مکانیسم ماشه در حقوق بین الملل:تاثیر بر اقتصاد ایران و راهکارهای کم کردن اثرات آن

مکانیسم ماشه در حقوق بین الملل:

اقتصاد و توسعه// در حقوق بین‌الملل، مکانیسم ماشه (به انگلیسی: Trigger Mechanism یا Snapback Mechanism) به سازوکاری گفته می‌شود که به کشورهای عضو یک توافق یا معاهده اجازه می‌دهد در صورت نقض یا عدم اجرای تعهدات توسط یکی از طرف‌ها، به سرعت و بدون نیاز به مراحل پیچیده و طولانی، تحریم‌ها یا اقدامات محدودکننده قبلی را دوباره و به صورت خودکار فعال کنند.

مثال معروف:

مکانیسم ماشه در برجام (توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵) یکی از نمونه‌های شناخته شده است.
در این توافق، اگر یکی از طرف‌ها معتقد باشد که ایران به تعهداتش عمل نکرده، می‌تواند درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را بدهد. در این حالت، تحریم‌های بین‌المللی که پیش‌تر لغو شده بودند، دوباره به صورت خودکار و بدون نیاز به تصویب مجدد شورای امنیت سازمان ملل بازمی‌گردند.

ویژگی‌های اصلی مکانیسم ماشه در حقوق بین‌الملل:

فعال‌سازی سریع: بدون نیاز به مذاکرات مجدد یا مراحل طولانی.

خودکار بودن: با اعلام یک کشور، تحریم‌ها یا اقدامات پیشین دوباره برقرار می‌شوند.

ابزار فشار: برای تضمین اجرای تعهدات و جلوگیری از نقض توافق.
چالش‌ها: گاهی فعال شدن آن ممکن است منجر به تنش‌های سیاسی یا اختلافات میان کشورها شود.

اثرات مکانیسم ماشه برجام بر اقتصاد ایران :

۱. تحریم‌های اقتصادی و بانکی شدیدتر

بازگشت تحریم‌ها به معنای محدود شدن دوباره دسترسی ایران به بازارهای مالی جهانی، سیستم‌های بانکی بین‌المللی (مثل سوئیفت) و مبادلات پولی بود.

این موضوع باعث کاهش شدید در ورود سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال ارز به ایران شد.

محدودیت در تراکنش‌های مالی بین‌المللی، صادرات نفت و واردات کالاهای اساسی را دشوارتر کرد.

۲. کاهش صادرات نفت و درآمدهای ارزی

تحریم‌ها بر بخش نفت، مهم‌ترین منبع درآمد ارزی ایران، متمرکز شد و صادرات نفت به شدت کاهش یافت.

کاهش درآمدهای نفتی باعث افت ذخایر ارزی کشور و کمبود ارز برای واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه صنایع شد.

۳. افزایش نرخ ارز و تورم

محدودیت در دسترسی به ارز و کاهش درآمدهای ارزی باعث افزایش تقاضا برای ارز خارجی و افزایش قیمت دلار شد.

این افزایش نرخ ارز به رشد تورم دامن زد و قدرت خرید مردم کاهش یافت.

هزینه‌های واردات کالاها و مواد اولیه افزایش پیدا کرد که روی قیمت تمام‌شده کالاها تأثیر منفی گذاشت.

۴. تضعیف بخش‌های تولیدی و صنعتی

مشکلات واردات تجهیزات، قطعات و مواد اولیه به دلیل تحریم‌ها موجب کندی یا توقف برخی خطوط تولید شد.

عدم امکان استفاده از فناوری‌ها و تجهیزات خارجی نوین، کاهش بهره‌وری و رقابت‌پذیری صنایع داخلی را به دنبال داشت.

۵. کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و خروج سرمایه‌ها

تحریم‌ها و ریسک بالای سرمایه‌گذاری، باعث فرار سرمایه و عدم تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به فعالیت در ایران شد.

این موضوع محدودیت‌های مالی و تکنولوژیکی را تشدید کرد.

۶. اثر روانی و بی‌ثباتی بازارها

فعال شدن مکانیسم ماشه فضای بی‌ثباتی و نااطمینانی سیاسی-اقتصادی ایجاد کرد.

بازارها مثل بورس، ارز و مسکن به شدت تحت تأثیر قرار گرفتند و نوسانات زیادی داشتند.

خلاصه

فعال شدن مکانیسم ماشه باعث شد تحریم‌ها که قبلاً برداشته شده بودند، دوباره به سرعت و کامل اعمال شوند و این موضوع اثرات بسیار منفی بر اقتصاد ایران گذاشت؛ از کاهش درآمدهای نفتی گرفته تا تورم و کاهش قدرت خرید مردم.

راهکارهای کم کردن اثرات سو مکانیسم ماشه:

۱. تنوع‌بخشی به شرکای اقتصادی

تلاش برای گسترش روابط اقتصادی با کشورهایی که تحریم‌ها را رعایت نمی‌کنند یا تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند، مثل چین، روسیه، ترکیه و برخی کشورهای همسایه.

ایجاد و تقویت روابط تجاری منطقه‌ای و استفاده از مسیرهای تجاری جایگزین.

۲. کاهش وابستگی به درآمد نفتی

تمرکز بر توسعه بخش‌های غیرنفتی اقتصاد مثل کشاورزی، صنعت، معدن و خدمات.

تشویق به تولید داخلی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای کاهش واردات.

۳. تقویت بازار داخلی و حمایت از تولیدکنندگان

ارائه تسهیلات مالی و اعتباری به واحدهای تولیدی داخلی.

تشویق به استفاده از فناوری‌های بومی و افزایش بهره‌وری.

حمایت از تولید کالاهای جایگزین واردات.

۴. حفظ و مدیریت ذخایر ارزی

اتخاذ سیاست‌های پولی و ارزی برای کنترل نوسانات بازار ارز.

مدیریت هوشمند ذخایر ارزی برای تامین کالاهای ضروری و واردات استراتژیک.

۵. رشد اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات

سرمایه‌گذاری در بخش‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات که کمتر به تحریم‌ها وابسته‌اند.

توسعه تجارت الکترونیک و خدمات آنلاین.

۶. تلاش برای دورزدن تحریم‌ها

استفاده از سازوکارهای مالی جایگزین (مثل ارزهای دیجیتال، پول ملی و سیستم‌های مالی غیرمتعارف).

استفاده از روش‌های مبادله کالا به کالا (بارتر) برای کاهش اثر تحریم‌های مالی.

۷. تقویت دیپلماسی اقتصادی

مذاکرات و تعامل با کشورهای مختلف برای کاهش اثر تحریم‌ها و باز کردن راه‌های جدید همکاری.

تلاش برای بهبود روابط بین‌المللی در راستای کاهش فشارهای اقتصادی.

۸. اصلاحات ساختاری و بهبود فضای کسب‌وکار

اصلاح قوانین و مقررات برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی.

کاهش بروکراسی و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط.

این اقدامات هرچند نمی‌توانند اثر تحریم‌های گسترده را به‌طور کامل جبران کنند، اما کمک می‌کنند تا اقتصاد ایران در شرایط فشار، انعطاف بیشتری پیدا کند و آثار منفی کاهش یابد.

+اقتصاد توسعه