سینمای ایران در سال 1402 و پس از روزهای نسبتاً ملتهبی که در سه سال گذشته به دلایل مختلفی همچون کرونا و شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه پشت سر گذاشت، به آرامش نسبی رسید. از همین رو می‌توان به آمار و اعداد آن بدون تأثیر عوامل برون‌متنی نگریست و آن‌ها را مبنای خوبی برای تجزیه و تحلیل وضعیت کلان سینمای ایران و ظرفیت‌ها و محدودیت‌هایش در نظر گرفت.
سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران که وضعیت سینمای ایران را با رویکردی داده‌محور بررسی کرده و از زوایای مختلفی به صنعت سینمای ایران پرداخته است، منبع مناسبی برای این امر است. به همین جهت در این یادداشت، بخش‌های مهم و بااهمیت سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران بررسی می‌شود. بر همین اساس و با اتکا به داده‌هایی که در دسترس است، وضعیت سینمای ایران از دو جنبه «فیلم‌های سینمایی» و «سینما» مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
با توجه به اینکه در سال 1402 فیلم‌های سینمایی زیادی -از سال‌های گذشته- در نوبت اکران قرار داشتند، شاهد افزایش تعداد فیلم‌های سینمایی اکران شده بوده‌ایم. در سال 1402، تعداد 72 فیلم سینمایی روانه سالن‌های سینما شده‌اند که در مقایسه با سال 1401، 13 فیلم بیشتر اکران شده‌اند. همچنین تعداد فیلم‌های اکران شده «گروه هنر و تجربه» و «فیلم‌های خارجی» نیز افزایش پیدا کرده است. در سال 1401، تعداد 17 فیلم سینمایی گروه هنر و تجربه و 22 فیلم خارجی اکران شده بودند که در سال 1402، تعداد فیلم‌های سینمایی گروه هنر و تجربه به 41 فیلم سینمایی و فیلم‌های خارجی به 32 فیلم سینمایی افزایش یافته است.
تعداد کل تماشاگران سینماهای کشور در سال 1402، 28,258,271 نفر بوده است که در مقایسه با سال 1401، 14.6 میلیون نفر افزایش یافته است. همچنین میزان فروش سینمای ایران در سال 1402، 1,224 میلیارد تومان بوده که نسبت به فروش سال 1401 سینمای ایران (420 میلیارد تومان) تقریباً سه برابر شده است.
نگاهی به لیست فیلم‌های سینمایی پرتماشاچی سال 1402 نشان می‌دهد که فیلم سینمایی «فسیل» به کارگردانی کریم امینی با 7,434,625 نفر تماشاچی، پربیینده‌ترین فیلم سینمای ایران در سال 1402 بوده است. این فیلم همچنین با میانگین قیمت بلیت 433,618 ریال، 322.3 میلیارد تومان فروش داشته و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سینمایی سال 1402 را نیز به خود اختصاص داده است. فیلم سینمایی «هتل» با 6,246,505 نفر تماشاچی در رده دوم پرتماشاچی‌ترین فیلم‌های سینمایی قرار گرفته است. هتل با 275.9 میلیارد تومان فروش در رتبه دوم پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمایی سال 1402 قرار گرفته است. فیلم سینمایی «هاوایی» نیز با 83.5 میلیارد تومان فروش در جایگاه سومین فیلم پرفروش سینمای ایران در سال 1402 قرار گرفته است.
بررسی ده فیلم پرفروش سینمای ایران در سال 1402 برحسب ژانر نشان می‌دهد که فیلم‌های سینمایی با ژانر کمدی سلطه خود بر گیشه سینمای ایران را تثبیت کرده‌اند و چهار فیلم پرفروش سال 1402 کمدی بوده‌اند. برخلاف سال‌های دهه 90 که فیلم‌های سینمایی با ژانر اجتماعی سهم قابل توجهی از گیشه را به خود اختصاص می‌دادند، در سال 1402، فقط دو فیلم «ویلای ساحلی» و «سه کام حبس» با ژانر اجتماعی در میان ده فیلم پرفروش قرار دارند. نکته قابل توجه دیگر در بررسی انواع ژانر فیلم‌های سینمایی پرفروش، تداوم حضور نمایندگان فیلم‌های سینمایی کودک و نوجوان است. فیلم سینمایی «بچه زرنگ» 62.5 میلیارد تومان فروش داشته و توانسته است در جایگاه ششمین فیلم پرفروش سال قرار بگیرد، همچنین فیلم سینمایی «نارگیل 2» نیز 28.1 میلیارد تومان فروش داشته و توانسته عملکرد خوبی در گیشه داشته باشد.
با بررسی میزان فروش فیلم‌های سینمایی ایران در سال 1402 می‌توان گفت که با اینکه فروش سینمای ایران افزایش یافته است و می‌توان آن‌را امر مثبتی قلمداد کرد، اما با درنظرگرفتن تورم و افزایش قیمت بلیت از میزان آن کاسته می‌شود. همچنین نگاهی به گیشه سینمای جهان و کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که هنوز هم فروش سینمای ایران با وضعیت مطلوب و شاخص‌های جهانی فاصله‌ی زیادی دارد.
فیلم‌های گروه هنر و تجربه در اغلب سال‌ها کمتر مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند و مجموع تعداد تماشاچی آن‌ها عدد قابل توجهی نیست. در سال 1402، با اینکه تعداد فیلم‌های اکران شده افزایش چشمگیری داشته و در مجموع تعداد 41 فیلم سینمایی اکران شده است، اما باز هم تعداد مخاطبان آن‌ها بسیار کم است. نگاهی به پرتماشاچی‌ترین فیلم‌های سینمایی گروه هنر و تجربه نشان می‌دهد که فیلم سینمایی «کاپیتان من» با 8,551 نفر تماشاچی و فروش 344 میلیون تومانی در جایگاه نخست پرتماشچی‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم سینمایی گروه هنر و تجربه قرار گرفته است. فیلم‌های سینمایی «ایساتیس»، «مقیمان ناکجا» و «پسر انسان» نیز دیگر فیلم‌های سینمایی گروه هنر و تجربه هستند که توانسته‌اند بیش از 5 هزار بیینده داشته باشند.
با اینکه فیلم‌های سینمایی هنر و تجربه ماهیت و فلسفه و اهداف خاص خود را دارند و نباید آن‌ها را فقط از منظر جذب تعداد مخاطب مورد بررسی قرار داد، اما این فیلم‌ها با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و نیازمند توجه و سیاست‌گذاری مناسب هستند. نکته جالب توجه دیگر تعدد و تکثر ژانر این فیلم‌هاست، نگاهی به ژانر فیلم‌های سینمایی گروه هنر و تجربه نشان می‌دهد که آن‌ها در ژانرهای مختلفی همچون «مستند»، «داستانی»، «اجتماعی»، «درام»، «انیمیشن»، «خانوادگی»، «دفاع مقدس«، «تخیلی»، «فانتزی» و… ساخته شده‌اند.
در سال 1402 تعداد 32 فیلم سینمایی خارجی در سالن‌های سینما اکران شده‌اند که همانند سال‌های گذشته مخاطبان خاص و کمی داشته‌اند. به نظر می‌رسد مخاطبان و دنبال‌کنندگان فیلم‌های سینمایی جهان با توجه به سانسور شدن آن‌ها از یک طرف و دسترسی رایگان به فیلم‌های سینمایی خارجی از طرف دیگر، تماشای آن‌ها در جایی غیر از سالن‌های سینما را ترجیح می‌دهند. نگاهی به فیلم‌های خارجی اکران شده در سال 1402، نشان می‌دهد که فیلم سینمایی «احضار 3» با 48,572 بیینده پرتماشاچی‌ترین فیلم سینمایی خارجی بوده است. فیلم‌های سینمایی «گرانش 3بعدی»، «یک مکان ساکت 2» و «انیمیشن لوکا» نیز به ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند. افزون بر این‌ها، اغلب فیلم‌های اکران شده محصول کشور آمریکا هستند و به غیر از چند فیلم فرانسوی و ژاپنی از فیلم‌های سینمایی کشورهای دیگر خبری نیست.
این در حالی است که همکاری‌های بین‌المللی یکی از راهکارهای رونق و شکوفایی صنعت سینما در ایران است و لازمه این امر ساخت فیلم‌های تولید مشترک با کشورهایی مانند چین و روسیه است. با اینکه بازار هدف و آورده اقتصادی فیلم‌های تولید مشترک اغلب مربوط به بازار خارجی است اما استقبال و رغبت مخاطبان کشور مبدأ یکی از علل مهم ایجاد این نوع همکاری‌ها برای کشورهای مقصد است و باید به این نکته توجه داشت و در راستای ترویج تماشای فیلم‌های سینمای جهان در سالن‌های سینما توسط مخاطبان ایرانی اقداماتی انجام داد.
نگاهی داده‌محور به وضعیت سالن‌های سینما حاکی از آن است که تعداد 276 سینما فعال و 751 سالن نمایش در 31 استان کشور وجود دارد. همچنین این سالن‌ها در مجموع تعداد 131,487 صندلی دارند. با نظر به تعداد تماشاگران سینمای ایران در سال 1402، متوسط تعداد تماشاگر هر سالن سینما، 37,628 نفر و متوسط نشستن تماشاگر بر روی هر صندلی 215 نفر بوده است. افزون بر این متوسط فروش هر سالن سینما در سال 1402، 1.63 میلیارد تومان بوده است و متوسط فروش هر صندلی سینما 9.3 میلیون تومان است.
«پردیس سینمای کورش» با بیش از 90 میلیارد تومان فروش و با اختلاف قابل توجهی نسبت به سایر سینماهای کشور، عنوان پرفروش‌ترین سینمای کشور را به خود اختصاص داده است. «پردیس سینمای ایران مال» با فروش 59.8 میلیارد تومانی پس از پردیس سینمای کورش در جایگاه دوم قرار دارد. «مجموعه سینمایی هنر شهر آفتاب» شیراز نیز با 38.6 میلیارد تومان در جایگاه سوم پرفروش‌ترین سینماهای کشور قرار گرفته است.
نکته قابل تأمل در بررسی سینماهای پرفروش کشور، حضور پررنگ سینماهای تهران و سهم قابل توجه فروش آن‌ها از فروش سینمای ایران در سال 1402 است. به‌گونه‌ای که علاوه بر «پردیس سینمای کورش» و «پردیس سینمای ایران مال»، نام «پردیس سینمای آزادی» و «پردیس سینمایی مگامال» نیز به چشم می‌آید. استان تهران با فروش بیش از 537 میلیارد تومانی که ثبت کرده است تقریبا نیمی از فروش سینمای ایران در سال 1402 را به خود اختصاص داده است.
سینمای ایران در سال 1402 از دو جنبه تعداد تماشاگر و میزان فروش شاهد رشد مناسبی نسبت به سال 1401 و سال‌های همه‌گیری کرونا بوده است. در این سال تعداد فیلم‌های اکران شده نیز با افزایش همراه بوده است. با این حال باید اثرات ناشی از تورم و سلطه تعداد کمی از فیلم‌ها آن هم از ژانر کمدی بر گیشه سینما را نیز نادیده نگرفت. با توجه به داده‌های گزارش حاضر به نظر می‌رسد گیشه سینمای ایران به تک فیلم‌های کمدی چندین ماه قرار گرفته بر روی پرده نقره‌‌ای که عمده سالن‌ها را در اختیار خود قرار می‌دهند خلاصه شده است، شاهد این مدعا افت تعداد و فروش فیلم‌هایی با ژانر اجتماعی است.
سینمای ایران هنوز در مسیر تبدیل به یک صنعت قرار نگرفته است و این امر علت‌های مختلفی همچون حمایت‌های بی‌دریغ دولتی بدون توجه به میزان فروش فیلم، ورود منابع مالی غیرشفاف، تنزل سلیقه مخاطب و… دارد. به نظر می‌رسد توجه به بازارهای جهانی و کشورهای با گیشه قوی و پذیرای فیلم‌های سینمایی ایرانی، تولید فیلم‌های مشترک بین‌المللی و تلاش برای ارتقا سلیقه مخاطب از راهکارهایی باشد که سینمای ایران را در مسیر تبدیل به صنعتی پویا قرار دهد.
