اگر از کسی طلبی دارید و او به شما بدهکار است، آیا فکر می‌کنید از طرق دادگاه می‌توانید اموال او را توقیف کنید یا اینکه بعضی از اموال استثناست؟! بله، بعضی از دارایی‌های اشخاص حقیقی استثنا هستند و حتی اگر خود شما هم به دیگران بدهکار باشید آنها نمی‌توانند آن اموال را بابت بدهی توقیف کنند. به این موارد در اصطلاح حقوقی و قانونی مُستَثنَیات دَیْن می‌گویند (که ما معمولاً کلمه عربی دَین را دِین تلفظ می‌کنیم).
در این مطلب پس از تعریف دین و مستثنیات آن، درباره این بحث می‌کنیم که «آیا اتومبیل یا اتومبیل‌های تحت مالکیت فرد، همیشه جزو مستثنیات دین هستند یا خیر؟». برای وصول مطالبات مانند مهریه، دیه و قرض از وکیل متخصص بنیاد وکلا کمک بگیرید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به کار شما رسیدگی شود.
قبل از پاسخ به این سؤال بهتر است با تعریف دقیق دین آشنا شویم و بعد به مستثنیات آن بپردازیم. معمولاً دین را با قرض مترادف می‌گیرند که مثلاً برای وصول قرضی که از سررسید آن گذشته است نمی‌توان خانه محل سکونت افراد را مصادره کرد و مقدار طلب را از فروش آن تأمین کرد.
دَین / دِین در یک تعریف که فقط شامل اموال و دارایی می‌شود نه حقوق و خدمات، عبارت است از مالی که بر عهده و ذِمّۀ (گردن) کسی است. در اصطلاح حقوقی و شرعی به آن اشتغال ذِمِّه می‌گویند. گاهی این تعهد به صورت اختیاری است؛ مانند تعهد مهریه در عقد ازدواج از طرف مرد، بازپرداخت قرض از سوی قرض‌گیرنده، و پرداخت پول در قبال خرید نسیه کالا یا خدمات. و گاهی اشتغال ذِمّه به صورت غیر اختیاری است؛ مانند تعهد مرد به نفقه زن، ضامن بودن در قبال تلف کردن مال دیگران، پرداخت دیه که البته مهلت قانونی هم دارد.
بنابراین در همه این موارد یک مالی به عهده کسی است که اگر به تعهد خود عمل نکند، ضمن اینکه کار حرام و غیرقانونی انجام داده است، طرف مقابل و ذی‌نفع می‌تواند از طریق راه‌های قانونی اقدام کند و طلب خود را از اموال آن شخص بردارد. مثل به اجرا گذاشتن مهریه، الزام به پرداخت نفقه یا بدهی (قرض یا دیه یا پول جنس فروخته‌شده).
درباره خود دین مسائل حقوقی فراوانی مطرح است که بهتر است از کارشناسان حقوقی باسابقه بنیاد وکلا بپرسید؛ مانند فوت بدهکار یا طلبکار، مفلس شدن مدیون، دینی که به صورت مشاع بر عهده چند نفر است، انتقال دین به شخص دیگر، خرید و فروش دین، و کشته شدن بدهکار و صرف دیه او به نفع طلبکاران.
یک نکته مهم در اینجا این است که اگر به مدیون مهلت بیشتری داده شود و در مقابلش شرطی گذاشته شود (مانند پرداخت مبلغ اضافه یا گرفتن امتیاز یا انجام کاری)، این کار ربا و حرام و غیرقانونی است.
مستثنیات دین شامل «اموال منقول یا غیرمنقولی» است که برای «گذراندن زندگی خود و افراد تحت تکفل» و «کسب درآمد» در« حد شأن» بدهکار ضروری است و اگر آنها نباشند وی به حالت «اِعسار و ناتوانایی» می‌افتد. کلمات داخل گیومه، در بحث مستثنیات دین مهم و کلیدی هستند و نسبت به افراد مختلف متفاوت است و نمی‌توان برای آنها حکمی واحد داد.
مثلاً خانه شخصی یا استیجاری را که محل زندگی بدهکار و خانواده اوست نمی‌توان از او برای ادای دین گرفت؛ مگر اینکه قیمت خانه یا مبلغ رهنش آن قدر زیاد باشد که با فروش خانه یا پس گرفتن رهن، بتوان خانه دیگری در شأن او خرید یا رهن کرد. درباره لوازم خانه هم همین موضوع شأن یا امکان فروش و تبدیل مطرح است.
به طور کلی شرایط حال و کنونی افراد در تعیین اموالی که قانوناً قابل‌توقیف یا حراج نیستند مهم است. تطبیق وضعیت پرونده خود را با اطلاعاتی که از بدهکار دارید به وکیل متخصص و ماهر وصول مطالبات بنیاد وکلا بسپارید.
موضوع اصلی ما ماشین اشخاصی است که با همان تعریف اشتغال ذمّه که در بالا گفتیم و مثال زدیم، به دیگران بدهکارند. ماشین جزو اموال منقول بدهکار محسوب می‌شود و مانند خانه که مهم‌ترین مایحتاج زندگی است گاهی جزو مستثنیات دین هست و گاهی نیست!
به این مثال‌ها توجه کنید:
۱. ماشین، وسیله کار و کسب درآمد فرد است؛ مثل تاکسی تخت پوشش تاکسیرانی یا مراکز اینترنتی، وانت برای پخش مواد غذایی یا خدمات جابجایی وسایل، و مثالهایی مانند اینها. در این موارد، چون این خودرو وسیله امرار معاش فرد است قابل‌توقیف نیست؛ مثل لپ‌تاپ و کتاب برای استاد دانشگاه بدهکار یا ابزار نجاری یا کابینت سازی و… . البته توقیف منافع ابزار و وسایل کسب‌وکار و ازجمله بخشی از درآمد و منافع ماشین قابل بررسی است.
۲. فرد بدهکار چند ماشین در مالکیت و به نام خود دارد که یکی از آنها در حد شأن اوست. اینجا گاهی فقط یک ماشین استثنا خواهد بود و گاهی بیشتر از یک ماشین! ممکن است یکی دیگر از افراد تحت تکفل او به ماشین تحت مالکیت او نیاز شخصی یا شغلی دارد.
در همین دو مثال، اگر ارزش ماشین یا ابزار و وسایل کار خیلی بیشتر از مبلغ بدهی باشد و با فروش آن و تبدیل به ماشین یا وسیله ارزان‌تر، فرد بدهکار در زندگی و کار معطل نمی‌ماند، در این صورت، ماشین یا اموال کسب و کار به اندازه مبلغ دین توقیف می‌شود تا مراحل قضایی و اداری بعدی مانند فروش اموال اجرا گردد.
۳. فرد بابت همین ماشینی که زیر پایش هست دین و بدهی دارد! اینجا هم لازم است وضعیت ماشین اولاً از جهت قرارداد خرید و سپس نیاز زندگی یا شغلی بررسی شود.
۱. مرجع صالح رسیدگی به دین فقط دادگستری و حکم دادگاه نیست! مراجع قانونی دیگر مانند سازمان امور مالیاتی و دارایی، اداره کار و امور اجتماعی، سازمان ثبت اسناد و املاک نیز می‌توانند بر اساس اسناد رسمی لازم‌الاجرا برای توقیف اموال اجراییه صادر کنند. البته در صورت اختلاف و اعتراض بدهکار درباره مستثنیات دینش، مرجع رسیدگی نهایی دادگاه در چارچوب قوانین اجرایی احکام مدنی است.
۲. مهلت قانونی برای اعتراض به حکم قطعی دادگاه درباره پرداخت وجه به دیگران تحت هر عنوانی که باشد ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه دادگاه است. بنابراین اگر شخص محکوم در این مهلت قانونی نسبت به مستثنیات دین اعتراض نکند، مأموران اجرای احکام دادگاه طبق مفاد اجراییه برای توقیف و فروش اموال وی و پرداخت مبلغ بدهی او از محل فروش آن اموال اقدام می‌کنند.
۳. تشخیص نیاز و شأن افراد و تعیین مستثنیات دین سلیقه‌ای نیست و باید در دادگاه ثابت شود. بنابراین درهر طرف از این دعوا که باشید به وکیل متخصص دیون یا مشاوره با کارشناس حقوقی نیاز دارید.
