کهن الگوها و نقش آنها در زندگی افراد
یکی از مهم‌ترین کارهایی که هر انسانی لازم است در زندگی خود انجام دهد خودشناسی است، چرا که انسان با شناخت خود می‌تواند انتخاب‌های درست‌تر، روابط بهتر و سالم تر و موفقیت و پیشرفت‌های عالی‌تری را بدست آورد. یکی از چیزهایی که می‌تواند در خودشناسی به افراد کمک کند “شخصیت‌شناسی” است که با مطالعه بر روی شباهت‌های انسان به ارائه مدل‌های کلی و مشخصی برای شخصیت افراد، می‌پردازد و به ما کمک می‌کند تا هم خود را بهتر بشناسیم و هم اینکه با شناخت شخصیت‌های گوناگون، بتوانیم با خصوصیات و منش‌های اطرافیانمان هم آشنا شویم و بهترین نحوه تعامل با آنها را بیابیم. نظریه‌های مختلفی در علم روانشناسی برای شخصیت‌شناسی مطرح شده که هرکدام دسته بندی‌های مختلف خود را برای شخصیت انسان ارائه می دهند. در این بین، شخصیت‌شناسی بر اساس کهن‌الگوهای یونگ یکی از جذاب‌ترین و کاربردی‌ترین نظریات در این حوزه است که قصد داریم در این مقاله که توسط تیم کلینیک روانشناسی نیکیار به نگارش درآمده، به موضوع این کهن الگوها ( آرکی‌تایپ‌ها ) و انواع مردانه و زنانه و خصوصیات آنها بپردازیم.
واژه‌ی آرکی‌تایپ در حقیقت برگرفته از واژه یونانی آرکه تیپوس است که در واژگان یونانی به معنی الگو یا مدلی است که چیزی را از روی آن می‌سازند.
پیشوند ARCH به معنای ریشه داشتن، اصیل بودن، قدیمی بودن و… است و کلمه‌ی Type (همان تیپ یا تایپ که در فارسی هم وارد شده است) به عنوان الگو، مدل، قالب و مفاهیمی شبیه به آن می‌باشد که از ترکیب این دو در فارسی، اصطلاح آرکی‌تایپ بدست می‌آید به معنی کهن الگو.
در حوزه روانشناسی، آرکی‌تایپ‌ها یا کهن الگوها به تصاویر، الگوها و مدل‌هایی گفته می‌شود که از ناخودآگاه جمعی بیرون می‌آیند و در رؤیاها، اساطیر و افسانه‌ها ظاهر می‌شوند و در همه انسان‌ها طیفی از آن وجود و مشابهت دارد.
نظریه‌ی آرکی‌تایپ‌ها یا همان کهین الگوها را اولین بار پرفسور کارل گوستاو یونگ، روانپزشک و فیلسوف بزرگ سوئیسی که از او به عنوان پدر روانشناسی نوین یاد می‌کنند مطرح نمود. وی مطالعات خود را بیشتر معطوف به بخش ناخودآگاه ذهن کرده بود که آنرا در دو حالت کلی « ناخودآگاه فردی » و « ناخودآگاه جمعی » تعریف می‌کند. وی ناخودآگاه جمعی را میراثی از دوره‌های نخستین زندگی بشر که در حافظه تاریخی انسان‌ها ثبت شده است و همه مردم در آن سهیم هستند، معرفی می‌کند.
یونگ پس از پرداختن به ناخودآگاه جمعی، نظریه آرکی تایپ‌ها یا کهن الگوها را به منظور روشن کردن اجزای شخصیت انسان ارائه می‌دهد. به عقیده او، آرکی‌تایپ، افکار غریزی و مادرزادی و تمایل به رفتارهایی است که انسان‌ها بر طبق الگوهای از پیش تعیین شده انجام می‌دهند.
یونگ به این نتیجه رسید که افسانه‌های تاریخی که در فرهنگ‌های مختلف وجود دارند با روش های نمادین، تجربیات درونی مردم را به نسل‌های بعد انتقال می‌دهند و این داستان‌هایی که مدام در هنر و ادبیات نقاط مختلف جهان مطرح می‌شوند، اساس و شالوده‌ی زندگی ما را شکل می‌دهند و بر همین مبنا تیپ‌های شخصیتی مردانه و زنانه را بر اساس اسطوره‌های یونانی و داستان زندگی آنها مطرح و تحلیل می‌کند و بر همین اساس نیز آنها را نامگذاری و به ۱۵ نوع دسته‌بندی می‌کند. بدین صورت که:
۱) زئوس ( ZEUS )
خدای خدایان، مظهر قدرت، جاه طلبی، پیشرفت، رقابت، کنترل کننده، ریسک پذیر و اهل عمل.
۲) آپولو (APOLLO )
قانونگذار و قانونمند، منظم، برنامه ریز، هدفمند و اهل پیشرفت قدم به قدم، محافظه کار، برادر، بچه مثبت.
۳) آرس ( ARES )
خدای جنگ، ورزشکار، پر انرژی و پر تحرک، اهل عمل ( البته اغلب عمل بدون فکر و غیرمنطقی )، متعصب و غیرتی، با معرفت و با مرام.
۴) پوزیدون ( POSEIDON )
خدای دریاها و خدای عواطف و احساسات و غرایز، عشق و هیجانات تند و شدید و خشم و کینه شدید.
۵) هرمس ( HERMES )
خدای سخنوری و مذاکره، دارای قدرت جذب بالا، تنوع طلب، شوخ طبع و خوش سر و زبان، خوش سفر، دارای نوجوان ابدی، فراری از مسئولیت و محدودیت.
۶) هادس ( HADES )
خدای جهان زیرین و خدای دنیای ارواح و مردگان، فرمانروای ناخودآگاه، درون گرا و معناگرا، شهودی و عمیق و کمی عجیب‌غریب در رفتار، بدون عواطف و احساسات و دور از اجتماع، منزوی.
۷) هفائستوس ( HEPHAESTUS )
خدای آتش و فلزکاری، زحمتکش و اهل کار، مردانی درونگرا و گوشه گیر اما پر از خلاقیت و هنرمند، وفادار، اعتماد به نفس پایین.
۸) دیونوسوس ( DIONYSUS )
خدای مستی و شراب. خدای لذت و شادی، جوانترین خدای المپ، اهل خلسه ، آواره و سرگردان، همیشه عاشق، بدون چارچوب، روح لطیف و درک کننده زنان و زیبایی‌ها.
۹) آتنا ( ATHENA )
خدابانوی عقل و مهارت و تمدن و پیشرفت، دختر تحصیل کرده و عاقل پدر، منطقی و عقل گرا، علاقه‌مند به شغل و تحصیل و مدرک، اهل پیشرفت و رقابت، هدفمند، کمال‌گرا، محافظه‌کار، نماینده تفکر منطقی زنانه، مدیر.
۱۰) آرتمیس ( ARTEMIS )
ایزدبانوی شکار، جنگاور، آسیب ناپذیر، مستقل، حفظ هویت فردی، عشق به طبیعت بکر، طرفدار حقوق زنان، خواهر (در رابطه با جنس مخالف خواهر آنها می شود نه همسر).
۱۱) آفرودیت ( APHRODITE )
ایزدبانوی عشق و زیبایی و هنر، خلاق و عاشق پیشه، طبیعت دوست، مرکز توجه، دوست‌دار زیبایی، زندگی در لحظه.
۱۲) هستیا ( HESTIA )
ایزدبانوی معابد، زن دانا، ساکت و آرام، اهل دعا و معنویت و مدیتیشن، شهودی و درونگرای عمیق، ساده پوش و ساده زیست، خاله و عمه و دوشیزه.
۱۳) هرا ( HERA )
ایزدبانوی ازدواج، همسر برایشان مهمتر از همه و مرکز زندگی است، وفادار به همسر و عاشق ازدواج و شوهر کردن، زن زندگی، ملکه، شیک‌پوش، حسود و کینه‌توز، کنترل کننده همسر.
۱۴) دیمیتر ( DEMETER )
ایزدبانوی مادر و غلات، مراقبت‌کننده و سرویس‌دهنده، مادری خستگی‌ناپذیر و تسلیم‌ناپذیر، فداکار، حامی، مهربان و صمیمی، عاشق بچه، عاشق مهمان و مهمانی دادن، توانمند.
۱۵) پرسفون ( PERSEPHONE )
ایزدبانوی دوشیزه، ملکه جهان زیرین، مظهر دوشیزگی، نماد دخترانگی، معصوم ، نقش‌پذیر و منعطف، تقلید کننده و دنباله‌رو ، دختر ساده لوح، بی‌خیال و بی‌مسؤولیت و سر به هوا، دارای امید، سطح بالای خودآگاهی، اهل این شاخه به آن شاخه پریدن.
نکته‌ی مهمی که در اینجا لازم است به آن توجه داشته باشیم این است که در بحث شخصیت شناسی آرکی‌تایپی یا همان کهن الگوها، هر فرد مجموعه‌ای از کهن الگوها (الگوهای مختلف شخصیتی) است و اگر به طور مثال می‌گوییم: ” این فرد زئوس است “، مقصود این است که شخصیت غالب آن فرد را آرکتایپ زئوس دربر می‌گیرد ولی این بدین معنا نیست که تایپ‌های دیگر و ویژگی هایشان در درون او وجود ندارند.
این نکته جالب توجه است که با توجه به محیط و شرایط زندگی و… ممکن است برخی از کهن الگوها به شکل غالب و برخی به شکل سرکوب در فرد بروز پیدا کرده باشند.
با شناخت و تمرین‌های لازم، می‌توان آرکی‌تایپ‌ها را به تعادل رساند یعنی سرکوب ها را تقویت و غالب ها را به نقطه تعادل نزدیک کرد و در نهایت به تعادل در تمامی جنبه‌های زندگی دست یافت چرا که بهترین وضعیت برای هر فرد قرار گرفتن در وضعیت تعادل و بهره جستن از تمامی آرکی‌تایپ‌ها و کهن الگوها و ویژگی‌های آنها در شرایط مختلف زندگی است.
نکته مهم دیگر اینکه تمامی این ۱۵ تایپ و انرژی روانی در همه آدم ها در جریان است ولی تیپ‌های مردانه بیشتر در مردان و تیپ‌های زنانه بیشتر در زنان بروز می‌یابند. با این وجود، شناخت کلیه آرکی‌تایپ ها برای همه افراد مفید و موثر است به این دلیل که هر مرد یا زنی در زندگی خود یک مرد یا زن مهم را دارد که شناخت رازهای او به رابطه‌شان بسیار کمک خواهد کرد.
در کل شناخت آرکی‌تایپ‌ها یا کهن الگوها به ما کمک می‌کند تا بتوانیم؛
در مقالات بعدی به بررسی هریک از کهن‌الگوها بصورت مجزا خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.
