علی نصیریان پیر دیر بازیگری سینمای ایران که در سال 1380 نشان درجه یک هنری را دریافت کرده با دهه ها درخشش در سینما و تلویزیون و تئاتر همواره دست خالی از جشنواره ها بیرون می آمد اما این بار نه تنها برای خود او که بر همگان مسلم بود که سیمرغ نقش مکمل مرد برای اوست. پس هنگامی که باشه آهنگر او را صدا کرد خیلی آرام و با متانت از پله ها بالا رفت. پس از 4 دهه سرانجام برای نقشی سینمایی سیمرغ می گرفت و شور و هیجانی در سالن ایجاد شده بود. بینابین صحبت هایش از این گفت که تا حالا سیمرغی نبرده و یکی از میان جمعیت فریاد زد؛ کم سعادتی سیمرغ بوده.
به راستی کم سعادتی سیمرغ بوده که علی نصیریان در طول عمر پربار بازیگری اش جایزه سینمایی قابل اتکایی نبرده و به قول خودش حالا پس از سال ها به او سیمرغ درجه 2 دادند. به بهانه جایزه اخیری که وی کسب کرد مهم ترین فرازهای کارنامه او را مرور می کنیم. کارنامه ای درخشان که البته چندان از کاندیداتوری برای نقش های اول و مکمل وی در جشنواره های فیلم فجر، جشن خانه سینما، جشن انجمن منتقدان و سینمایی نویسان، جشن دنیای تصویر و جشنواره جام جم پر نبوده است. نصیریان در سال های اخیر به واسطه بازی درخشانش در شهرزاد تندیس حافظ بهترین بازیگر مرد درام تلویزیونی را هم برده است.
فجر بی اعتنا به بزرگ آقا
علی نصیریان در طول 37 دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر، فقط دو بار نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شده است و سرانجام در دوره 37 توانست برای بازی در فیلم «مسخره باز» سیمرغ نقش مکمل مرد را از آن خود کند. روایت عجیبی است که جشنواره فیلم فجر چنین بی اعتنا از کنار بازی های درخشان او گذشته است. مروری بر داوری های این جشنواره نسبت به کارنامه بازیگری علی نصیریان خالی از لطف نیست.
در دوره پنجم جشنواره فیلم فجر و در سال 1365، علی نصیریان برای بازی خوبش به نقش علی یار در فیلم شیرسنگی (مسعود جعفری جوزانی)، نامزد دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد بود؛ در این بخش دو بازیگر شاخص دیگر هم با دو بازی درخشان نامزد دریافت جایزه بودند؛ یكی عزت‌ا... انتظامی برای بازی در نقش عباس آقاسوپرگوشت در فیلم اجاره‌نشین‌ها (داریوش مهرجویی) و دیگری هم داریوش ارجمند برای بازی در نقش ناخدا خورشید در فیلم ناخدا خورشید (ناصر تقوایی). سه نقش‌آفرینی درخشان و همسنگ كه واقعا همگی شایسته دریافت جایزه بودند و انتخاب یكی از میان آنها كار دشواری بود، با این حال درنهایت جایزه به ارجمند برای ناخدا خورشید رسید و نصیریان و انتظامی سیمرغ را در آن سال از دست دادند. دو دوره بعد یعنی دوره هفتم و در سال 67 باز هم دو رفیق و همكار قدیمی یعنی علی نصیریان و عزت‌ا... انتظامی، در بخش بهترین بازیگر نقش اول مرد، رقیب هم بودند، اما این بار هم نصیریان دست خالی ماند و این انتظامی بود كه اولین سیمرغ بلورینش را به خانه برد. نصیریان در این سال برای بازی در سال‌های خاكستر (مهدی صباغ‌زاده)، نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد بود كه با این بازیگران رقابت می‌كرد: هادی اسلامی (سرب)، جهانگیر الماسی (نارونی)، مهرداد سلیمانی (دیده‌بان) و عزت‌ا... انتظامی (گراند سینما) كه در نهایت جایزه به آقای بازیگر رسید و جهانگیر الماسی هم دیپلم افتخار دریافت كرد، اما باز هم بازی نصیریان را شایسته دریافت جایزه ندانستند.
در این میان با وجود اینكه علی نصیریان، تنها در دو دوره نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد، اما برخی نقش‌های خوب و شاخص دیگر او باوجود شایستگی، حتی نامزد دریافت جایزه هم نشدند. عجیب‌ترین مورد و مصداق در این زمینه مربوط به چهاردهمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1374 است كه بازی درخشان نصیریان در «بوی پیراهن یوسف» (ابراهیم حاتمی‌كیا) به‌طرز غریب و مشكوكی تماما نادیده گرفته شد و حتی نام او در میان نامزدهای بازیگری هم قرار نگرفت. آن هم در حالی كه بازی نصیریان به نقش دایی غفور، همان زمان تماشاگران و حتی منتقدان را تحت تاثیر قرار داد و با خود همراه كرد، حتی این بازی به‌ویژه با آن سكانس تك‌گویی همدلی برانگیز بر مزار نمادین پسرش یوسف، هنوز هم پس از بارها تماشا تازه و باطراوت است و بغض‌نوازی می‌كند.
نكته عجیب‌تر ماجرا، نامزد شدن حمیدرضا تاج دولتی (كه در برخی منابع به اشتباه حمیدرضا تاج دوستی ذكر شده)، بازیگر نقش یوسف در بخش بهترین بازیگر نقش مكمل مرد است كه تنها حضور كوتاهی در بخش‌های پایانی فیلم داشت! یعنی هیات داوران این بازی را دیدند، اما چشمشان را روی آن همه جلوه گری درست و تاثیرگذار نصیریان بستند. این سوال دیرهنگامی از تیم داوری آن دوره است: واقعا بازی نصیریان در بوی پیراهن یوسف، اهمیتی كمتر از این بازیگران داشت كه نامزدهای دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در دوره چهاردهم بودند؟ جهانگیر الماسی (بانی چاو)، حمید جبلی (مرد آفتابی)، محمد كاسبی (پدر) و پرویز پرستویی (لیلی با من است). البته در همین دوره بازی فریبرز عرب نیا در ضیافت و اکبر عبدی در فیلم مرد آفتابی هم با وجود آنکه نقش اول فیلم بود نادیده گرفته شد تا حمید جبلی در این بخش کاندیدا شود که همین نکته نیز در کنار بی اعتنایی به بازی نصیریان در بوی پیراهن یوسف می تواند غبارهای موجود در داوری آن دوره را تشدید کند. نهایتا سیمرغ این بخش به كاسبی رسید و پرستویی هم یك دیپلم افتخار گرفت.
مهم ترین نقش های سینمایی و تلویزیونی
آقای هالو: بازی نصیریان به نقش مش اسلام در «گاو» و در نخستین حضور سینمایی اش، تحت تاثیر بازی درخشان انتظامی در نقش مش حسن بود، اما نصیریان در همكاری دوم خود با داریوش مهرجویی، خوش درخشید و جاپای خود را در سینمای هنری و متفاوت، محكم كرد. آقای هالو كه براساس نمایشنامه‌ای از نصیریان تبدیل به فیلمنامه و فیلم شد، قصه مرد شهرستانی به تهران آمده‌ای را روایت می‌كرد و نصیریان موفق شد با بله بله و عجب گفتن‌ها، سادگی محض و دردناك این شخصیت را عینیت ببخشد. جالب است بی‌اعتنایی به بازی‌های خوب نصیریان فقط مختص به جشنواره فیلم فجر هم نبود و در سومین دوره جشنواره سپاس هم نقش آفرینی این بازیگر در آقای هالو را ندیدند و جایزه بازیگری نقش اول مرد را به‌طور مشترك به بهروز وثوقی و ناصر ملك‌مطیعی دادند. اما داوران مراتب سپاس خود را نسبت به قلم و هنر نویسندگی نصیریان ابراز داشتند و جایزه بهترین فیلمنامه را به او و مهرجویی برای فیلمنامه آقای هالو اهدا كردند.
سربداران: نصیریان با نقش قاضی شارع(یا شارح) در سریال سربداران (محمدعلی نجفی) نشان می‌دهد یك بازیگر توانمند، چقدر می‌تواند از مشخصات و مختصات ثابت صورتش، متفاوت استفاده كند و بسته به نقش، وجوه دیگری از احساسات را به نمایش بگذارد. زیركی او در نقش قاضی، ابدا نسبتی با آقای هالو ندارد و به نرمی و با سخنوری، مردم را در مقابل ظلم مغولان، به سكوت مجاب می‌كرد! در این نقش آفرینی فن بیان و قدرت استفاده از تغییرات میمیک کاملا به چشم آمد و یکی از طلایی ترین نقش های تلویزیونی 4 دهه اخیر را به یادگار گذارد.
هزاردستان: بازی مقتدرانه نصیریان به نقش ابوالفتح صحاف یكی از نقاط قوت هزاردستان (علی حاتمی) است. هر درد و خشم و عتاب و عملی اگر در این شخصیت مشروطه‌خواه وطن پرست هست، به‌خوبی در بازی نصیریان دیده می‌شود.
جایزه: نصرت الله مرزوقی یکی از نقاط اتکای کارنامه بازیگری نصیریان در دهه 60 است. نقشی که به لحاظ حسی تا حدود بسیار زیاد نزدیک به آقای هالوست با این تفاوت که نصرت الله درماندگی بیشتری در مواجهه با یک موقعیت دراماتیک می یابد و حالات چهره نصیریان به خوبی بازتابنده این درماندگی هاست. از یکسو شوق و شگفتی وی در مواجهه با خبر برنده شدن جایزه بانک و از سوی دیگر درماندگی هایی که در نگهداری از این جایزه(هواپیمای دوموتوره) دارد به خوبی در بازی حسی نصیریان جا می افتد و به بینندگان فیلم منتقل می شود.
كفش‌های میرزانوروز: نصیریان چندان نقش كمدی در كارنامه ندارد، اما یكی از نمونه‌های معدود در این زمینه، كفش‌های میرزانوروز (محمد متوسلانی) است. البته نصیریان در نقش یك عطار به نام میرزانوروز كه به اصرار دیگران می‌خواهد از شر كفش‌های كهنه‌اش خلاص شود، برای خنداندن تماشاگر دست به كار عجیب و غریبی نمی‌زند و بیشتر او را در موقعیت‌های كمیك می‌بینیم.
ناخدا خورشید: این فیلم ناصر تقوایی، روی كاكل داریوش ارجمند بازیگر نقش ناخدا خورشید و شخصیت او می‌چرخد، در وهله دوم هم شاهد جلوه‌گری‌های سعید پورصمیمی و فتحعلی اویسی در نقش‌های مكمل هستیم. اما بازی نصیریان به نقش فرحان را هم نمی‌توان نادیده گرفت. اوست كه با آن سبیل و كلاه و عینك تیره از راه می‌رسد و با سفارش فراری دادن چند آدم سیاسی به ناخدا خورشید، گره اصلی فیلم را می‌زند.
شیر سنگی: نصیریان در شیر سنگی (مسعود جعفری‌جوزانی)، نقش یك مبارز بختیاری را مقابل قشون دولتی تحت امر انگلیسی‌ها بازی می‌كند؛ علی یار، به مدد بازی تاثیرگذار و صلابت نصیریان، یك قهرمان سینمایی تمام عیار است.
بوی پیراهن یوسف: ایمان دایی غفور به بازگشت پسرش یوسف، چشم انتظاری او را بیمه می‌كند، آن هم باوجود حرف دیگران و نشانه ظاهرا متقنی چون یك سنگ قبر در مزار شهدا. نصیریان به‌قدری این انتظار و ایمان را درخشان بازی كرده كه تصور بازیگر دیگری به جای او در این نقش بعید است.
میوه ممنوعه: نصیریان پیش از آنکه در مجموعه میوه ممنوعه بدرخشد دلباختگی به یک دختر جوان را در فیلم دیوانه ای از قفس پرید و به نقش فراست تجربه می کند. درخشش در این نقش به او کمک می کند که بهتر به نقش حاج یونس نزدیک شود. فراست با وجود اینکه نقش مهمی در روایت داستانی دیوانه ای از قفس پرید داشت اما با بی مهری عجیب هیات داوران جشنوار فجر روبرو شد و حتی این بازی را شایسته نامزدی در نقش مکمل مرد ندانستند.
دلشکستگی ناشی از این بی اعتنایی به خوبی در تالمات نقشش در مجموعه میوه ممنوعه به کار آمد. حاج یونس فتوحی، بازرگان خوشنام و متدین و پابه سن گذاشته، با دیدن دختر جوانی به نام هستی، دست و دلش می‌لرزد و ورد زبان مردم می‌شود. نصیریان با بازی در این نقش، تكخال دیگری رو می‌كند و نشان می‌دهد اگر برای بازیگران خوب میانسال و كهنسال نقش‌های خوبی نوشته شود، چه نتایج زیبای نمایشی همراه خواهد داشت. نصیریان برای بازی در میوه ممنوعه نامزد دریافت تندیس حافظ بهترین بازیگر مرد درام تلویزیونی شد که در رقابت با مهدی هاشمی و نقش جذاب دکتر قریب شکست خورد.
شكارچی شنبه: نصیریان در شكارچی شنبه (پرویز شیخ‌طادی)، نقش یكی از سران جریان فكری صهیونیسم را به زیبایی بازی می‌كند؛ او با آن چشمان درشت خیره و شمایل خاص، به خوبی نمایانگر موجود ترسناك و بی‌رحمی است كه می‌تواند برای رسیدن به هدفش، حتی فطرت پاك یك كودك را هم هدف قرار دهد. بازی در این نقش تقدیر و بزرگداشتی از وی را در جشنواره فیلم فجر دوران دولت دهم به دنبال داشت.
شهرزاد: اینكه می‌گویند دود از كنده بلند می‌شود، به خوبی درباره بازیگری چون نصیریان صدق می‌كند. نمونه بارزش سریال شهرزاد (حسن فتحی) و نقش پدرخوانده‌وار بزرگ آقای دیوانسالار كه در لحظه‌ای می‌تواند سنگدل و بی‌رحم باشد و جواز قتل و كشتار صادر كند و در لحظه‌ای دیگر می‌تواند قربان صدقه دخترش برود و مهر بورزد. اهمیت نقش آفرینی نصیریان به حدی بود كه غیبت او در فصل‌های دوم و سوم این مجموعه كاملا به چشم آمد و تقریبا هرگز به جذابیت فصل اول و صحنه‌های حضور نصیریان نرسید. نصیریان برای بازی در شهرزاد تندیس حافظ بهترین بازیگر مرد درام تلویزیونی را از آن خود کرد.
مسخره باز: نصیریان در فیلم نقش یك آرایشگر قدیمی به نام كاظم خان را بازی می‌كند كه پر است از ویژگی‌های عجیب و غریب و بامزه؛ او عاشق فیلم كازابلانكا و تراشیدن سبیل مشتری‌های بینواست با دستانی لرزان. نصیریان با این نقش‌آفرینی نشان داد تمام نشدنی است و همچنان می‌توان برای بازی در نقش‌هایی متفاوت و جذاب، روی او حساب كرد. سیمرغ مکمل مرد جشنواره فیلم فجر دستاورد بازی در این نقش بود.
***
نصیریان استادی بی ادعا در بازیگری سینمای ایران است که به شکلی عجیب نقش ها را مال خود می کند و گاه از فیلمنامه ها نیز جلو می زند. به پاس سال ها بازی بی ادعای وی باید ساعت ها ایستاده او را تشویق کرد و این مطلب تنها ادای دینی کوچک و یک خاطره بازی با نقش هایی است که مخاطبان سینما و تلویزیون را مسحور توان او کرده است. نصیریان به راستی خان و بزرگ بازیگری سینمای ایران است.
منبع: سی نت
