مقدمه
با بررسی مفهوم انتظار در آموزه‌های دین مبین اسلام به ویژه در مکتب تشیع، می‌توان گفت که انتظار یک واکنش فعالانه (نه منفعلانه) و جمعی از سوی مردم نسبت به آینده پیش‌رو است، لذا به نظر می‌رسد برای ترویج مفهوم انتظار، در قدم اول باید آینده‌نگری عادت روزانه مردم و رویه عمومی در جامعه بشود. بدین منظور در بین چارچوب‌های موجود در علوم متاخر، آینده‌نگاری بدلیل ویژگیهای خاص خود میتواند محمل مناسبی برای ترویج مفهوم انتظار در جامعه باشد.
لذا این مجموعه یادداشتها به دنبال آن است که به کند و کاو در ظرفیتهای موجود در آینده نگاری در جهت ترویج مفهوم انتظار در جامعه بپردازد و یک چارچوب را برای تبدیل آینده‌نگری به رویه عمومی جامعه معرفی نماید. چارچوب معرفی شده برای سیاستگذاران و تصمیم‌گیران این حوزه یک راهنمای و الگوی ذهنی ایجاد کند و نقشه راهی برای ترویج مفهوم انتظار ارائه می نماید.
⭕️مفهوم انتظار
انتظار فردایی نکوتر، مطلوب فطری و خواست مشترک تمامی انسانها است و زمان و مکان نمی‌شناسد و به هیچ قوم و گروهی اختصاص ندارد. این آموزه و باور در دین اسلام و مکتب شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد. روایات بسیاری از رسول خدا و دیگر امامان معصوم (ع) در این باره نقل شده است. انسان منتظر ظهور در روایات جایگاه والایی همچون اجر هزار شهید بدر و احد، بهترین انسان‌های تاریخ، به منزله مجاهدان با شمشیر پیشاپیش رسول خدا (ص)، بندگاه خالص خدا، شیعیان حقیقی، دعوت‌کنندگاه به دین خدا در نهان و آشکار، بزرگ‌ترین مردم از جهت یقین، فاضل‌ترین مومنان و برادران پیامبر اعظم (ص) بیان فرموده‌اند . این توصیفات بیانگر جایگاه والای انتظار و منتظران در دین اسلام است.
از جمله محققان شیعه در دوران معاصر، که درباره مسأله انتظار ظهور به ابراز عقیده پرداخته است، موسی صدر است. بر اساس اندیشه موسی صدر، انتظار فرج به معنی رها کردن کار نیست، که این کار در واقع عدم انتظار و تسلیم شدن است. از منظر وي، انتظار فرج به معناي آمادگی و بسیج شدن و تربیت کردن نیروها و آمادگی روحی، روانی، فکري، معنوي، جسمی، تکنولوژیک و نظامی نیروهاست. وي تأکید می‌کند انتظار فرج، انتظار وقوع انقلابی یکباره نیست، بلکه افراد جامعه شیعه باید همواره آماده همکاري باشند و از این راه خود را براي ظهور آماده سازند و نه اینکه از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.
از میان دیگر دانشمندان شیعی که در دوره معاصر به مسأله « فرج امام قائم» پرداخته‌اند، باید از مکارم شیرازي یاد کرد. وي در کتاب خود با نام «مهدي، انقلابی بزرگ» به بحث از مسأله انتظار فرج امام قائم در دوره معاصر می‌پردازد. وي بر این نکته تأکید می‌کند که بحث انتظار فرج در دوره معاصر از دو عنصر اصلی تشکیل یافته است: نخست عنصر «نفی» که به معناي نفی شرایط موجود است و دیگر عنصر «اثبات» که به معناي خواهان شرایط بهتر بودن است. به این ترتیب از نظر وي، انتظار فرج به معناي صبر کردن و پذیرفتن صرف وضعیت موجود نیست .مکارم شیرازي در جایی دیگر تأکید می‌کند که در دوره انتظار فرج امام قائم، دو گونه اقدام باید صورت گیرد: نخست اقدامی که عوامل نابسامان موجود در جامعه شیعه را نفی می‌کند. دوم آنکه دیگر اقداماتی که انسانها را براي پذیرش اصول چنان حکومتی آماده می‌سازد. وي انتظار فرج را، طراحی برنامه‌اي در تمام زمینه‌ها براي دوره فرج امام قائم و حکومت ایشان می‌داند.
سرانجام از پژوهشگران مطرح شیعی دوره معاصر که دست به خوانش از مفهوم انتظار فرج زده، سید محمد صدر است. وي در کتاب خود به عنوان «رسالت اسلامی در عصر غیبت» به بررسی روایت «أفضل الأعمال» می‌پردازد و نقل‌هاي گوناگونی از آن را ذکر می‌کند. صدر معتقد است که مسأله انتظار فرج را نباید امري شخصی دانست. آنجا که خداوند آن را از برترین اعمال قرار داده است، می‌توان دریافت که پایه‌اي از پایه‌هاي دین است.
⭕️نقش جوانان
در این بین، جوانان در ترویج مفهوم انتظار نقشی محوری دارند. ترویج و گسترش اندیشه مهدویت در جامعه از وظایف منتظران و شیفتگان امام مهدی (عج) است. این وظیفه و تکلیف اگرچه درباره عموم افراد جامعه از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردار است، اما درباره نسل جوان و نوجوان، اهمیتی فوق العاده و حساسیتی مضاعف دارد. یکی از دلایل اهمیت این مسئله، نقش‌پذیری و تأثیرپذیری آسان‌تر و بهتر قشر جوان در مسائل تربیتی و دینی است. به طور قطع برای آینده کشور، جوانان صاحب شور، احساس، تحرک و تابندگی سرنوشت‌ساز هستند. جوانان درصدد اظهار وجود، رشد شخصیت و ترقی در عرصه‌های حیات فردی و اجتماعی برمی‌آیند. جوان در کنار شور و احساس صاحب تفکر و اندیشه است و ذهنی تحلیل‌گر دارد؛ درست را از نادرست بازمی‌شناسد و به بایدها و نبایدها می‌رسد.
پ . ن: بعضی از منابع این یادداشت
·-دهقانی فارسانی، یونس؛ طباطبایی، کاظم؛ نقی زاده، حسن؛ جلالی، مهدی (1393)، بررسی تحولات در خوانش از مفهوم «انتظار فرج» در دوران غیب کبری، فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث
-مرادی، اعظم، قلمکاریان، محمد (1393)، بررسی وضعیت حیطه های مختلف انتظار فرج در دانشجویان و رابطه آن با ویژگی های جمعیت شناختی، فصلنامه انتظار موعود
ادامه در یادداشت بعدی
?این یادداشت با عنوان «انتظار» ادامه دارد و هر هفته یک بخش از آن منتشر می‌شود.
