کمال هر موجودی به فعلیت آن است و هر آنچه که به اصل و بنای وجودی اشیاء مربوط باشد کمالات اولیه آنها محسوب می گردد؛ امور دیگر که در مرتبه بعد قرار دارند کمالات ثانویه به حساب می آیند. به عنوان مثال کمال اولیه میوه شکل و صورت آن است و کمال ثانویه آثار و نتایج آن میوه می باشد. به بیان دیگر، کمال اول هر چیزی به ذات آن مربوط است و کمال ثانی در صفات آن محقق می شود.
بنابر این کمال بر دو گونه است: کمال ذاتی، مانند ناطق بودن انسان؛ کمال صفاتی مانند کاتب بودن انسان. توضیح اینکه انسان نمی تواند ناطق نباشد ولی می تواند کاتب نباشد.
مفاهیم قابل اطلاق بر ذات مقدس الهی، از قبیل: حیات، علم، نور، جمال، کمال، حب و... که از کمالات وجودی حکایت می‌کنند و بر هیچ نوع نقص و محدودیتی دلالت ندارند، صفات ذاتی الهی نامیده می شوند. البته برخی از متکلمین صفات دیگری مانند: سمیع، بصیر، مرید و متکلم را بر آنها افزوده اند.
مفهوم حیات در مادیات و مجردات دلالت بر کمال وجودی می‌کند. با توجه به مجرد بودن ذات الهی، بالاترین مرتبه حیات، مخصوص ذات مقدس اوست؛ چرا که وجود حیات بخش نمی تواند فاقد آن باشد بلکه باید کامل ترین آن را داشته باشد؛ به بیان دیگر موجودی که فاقد کمال خاصی باشد نمی‌تواند آن را به دیگری بدهد.
ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش
جامی
درباره صفات ذاتی خداوند، سه نظریه وجود دارد. بعضی از متکلمین خدا را فاقد صفات می دانند و برخی هم صفات خداوند را زائد بر ذات تصور می کنند و متکلمین شيعه، صفات ذاتی خداوند را عين ذات الهی می دانند.
بدیهی است که دیدگاه شیعیان از روایات اهل بیت(ع) استنباط شده است. امام صادق(ع) به زنديقی كه به آن حضرت(ع) عرض كرد: آيا خدا شنوا و بيناست؟ فرمودند: خدا شنوا و بيناست؛ شنواست بدون عضو، بيناست بدون ابزار، بلكه به ذات خود مي شنود و به ذات خود می بيند و اينكه گويم به ذات خود مي شنود معنيش اين نيست كه او چيزيست و ذات چيز ديگر، ولی چون تو از من پرسيدی براي فهمانیدن به تو خواستم آنچه در دل دارم به لفظ آورم، پس می گويم خدا می شنود به تمام ذاتش ولی نه به آن معنی كه ذاتش بعض و پاره داشته باشد چنان كه تمام ما دارای بعض است بلكه مقصودم فهماندن به تو و تعبير از ضميرم بود و بازگشت سخنم به اين است كه او شنوا، بينا، دانا و آگاه است بدون آنكه ذات و صفتش اختلاف و كثرت پيدا كند.»(اصول كافی، ج1، ص113)
وقتی كه ثابت شد صفات خداوند عين ذات اوست و خداوند تمام كمالات را دارا است و همچنین كمالی زائد بر ذات ندارد، نتیجه گرفته می شود که کمالات خدا عين ذات اوست و از اصل وجود ناشی می شود.
