گردشگری، که به معنای ترک موقت محل سکونت روزمره به دلایل گوناگون است، به یکی از منابع اصلی رشد اقتصادی و فرهنگی در دنیای معاصر تبدیل شده است. این صنعت پویا، شاخه‌های متنوعی را در خود جای داده که روز به روز در حال گسترش هستند. از گردشگری پزشکی گرفته تا گردشگری فرهنگی، از سفرهای مرتبط با بحران تا گردشگری ورزشی، از سفرهای تجاری تا زیارت‌های مذهبی، همه و همه زیرمجموعه‌های این صنعت عظیم را تشکیل می‌دهند. انتظار می‌رود در آینده، تنوع این شاخه‌ها حتی بیشتر هم بشود.
در میان این گستره‌ی وسیع، یکی از شاخه‌های کمتر شناخته شده اما رو به رشد، "گردشگری کشاورزی" یا "اگروتوریسم" است. در این نوع از گردشگری، افراد به بازدید از باغ‌ها، مزارع و دامداری‌ها می‌پردازند. رشد این شاخه‌ی خاص می‌تواند نویدبخش توسعه‌ی پایدار در مناطق روستایی باشد. به عنوان مثال، گردشگرانی که برای تفریح و مشاهده‌ی فعالیت‌ها و محصولات کشاورزی به روستاها سفر می‌کنند، فرصت‌های شغلی جدیدی برای ساکنان روستا ایجاد می‌کنند. البته باید مراقب بود که این نوع گردشگری با دخالت بیش از حد انسان، به تخریب روستاها منجر نشود.
زندگی در کلان‌شهرها با چالش‌های فزاینده‌ای همراه است. همین امر باعث شده سالانه تعداد زیادی از مردم به سفرهای کوتاه‌مدت به روستاهای سراسر جهان روی بیاورند. طبق تحقیقات موسسه Straits، ارزش جهانی بازار گردشگری کشاورزی در سال 2021، حدود 395.45 میلیون دلار بود. این رقم عمدتاً به دلیل تأثیرات منفی همه‌گیری کرونا و قرنطینه‌ی خانگی افراد، پایین‌تر از حد معمول بود. با این حال، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، این صنعت رشدی 141 میلیارد دلاری را تجربه کند. به عبارت دیگر، انتظار می‌رود از سال 2022 تا 2030، رشد سالانه‌ی 13.4 درصدی را شاهد باشیم. براساس آمارها، در سال 2023 ارزش بازار گردشگری کشاورزی به 9.7 میلیارد دلار رسیده است.
پیشرفت‌های فناورانه نقش بسزایی در افزایش درآمد جهانی این صنعت داشته‌اند. پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند که تلفیق صنعت گردشگری با فناوری‌های نوین می‌تواند تا سال 2030، تولید ناخالص داخلی را به 500 میلیارد دلار افزایش دهد. مطالعات مرکز ارتباطات پیشرفته‌ی مک‌کینزی و موسسه‌ی جهانی مک‌کینزی نشان می‌دهد که ارتباطات پیشرفته و پرسرعت، می‌تواند تولید ناخالص داخلی جهانی را در دهه‌ی آینده به رقمی بین 2 تا 3 تریلیون دلار برساند.
در همین راستا، سازمان‌های مختلف سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در این صنعت انجام داده‌اند. به عنوان نمونه، در فوریه 2023، شرکت جان دیر، که یکی از پیشگامان تولید ماشین‌آلات کشاورزی است، با همکاری فدراسیون دفتر مزرعه‌ی آمریکا، گام‌های موثری در جهت توسعه‌ی گردشگری کشاورزی از طریق یکپارچه‌سازی فناوری برداشت. این همکاری بر استفاده از تجهیزات پیشرفته‌ی کشاورزی برای غنی‌سازی تجربه‌ی بازدیدکنندگان و ایجاد تورهای آموزشی متنوع در مزارع متمرکز بوده است. همچنین در اکتبر 2023، پلتفرم Airbnb، که یک بازار آنلاین برای اجاره‌ی مکان‌های اقامتی است، با همکاری Farm Stay USA، حمایت خود از کشاورزان کوچک را با ارائه‌ی تجربیات متنوع آغاز کرد.
همانطور که اشاره شد، گردشگری کشاورزی با فراهم آوردن منابع درآمدی جدید، فرصت‌های آموزشی و تفریحی، منافع دوجانبه‌ای برای گردشگران و کشاورزان ایجاد می‌کند. محققان، فعالیت‌های مرتبط با گردشگری کشاورزی را در چهار دسته‌ی اصلی طبقه‌بندی کرده‌اند:
این نوع فعالیت شامل فروش مستقیم محصولات کشاورزی به مصرف‌کننده است. معمولاً به دو روش انجام می‌شود: یکی، حضور گردشگران در مزرعه و برداشت محصول توسط خودشان (که با نام‌هایی مانند U-Pick، you pick و pick-your-own شناخته می‌شود) و دیگری، فروش محصولات در غرفه‌های مزرعه توسط کشاورزان.
این بخش می‌تواند شامل آموزش‌های مرتبط با کشاورزی (مانند آموزش تاریخچه‌ی مزرعه و فعالیت‌هایی نظیر دوشیدن شیر، غذا دادن به مرغ و جوجه‌ها یا برداشت میوه و سبزیجات) و یا آموزش‌های غیر کشاورزی (مانند برگزاری کارگاه‌های سفالگری، کار با چوب، اسانس‌گیری، نقاشی و غیره) باشد. پیش‌بینی شده که این بخش از گردشگری کشاورزی سریع‌ترین نرخ رشد را داشته باشد: نرخ رشد سالانه‌ی 13.2 درصدی بین سال‌های 2022 تا 2030.
تفریح، سرگرمی و رویداد: این بخش گسترده‌ترین و پرطرفدارترین جنبه‌ی گردشگری کشاورزی را تشکیل می‌دهد. در سال 2021، این بخش 35 درصد از کل بازار را به خود اختصاص داده بود و پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های 2022 تا 2030، رشد سالانه‌ی 11 درصدی را تجربه کند. علت اصلی رشد این بخش، افزایش تمایل گردشگران به فعالیت‌های ورزشی مانند پیاده‌روی، اسب‌سواری، ماهیگیری و شکار است. سایر فعالیت‌های این بخش شامل برگزاری جشن‌ها و مهمانی‌ها، عکاسی از حیات وحش و رویدادهای سنتی خاص هر منطقه می‌شود.
این بخش به ارائه‌ی خدمات پذیرایی و اقامتی به گردشگران اختصاص دارد.
در این راستا، سازمان‌ها و تورهای گردشگری متنوعی برگزار می‌شوند تا گردشگران از تمام سنین را با جنبه‌های مختلف گردشگری کشاورزی آشنا کنند. این امر به ویژه برای افراد کم سن و سال اهمیت بسیاری دارد. چرا که با یادگیری الگوهای زندگی سازگار با محیط زیست، ایجاد علاقه به روستا و طبیعت، و درک پویایی رابطه‌ی بین شهر و روستا، می‌توان توسعه‌ی پایدار روستایی و حتی توسعه‌ی کل کشور را برای نسل‌های آینده تضمین کرد. در کشورهای توسعه یافته، این امر در قالب اردوهای تابستانی و آموزشی برای کودکان اجرا می‌شود. به عنوان مثال، سازمان AuerFarm، یک مرکز آموزشی غیرانتفاعی در بلومفیلد، تورهای تابستانی برای کودکان 3 تا 15 ساله برگزار می‌کند که شامل فعالیت‌های هنری، باغبانی، پیاده‌روی، آزمایش‌های علمی و بازی است. این سازمان همچنین خدمات دیگری مانند تورهای آموزشی، برگزاری جشن و مراسم تولد، و اقامتگاه ارائه می‌دهد.
منطقه‌ی آمریکای شمالی در سال 2022، رهبری بازار گردشگری کشاورزی را بر عهده داشت. دلیل اصلی این امر، وجود شبکه‌ی گسترده‌ی گردشگری در کشورهای ایالات متحده، کانادا و مکزیک بود. سهم این منطقه در بازار گردشگری کشاورزی در سال‌های 2021 و 2024 به ترتیب 45 و 40 درصد بوده است. در سال 2023، این منطقه رشدی معادل 7.3384 میلیون دلار را تجربه کرد و پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های 2024 تا 2030، رشد سالانه‌ی 11.2 درصدی داشته باشد. ایالت‌های کالیفرنیا، ورمونت و اونتاریو بیشترین میزان گردشگر را در این منطقه جذب کرده‌اند. لازم به ذکر است که در میان انواع مختلف گردشگری کشاورزی، همانطور که انتظار می‌رفت، بخش "تفریح، سرگرمی و رویداد" بزرگ‌ترین و بخش "آموزشی" سودآورترین بخش گردشگری در این منطقه بوده است.
با این وجود، انتظار می‌رود که مناطق آمریکای لاتین، غرب آسیا و آفریقا سریع‌ترین رشد را در زمینه‌ی گردشگری کشاورزی تجربه کنند. دلیل این پیش‌بینی، افزایش درآمد قابل تصرف و بهبود شرایط اقتصادی، به ویژه در کشورهای آفریقایی است. به عنوان مثال، پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند که منطقه‌ی آسیا-پاسیفیک بین سال‌های 2022 تا 2023، رشد سالانه‌ی 12.8 درصدی را در زمینه‌ی گردشگری کشاورزی تجربه کند.
جالب است بدانید که 8 کشور، بیشترین سهم را در جذب گردشگران کشاورزی از سراسر جهان به خود اختصاص داده‌اند. این کشورها به ترتیب اولویت و با ذکر دلایل جذابیتشان برای گردشگران عبارتند از:
ایتالیا: به دلیل مزارع زیتون و انگور، و همچنین غذاهای محلی
اسپانیا: به خاطر مزارع زیتون و باغ‌های مرکبات
فرانسه: به سبب مزارع انگور و پنیرسازی‌ها
ایالات متحده آمریکا: به دلیل مزارع وسیع و متنوع
استرالیا: به خاطر مزارع گسترده و دامداری‌های بزرگ
فیلیپین: به سبب مزارع برنج و نارگیل
ژاپن: به دلیل مزارع چای و برنج
آفریقای جنوبی: به خاطر مزارع میوه و تاکستان‌ها
مفهوم توسعه‌ی پایدار، به زبان ساده، فرایندی است که آینده‌ای مطلوب برای نسل‌های بعدی فراهم می‌آورد، بدون آنکه به محیط طبیعی و منابع آن آسیبی وارد شود. گردشگری کشاورزی نقش مهمی در حفظ و ارتقای توسعه‌ی پایدار در ابعاد مختلف ایفا می‌کند:
بعد اقتصادی: با متنوع کردن منابع درآمدی، ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد و حمایت از کالاها و خدمات محلی.
بعد اجتماعی و فرهنگی: با حفظ سنت‌ها و فرهنگ بومی، برقراری ارتباط مستقیم بین ساکنان محلی و گردشگران و فراهم کردن امکان کسب تجربه‌های آشپزی و غذایی.
بعد زیست‌محیطی: با حفاظت پایدار از زمین، جلوگیری از هدر رفت منابع و حفظ تنوع زیستی.
البته باید توجه داشت که این فرایند می‌تواند با چالش‌ها و مشکلات متعددی همراه باشد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کمبود زیرساخت‌ها و منابع، مدیریت نامناسب و یا برنامه‌های آموزشی ناکافی برای ارتقای مهارت‌های افراد اشاره کرد.
سخن پایانی: ضرورت توجه به گردشگری کشاورزی
گردشگری کشاورزی یکی از منابع پررونق توسعه‌ی پایدار روستایی است که سال به سال رشد مداومی را تجربه می‌کند. کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری‌های کلانی در این صنعت انجام می‌دهند و تورها و برنامه‌های آموزشی متنوعی برای گردشگران داخلی و بین‌المللی در رده‌های سنی مختلف تدارک می‌بینند. حتی بسیاری از دانشگاه‌ها، از جمله دانشگاه کالیفرنیا، مزرعه‌های آموزشی برای یادگیری مباحث مربوط به راه‌اندازی کسب‌وکارهای کشاورزی ایجاد کرده‌اند.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر نمایان می‌شود که به موج گسترده‌ی مهاجرت روستاییان کشورمان به شهرهای مختلف نگاه می‌کنیم. این پدیده با پیامدهای ریز و درشت بسیاری همراه است که هم بر کیفیت زندگی در روستا و هم در شهر تأثیر می‌گذارد و ارتباط پایدار بین این دو محیط را تضعیف می‌کند. از این رو، گنجاندن صنعت گردشگری کشاورزی در سیاست‌گذاری‌های کلان هر کشور و تلاش برای احیای آن، از اهمیت و ضرورت بسیار بالایی برخوردار است.
منبع: https://namafar.ir/agritourism-a-beacon-of-hope-for-rural-growth/
