با درگذشت جمشید مشایخی تعداد حرف های خط خورده از الفبای سینمایی و بازیگری ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عدد 4 رسید. به واقع سینمای ایران دیگر حروف خ(خسرو شکیبایی)، ج(جمشید مشایخی)،ع(عزت الله انتظامی) و د(داوود رشیدی) را ندارد.
هر یک از 4 نفری که نام برده شدند در برهه هایی از تاریخ سینمای ملی ایران نقش آفرینی ماندگاری را داشتند و فقدان آنها بی شک ضربه ای بزرگ بر کاریزما و هویت بازیگری سینمای ایران است. اما آنچه جمشید مشایخی را به عنوان یک نماد مهم از بازیگری این سرزمین ثبت کرد روحیه و مسلکی از او بود که سبب شد تا همه نقش هایی که بازی کرد را به باور مخاطب برساند.
از مهم ترین نقش آفرینی های او در سینمای پس از انقلاب می توان به بازی های درخشانش در گل های داوودی، کمال الملک، هزاردستان، کمیته مجازات، طهران روزگار نو، طلسم، روزواقعه، خانه ای روی آب، بانوی من و یک بوس کوچولو اشاره کرد.
از مهم ترین بازی های تلویزیونی مشایخی هم می توان به پیک سحر، امام علی، پهلوانان نمی میرند و روشنتر از خاموشی اشاره کرد. در ادامه مروری کوتاه بر مولفه هایی داریم که برخی نقش های این بازیگر فقید را جلوه ای ماناتر در نظرگاه عمومی بخشیده است.
نگاه: بازی با نگاه یکی از مهم ترین فاکتورهایی است که مشایخی برای ماندگار کردن نقش هایش از آن بهره برد. در این زمینه می توان به تراوش مهر، بهت، حیرت و خشم از نگاه مش رحمان در مجموعه پیک سحر، رضا خوشنویس/ تفنگچی در هزار دستان، عبدالله بن مسعود در امام علی و شازده در طلسم اشاره کرد.
بیان: استفاده به قاعده از لحن و بیان نیز دیگر خصوصیات مثبتی است که جمشید مشایخی توانست از آن برای پررنگ کردن نقشش در فیلم های سینمایی روز واقعه، کمال الملک، بانوی من، خانه ای روی آب، یک بوس کوچولو همچنین در مجموعه های تلویزیونی پیک سحر، امام علی، پهلوانان نمی میرند و روشنتر از خاموشی بهره برد.
مشایخی بازیگری مناسب برای نقش هایی چندوجهی بود. یکی نقش انسان های بی رحمی که با خونسردی و مهارتی مثال زدنی دیگران را بازی می دهند و می کشند به مانند آنچه در طلسم و هزار دستان از او دیدیم. دیگری نقش انسان هایی مهربان و با معرفت که اخلاق و تقوا را در نگاه و بیانشان جاری می کرد مانند آنچه در مجموعه پیک سحر از خود به جای گذاشت. در میانه این دوسویه مهم از میدان بازیگری جمشید مشایخی می توان نقش هایی را هم مثال زد که این بازیگر از صلابت بیان برای آن بهره برد که در این باب می توان نقش مشهور او یعنی پهلوان خلیل در مجموعه پهلوانان نمی میرند و نقش اعرابی در فیلم روز واقعه را مثال زد.
کوتاه کلام اینکه الفبای بازیگری سینمای ایران در دهه های اخیر بسیاری از بزرگان خود را از دست داد اما اینکه تنها یک بازیگر را به عنوان نماد آن حرف در الفبای بازیگری مطرح کردم به دلیل اهمیت، جایگاه و نقش مهم آن فرد در سینمای ایران است.
برای روشنتر شدن بحث می توان دیگر نمونه های مطرح حروف الفبای بازیگری را به قرار زیر دانست:
الف/ اکبر عبدی و افسانه بایگان
ب/ بهروز وثوقی و بیتا فرهی
پ/ پرویز پرستویی و پانته آ بهرام
ت/ ترانه علیدوستی
ث/ ثریا قاسمی
ج/ جمشید هاشم پور و جمیله شیخی
ح/ حامد بهداد و حمیده خیرآبادی
د/ داریوش ارجمند
ر/ رضا کیانیان و رویا نونهالی
س/ سعید پورصمیمی و سوسن تسلیمی
ش/ شهاب حسینی و شبنم مقدمی
ع/ علیرضا خمسه
ف/ فرامرز قریبیان و فاطمه معتمد آریا
ک/ کیومرث ملک مطیعی و کتایون ریاحی
گ/ گوهر خیراندیش
ل/ لیلا حاتمی
م/ محمدعلی کشاورز و مهناز افشار
ن/ نیکی کریمی
ه/ هادی اسلامی و هدیه تهرانی
