صنعت نشر کتاب، شصت و چهارمین صنعت بزرگ و سی و دومین صنعت تولید جهان است. این صنعت شامل شرکت‌هایی است که به‌عنوان ناشران کتاب شناخته می‌شوند و همۀ فعالیت‌های طراحی، ویرایش، بازاریابی، تولید و توزیع را در بر می‌گیرد. صنعت نشر کتاب محصولاتی ازجمله فرهنگ لغت، اطلس و نقشه، سالنامه، دفترچه راهنمای فنی، دایرةالمعارف، پمفلت و راهنمای سفر نیز ارائه می‌کند. به‌طور کلی، صنعت نشر و چاپ را می‌توان به چهار حوزه تقسیم کرد که عبارت است از انتشارات تجاری، انتشارات دانشگاهی و آموزشی، انتشارات علمی، فنی، پزشکی و خود انتشاری. مجموع شاغلان صنعت نشر کتاب در سال 2023، 304 هزار نفر برآورد شده است.
بازار صنعت کتاب
اندازه بازار جهانی صنعت نشر کتاب در سال 2023، 132.4 میلیارد دلار است. این رقم نسبت به سال قبل 1.1 درصد رشد داشته است. البته متوسط رشد بازار صنعت کتاب طی پنج سال گذشته تنها 0.2 درصد بوده که این روند، کندتر از رشد اقتصاد کلی جهان و سریع‌تر از بخش تولید جهانی است. درآمد صنعت کتاب پس از یک رشد چشمگیر 11 درصدی در سال 2016، روند نزولی در پیش گرفت. تا جایی که در سال 2019 به رشد منفی 1.4 درصد رسید. در سال 2020 هم با رشد منفی 4.9 درصد، بالاترین میزان سقوط خود را طی ده سال گذشته تجربه کرد. این سقوط عمدتاً ناشی از همه‌گیری کووید 19 و در پی تعطیلی کتاب‌فروشی‌های حضوری رخ داد. البته در این سال کتاب‌های صوتی و الکترونیکی به کمک صنعت نشر شتافتند و تا حد زیادی جای خالی کتاب‌های چاپی را پر کردند.
حالا درحالیکه پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های بعد، فروش کتاب‌های چاپی به حداقل ممکن برسد، محبوبیت کتاب‌های الکترونیکی و صوتی رو به افزایش است. هرچند درحال حاضر کتاب‌های چاپی از انواع دیگر، محبوب‌ترند و بر بازار جهانی نیز تسلط دارند.
محبوب‌ترین انواع ژانر کتاب
کتاب‌های داستانی و غیرداستانی همچنان بخش عمده‌ای از درآمد صنعت نشر و کتاب را پوشش می‌دهند. تا سال 2022 بیش از 52 درصد از کل فروش کتاب‌های چاپی در ایالات متحده مختص کتاب‌های داستان بوده است. بر اساس نظرسنجی میان 2000 بزرگسال آمریکایی، ژانر فانتزی با 49 درصد رأی محبوب‌ترین ژانر کتاب در سال 2023 بوده است. پس از آن در بین انواع ژانر کتاب، ژانر عاشقانه با 42 درصد، ژانر تاریخی با 39 درصد، ژانر علمی - تخیلی با 36 درصد، ژانر کمدی با 33 درصد قرار دارد.
درآمد فروش جهانی کتاب
میانگین کسب درآمد از فروش کتاب از سال 2017 سالانه 0.96 درصد کاهش یافته است. به‌طوری‌که میزان فروش جهانی کتاب از 82.83 میلیارد دلار در سال 2017 به 76.14 دلار در سال 2022 رسید. این رقم کم‌ترین میزان کتاب فروشی طی سال‌های اخیر بوده که حتی از سال همه‌گیری کرونا نیز پایین‌تر است. در سال 2020 درآمد فروش کتاب 7.64 درصد رشد منفی داشته؛ حال آنکه در سال 2022 سقوط 10.11 درصدی را شاهد بوده است. این رقم در سال 2023 با رشد 2.53 درصد به 78.07 میلیارد دلار رسید. با این روند، پیش‌بینی می‌شود که درآمد با فروش جهانی کتاب در سال 2027 به 82.70 میلیارد دلار برسد که پایین‌تر از سال 2017 خواهد بود.
مقایسه درآمد فروش کتاب چاپی با فروش کتاب الکترونیکی و صوتی
در شش سال اخیر، متوسط درآمد فروش کتاب چاپی سالانه 1.67 درصد کاهش یافته است. به‌طوری‌که از 71.50 میلیارد دلار در سال 2017 به 64.35 میلیارد دلار در سال 2023 رسید. این رقم پایین‌ترین میزان فروش کتاب چاپی طی یک دهۀ گذشته است. پیش‌بینی می‌شود که در سال 2027 به 67.14 میلیارد دلار برسد که باز هم از درآمد سال 2017 کم‌تر است. این در حالی است که میانگین درآمد فروش کتاب الکترونیکی سالانه 3.52 درصد رشد داشته و از 11.33 میلیارد دلار در سال 2017 به 13.72 میلیارد دلار در سال 2023 رسیده است. پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2027 به 15.29 میلیارد دلار افزایش پیدا کند که در این صورت، بر 17 درصد از کل بازار جهانی کتاب تسلط می‌یابد.
درآمد فروش کتاب صوتی نیز طی سال‌های اخیر همواره روند تصاعدی داشته و در سال 2023 به 5.16 میلیارد دلار رسیده است. این رقم 5 درصد از کل بازار جهانی فروش کتاب است. با توجه به محبوبیت روزافزون بهترین کتاب‌های صوتی، پیش‌بینی می‌شود درآمد فروش آن تا سال 2030 به 35 میلیارد دلار برسد.
وضعیت توزیع کتاب
فروش آنلاین کتاب با یک رشد پایدار، از یک‌سوم کل فروش در سال 2011 به تقریباً سه‌چهارم فروش در سال 2020 رسید. درآمد فروش اینترنتی کتاب در سال 2020 و در پی شیوع کرونا، 18586 میلیارد دلار بود که نسبت به سال 2019 حدود 24 درصد افزایش داشته و 71 درصد از کل درآمد صنعت نشر کتاب بوده است. این بالاترین میزان رشد کتابفروشی انلاین در سال‌های اخیر است. اکنون فروش آنلاین کتاب بیش از 25 درصد از کل فروش جهانی را به خود اختصاص داده است. حدود 50 درصد فروش نیز سهم کتاب‌فروشی‌های محلی است و ما مابقی به فروشگاه اینترنتی شهر کتاب و سایت خرید کتاب و خرده‌فروشی‌ها اختصاص دارد.
بزرگ‌ترین ناشران جهان
گروه RELX (ایالات متحده/ NL/ بریتانیا) با درآمد 5.05 میلیارد دلار، تامسون رویترز (ایالات متحده) با درآمد 4.85 میلیارد دلار، برتلزمن (آلمان) با درآمد 4.31 میلیارد دلار، پیرسون (بریتانیا) با درآمد 4.09 میلیارد دلار، ولترز کلوور (NL) با درآمد 3.63 میلیارد دلار، هاچت لیور (فرانسه) با درآمد با درآمد 2.6 میلیارد دلار به‌عنوان بزرگ‌ترین ناشران جهان در رتبه‌بندی سال 2022 قرار گرفته‌اند. به‌طور کلی تمرکز سهم بازار در صنعت کتاب کم است. چهار انتشارات برتر، کم‌تر از 40 درصد درآمد بازار جهانی را ایجاد می‌کنند و هیچ شرکتی بیش از 5 درصد سهم بازار را در اختیار ندارد. به‌طور کلی میزان رقابت در این صنعت پایین است و بیشترین رقابت بین بازیگران کوچک است.
پرفروش‌ترین کشورهای جهان در صنعت کتاب
در میان کشورهای جهان، بیشترین سهم از فروش کتاب در ایالات متحده آمریکا رقم می‌خورد. در سال 2023 ایالات متحده حدود 24 درصد از کل فروش جهانی صنعت نشر و کتاب را به خود اختصاص داده است. پس از آن چین با 19 درصد، آلمان با 9 درصد، ژاپن با 8 درصد، هند با 5 درصد و انگلستان با 3 درصد قرار دارد.
جمع بندی
نشر و چاپ کتاب، یک صنعت گسترده است که با توجه به افزایش سطح درآمد، تحصیلات، دسترسی به اینترنت و نیز رشد بخش دیجیتال، در سال‌های آینده روند صعودی خواهد داشت. بیشترین درآمد صنعت نشر کتاب مختص کتاب‌های داستانی و غیرداستانی است. در بین انواع کتاب نیز، کتاب‌های الکترونیکی و صوتی طی سال‌های اخیر و بالاخص بعد از همه‌گیری کووید 19 رشد چشم‌گیری داشته است. در عوض، کتاب‌های چاپی علی‌رغم آنکه بر بازار تسلط دارند، از نظر درآمد روند نزولی داشته‌اند. با توجه به این رویه، پیش‌بینی نمی‌شود که میانگین رشد آن در سال‌های آینده نیز مثبت باشد. از نظر نوع توزیع کتاب، درآمد حاصل از فروش آنلاین کتاب رو به افزایش است؛ گرچه هنوز کتاب فروشی‌های محلی بر بازار فروش کتاب تسلط دارند.
