استامینوفن یک داروی ضد درد و ضد تب است که در موارد تب و دردهای خفیف تا ملایم کاربرد دارد. مکانیسم اثر آن مرکزی است، یعنی از مرکز کنترل تب و درد در مغز اثر می کند. با توجه به مکانیسم اثر آن بسیار مهم است که توجه داشته باشیم که در صورت شکستگی استخوان یا ضرب خوردگی یا حتی روماتویید آرتریت و نقرس، استامینوفن کارآیی ندارد چون این دردها بر اثر فرایند التهابی در اعضا ایجاد می شوند. برای این قبیل دردهای التهابی دامنه وسیعی از ضد التهابهای غیر استروئیدی و حتی استروئیدی استفاده می شود. همچنین دردهای بسیار شدید مثل دردهای ناشی از سرطان نیز با ضد دردهای مخدر کنترل میشود.
اما در تب و درد ناشی از بیماریهای ویروسی و میکروبی یا حتی کنترل تب ناشی از واکسن، استامینوفن بسیار کاربردی و موثر است.
استامینوفن با نام ژنریک دیگر آن پاراستامول نیز شناخته میشود و با برندهای بسیار متعدد در اشکال دارویی زیر در بازار مصرف موجود می باشد:
1. قطره که معمولا در اطفال زیر یکسال مصرف می شود.
2. شربت که جهت کودکان بالای یکسال تا حدود ده سال استفاده می شود.
3. قرص که از حدود ده سالگی تا کهنسالی قابل استفاده می باشد.
4. شیاف در دو دوز مخصوص اطفال و بزرگسالان جهت استفاده افراد با مشکل بلع یا گوارش.
5. آمپول جهت استفاده در موارد تبهای شدید و افراد با مشکل بلع یا گوارشی.
دوز مصرف استامینوفن بسیار مهم است به طوری که در مصرف مقادیر پایینتر، تب و درد را کنترل نمی کند و مقادیر بیشتر از دوز نیز سبب آسیبهای جدی به کبد و کلیه میشود.
متاسفانه موارد خودکشی با استامینوفن وجود دارد که در این مسمومیت ها چنانچه سریعتر آنتی دوت مربوطه استفاده نشود کبد آسیب بسیار شدید میبیند و فرد نیازمند اهدای عضو می گردد.
به طور کلی دوز مصرف استامینوفن 10-15 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن هست یعنی برای یک انسان حدود 50 کیلوگرم بر اساس شدت تب و درد یک قرص 500 میلی گرمی تا دو قرص 325 میلی گرمی را میتوان هر هشت ساعت مصرف کرد. برای وزن های بالاتر نهایتا دو قرص 500 میلی گرمی هر هشت ساعت قابل استفاده است که حداکثر دوز است و به طور معمول پیشنهاد نمیشود. چنانچه با 500 میلیگرم هر هشت ساعت درد و تب به خوبی کنترل نشود فاصله مصرف را تا شش ساعت و حداکثر 4 ساعت می توان کم کرد اما قاعده کلی این است که مقادیر مصرف در 24 ساعت بیشتر از 4 گرم یا 4000 میلی گرم نباشد.
در خصوص کودکان به دلیل آسیب پذیر بودن سیستم های کبدی به نسبت بزرگسالان مقدار مصرف قطره و شربت باید به دقت کنترل شود. همچنین مصرف مقادیر کمتر از دوز، تب را کنترل نمی کند و مصرف مقادیر بالاتر می تواند سمی باشد.
مقدار مصرف در اطفال همان 10-15 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد. مثلا یک بچه 8 کیلویی بین 80 تا 120 میلی گرم یا 16 تا 24 قطره هر 8 ساعت نیاز دارد. در صورت نیاز فاصله مصرف میتواند تا 4-6 ساعت کوتاه شود اما بیشتر از 5 بار مصرف در شبانه روز برای اطفال جایز نمی باشد.
یک قطره چکان کامل از قطره استامینوفن 100 میلی گرم استامینوفن دارد بنابراین 0.8 میلی لیتر استامینوفن باید بگیرد. هر میلی لیتر حدود 20 قطره می باشد که این مقدار برابر 16 قطره است.
در واقع به ازای هر کیلوگرم وزن بچه دو قطره استامینوفن باید مصرف شود. مقادیر کمتر از این حد تب را پایین نمی آورد و مصرف مقادیر بالاتر به علت سمیت کبدی و کلیوی جایز نمی باشد.
نکات قابل توجه:
- سرماخوردگی های کودکان تا سه روز به طور معمول فقط ویروسی هست و پس از آن عفونتهای میکروبی نیز اضافه می شوند بنابراین تا سه روز بهتر است آنتی بیوتیک شروع نشود.
- ترکیبات مختلف سرماخوردگی ممکن است حاوی استامینوفن باشد بنابراین باید مواظب دوز کلی استامینوفن در بیست و چهار ساعت بود.
- نکته نهایی نیز در خصوص مصرف فراورده های استامینوفن، کافیین می باشد که به هیچوجه نباید بیشتر از 4 گرم استامینوفن در روز استفاده شود زیرا سمیت کلیوی در مقادیر بالاتر به همراه کافیین تشدید می گردد.
منابع:
https://emedicine.medscape.com/article/2172407-overview
