکانیزمهای انسانی برای کنترل کیفیت، اخلاق و تصمیمگیریهای بحرانی را حفظ کنیم. اگر این کار را بکنیم، نه تنها وکلا حذف نمیشوند، بلکه ارزش حرفه وکالت صعود خواهد کرد، اما فقط اگر آماده پذیرش تغییر باشیم و نوآوری را با مسئولیت همراه کنیم.
