سلامت دهان و دندان از دوران کودکی نقشی اساسی در سلامت کلی بدن دارد. بسیاری از والدین تصور میکنند دندانهای شیری چون موقتی هستند، نیازی به مراقبت ویژه ندارند. اما حقیقت این است که دندانهای شیری نهتنها نقش مهمی در جویدن و گفتار دارند بلکه مسیر رشد صحیح دندانهای دائمی را نیز تعیین میکنند. اگر دندان شیری به دلیل پوسیدگی یا عفونت از بین برود، ممکن است فضای رشد دندان دائمی از بین برود یا در آینده، دندانهای دائمی در جای نادرست رشد کنند. یکی از مشکلات شایع در میان کودکان، پوسیدگی عمیق دندان است که در صورت پیشرفت، به عصب دندان میرسد و نیاز به درمانی به نام عصبکشی یا درمان پالپ دارد.
عصبکشی دندان کودکان که در اصطلاح علمیتر «درمان پالپ» نامیده میشود، فرایندی است که برای درمان التهاب یا عفونت پالپ دندان انجام میشود. پالپ بخش مرکزی دندان است که حاوی اعصاب و عروق خونی میباشد. این بافت وظیفه تأمین مواد غذایی و حفظ حیات دندان را بر عهده دارد. هنگامی که پوسیدگی دندان پیشرفت کند و به پالپ برسد، درد، حساسیت شدید و حتی آبسه ایجاد میشود. در چنین شرایطی، برای حفظ دندان و جلوگیری از گسترش عفونت، دندانپزشک ناچار است پالپ را درمان کند. هدف از این درمان، نجات دندان و جلوگیری از کشیدن آن است.
عصبکشی دندانهای شیری با دندانهای دائمی تفاوتهایی دارد. در دندانهای دائمی، معمولاً کل پالپ و عصب برداشته میشود و کانالهای دندان بهصورت کامل پاکسازی و پر میگردند. اما در دندانهای شیری، چون این دندانها نقش موقتی دارند و قرار است در آینده بیفتند، درمانها ملایمتر و محافظهکارانهتر انجام میشود. در دندانهای شیری معمولاً از دو نوع درمان استفاده میشود: پالپوتومی و پالپکتومی. در پالپوتومی تنها بخش تاجی پالپ که در معرض پوسیدگی قرار گرفته برداشته میشود و ریشه حفظ میشود. اما در پالپکتومی، کل پالپ تاجی و ریشهای برداشته شده و فضای داخل کانالها با مواد مخصوص پر میشود. نوع درمان بستگی به شدت پوسیدگی و میزان آسیب به پالپ دارد.
پوسیدگی دندان اصلیترین علت نیاز به عصبکشی در کودکان است. رژیم غذایی حاوی قند زیاد، مصرف شیر یا آبمیوه هنگام خواب، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، و ضعف مینای دندان از عوامل اصلی پوسیدگی هستند. در کنار این موارد، ضربه یا شکستگی دندان بر اثر زمین خوردن نیز میتواند باعث آسیب به پالپ شود. گاهی اوقات، حتی ترکهای ریز روی دندان نیز مسیر نفوذ باکتریها به پالپ را باز میکند. اگر عفونت درمان نشود، ممکن است به بافتهای اطراف دندان سرایت کرده و مشکلات جدیتری مانند تورم صورت، تب یا درد شدید ایجاد کند.
کودک ممکن است نشانههایی از درد و ناراحتی را بروز دهد که توجه والدین را جلب کند. از جمله علائم شایع میتوان به درد مداوم یا ضرباندار، حساسیت هنگام خوردن غذاهای گرم یا سرد، تورم لثه اطراف دندان، تغییر رنگ دندان به قهوهای یا خاکستری، بوی بد دهان، و در موارد پیشرفتهتر، وجود آبسه یا ترشح چرک اشاره کرد. گاهی اوقات کودک قادر به بیان دقیق درد نیست، اما نشانههایی مانند گریه هنگام جویدن یا اجتناب از خوردن از سمت خاصی از دهان میتواند هشداردهنده باشد.
عصبکشی دندان در کودکان معمولاً در چند مرحله انجام میشود و بسته به وضعیت دندان ممکن است در یک یا دو جلسه تکمیل گردد. ابتدا دندانپزشک با بررسی علائم و گرفتن عکس رادیوگرافی، میزان آسیب به پالپ را ارزیابی میکند. سپس با بیحسی موضعی، کودک را از درد در حین درمان محافظت میکند. در مرحله بعد، پوسیدگی دندان برداشته شده و دسترسی به پالپ ایجاد میشود. اگر تنها پالپ تاجی درگیر باشد، پالپوتومی انجام میشود؛ در غیر این صورت، کل پالپ برداشته میشود. پس از پاکسازی کانالها، مواد مخصوصی مانند خمیر زینکاکسید یا مواد جذبشونده در فضای پالپ قرار داده میشود. در پایان، دندان با مواد ترمیمی پر و در صورت نیاز، با تاج استیل ضد زنگ پوشانده میشود تا از شکستگی در آینده جلوگیری شود.
در درمان پالپ کودکان از مواد خاصی استفاده میشود که با بدن سازگار بوده و جذبپذیر هستند. یکی از رایجترین مواد، فرموکرزول است که برای ضدعفونی کردن پالپ باقیمانده در پالپوتومی به کار میرود. البته به دلیل نگرانیهایی درباره سمیت این ماده، امروزه از جایگزینهای ایمنتر مانند MTA (مینرال تریاکسید اگریگیت) یا بایودنتین نیز استفاده میشود. این مواد توانایی حفظ حیات دندان و تحریک ترمیم بافتی را دارند. همچنین، برای پر کردن کانالهای ریشه در پالپکتومی از مواد قابل جذب استفاده میشود تا در زمان افتادن دندان شیری، مانعی برای رویش دندان دائمی ایجاد نکند.
پس از انجام عصبکشی، رعایت مراقبتهای خانگی بسیار مهم است. کودک ممکن است تا چند ساعت پس از بیحسی احساس کرختی داشته باشد و نباید در این مدت چیزی بجود تا لب یا گونه خود را گاز نگیرد. در روزهای بعد، بهتر است از غذاهای نرم استفاده شود و از خوردن خوراکیهای سفت و چسبناک خودداری شود. گاهی ممکن است مختصری درد یا حساسیت وجود داشته باشد که با داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک کنترل میشود. رعایت بهداشت دهان و مسواک زدن منظم نیز اهمیت زیادی دارد تا از عفونت مجدد جلوگیری شود.
بخش مهمی از سلامت دندانهای کودک به رفتار و نظارت والدین بستگی دارد. آموزش مسواک زدن صحیح از دوران خردسالی، استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید، کاهش مصرف شیرینی و نوشیدنیهای قندی، و مراجعه منظم به دندانپزشک از اقدامات کلیدی در پیشگیری از پوسیدگی هستند. همچنین والدین باید نسبت به عادتهای مضری مانند مکیدن انگشت یا جویدن اجسام سخت هوشیار باشند، زیرا این عادتها میتوانند به ساختار دندانها آسیب بزنند.
بسیاری از والدین نگران درد ناشی از عصبکشی هستند. اما باید دانست که در دندانپزشکی کودکان، روشهای بیدرد و کاملاً ایمن استفاده میشود. با پیشرفت تکنولوژی، مواد بیحسی مؤثرتر و تجهیزات دقیقتر شدهاند. علاوه بر آن، دندانپزشکان متخصص اطفال آموزش دیدهاند که با روشهای روانی، اضطراب کودک را کاهش دهند. در بیشتر موارد، کودکان پس از درمان هیچ دردی احساس نمیکنند و تنها کمی حساسیت موقت طبیعی است. در نتیجه، عصبکشی در کودکان تجربهای ناخوشایند نخواهد بود اگر در محیطی آرام و تخصصی انجام شود.
اگر پوسیدگی دندان کودکان نادیده گرفته شود و به مرحلهای برسد که عصب درگیر شود اما درمان انجام نگیرد، عوارض متعددی ممکن است رخ دهد. از جمله این عوارض میتوان به گسترش عفونت به استخوان فک، تشکیل کیست یا آبسه، آسیب به جوانه دندان دائمی و حتی تب و بیحالی کودک اشاره کرد. در نهایت، ممکن است دندان بهطور کامل از بین برود و نیاز به کشیدن پیدا کند. کشیدن زودهنگام دندان شیری میتواند باعث بسته شدن فضای رشد دندان دائمی و بروز مشکلات ارتودنسی شود. بنابراین، درمان بهموقع اهمیت فراوانی دارد.
در بسیاری از موارد، پس از عصبکشی دندان شیری، برای محافظت از ساختار ضعیفشده دندان، از تاج استیل ضد زنگ استفاده میشود. این تاجها مقاوم، ایمن و مناسب کودکان هستند. آنها به دندان ظاهری طبیعی میدهند و مانع از شکستگی یا نفوذ باکتری به ناحیه درمانشده میشوند. استفاده از تاج نهتنها به دوام دندان تا زمان افتادن طبیعی آن کمک میکند، بلکه از بروز درد و ناراحتیهای بعدی نیز جلوگیری مینماید.
هیچ محدودیت سنی خاصی برای عصبکشی دندان وجود ندارد، اما معمولاً این درمان در کودکان بین سه تا ده سال شایعتر است. در این بازه سنی، دندانهای شیری در دهان حضور دارند و احتمال پوسیدگی بالا است. تشخیص بهموقع توسط دندانپزشک میتواند مانع از گسترش پوسیدگی به سایر دندانها شود. هر چه درمان در مراحل اولیه انجام گیرد، احتمال موفقیت بیشتر و درد کمتر خواهد بود.
یکی از پرسشهای متداول والدین این است که آیا درمان عصبکشی میتواند بر دندانهای دائمی زیرین تأثیر بگذارد؟ پاسخ این است که اگر درمان توسط دندانپزشک متخصص و با مواد مناسب انجام شود، هیچ خطری برای دندان دائمی ندارد. حتی برعکس، با جلوگیری از گسترش عفونت، به سلامت جوانه دندان دائمی کمک میکند. تنها در موارد نادر که عفونت شدید و گسترده باشد، ممکن است به بافت اطراف جوانه دندان آسیب برسد. به همین دلیل، مراجعه بهموقع اهمیت زیادی دارد.
بسیاری از والدین از شنیدن واژه «عصبکشی» برای کودک خود مضطرب میشوند. تصور درد یا پیچیدگی درمان ممکن است آنان را از مراجعه به دندانپزشک باز دارد. اما واقعیت این است که درمان پالپ در کودکان بسیار سادهتر از بزرگسالان است و با تکنیکهای نوین، تقریباً بدون درد انجام میشود. گاهی نیز والدین نگران هزینه درمان هستند، اما باید در نظر داشت که پیشگیری و درمان زودهنگام همیشه مقرونبهصرفهتر از درمانهای پیچیدهتر بعدی یا درمانهای ارتودنسی آینده است.
رفتار کودک در حین درمان تأثیر مستقیم بر موفقیت کار دارد. دندانپزشکان کودکان از روشهای خاصی برای آرامسازی استفاده میکنند؛ مثلاً گفتار آرام، نشان دادن ابزار به زبان کودکانه، یا استفاده از تکنیکهای بازیدرمانی. همچنین گاهی از بیحسی استنشاقی مانند گاز خنده (نیتروس اکساید) استفاده میشود تا اضطراب کودک کاهش یابد. همراهی والدین و آرامش آنها نیز نقش مهمی دارد. اگر والدین با اعتماد و آرامش با پزشک همکاری کنند، کودک احساس امنیت بیشتری خواهد داشت.
تغذیه سالم در دوران کودکی نهتنها بر رشد جسمی، بلکه بر سلامت دندانها نیز اثرگذار است. مصرف بیش از حد شیرینی، شکلات، نوشابه و میانوعدههای قندی باعث افزایش رشد باکتریهای پوسیدگیزا میشود. در مقابل، مصرف لبنیات، میوههای تازه، سبزیجات و مواد غذایی حاوی کلسیم و فسفر به تقویت مینای دندان کمک میکند. نوشیدن آب کافی و پرهیز از خوابیدن با شیشه شیر از مهمترین اقدامات برای جلوگیری از پوسیدگی در کودکان خردسال است.
دندان شیری عصبکشیشده در صورتی که بهدرستی ترمیم و مراقبت شود، میتواند تا زمان طبیعی افتادن خود باقی بماند و فضای لازم برای دندان دائمی را حفظ کند. این دندانها همانند سایر دندانها باید تحت نظارت باشند و در معاینات دورهای بررسی شوند. اگر به مرور زمان تاج استیل شل شود یا پوسیدگی جدیدی در کنارههای آن ایجاد گردد، باید سریعاً ترمیم شود تا از آسیب مجدد جلوگیری شود. بهطور کلی، عصبکشی موفق در دوران کودکی زمینهساز لبخندی سالم در بزرگسالی است.
در سالهای اخیر، پیشرفتهای چشمگیری در زمینه مواد و روشهای درمانی به وجود آمده است. امروزه استفاده از لیزر دندانپزشکی برای ضدعفونی کانالها، کاهش درد و بهبود ترمیم بافتها کاربرد یافته است. همچنین مواد زیستسازگار جدیدی توسعه یافتهاند که بافت پالپ را تحریک به بازسازی میکنند. فناوریهای دیجیتال و تصویربرداری سهبعدی نیز به تشخیص دقیقتر و درمان ایمنتر کمک کردهاند. این پیشرفتها باعث شدهاند عصبکشی دندان کودکان به درمانی سریع، مطمئن و مؤثر تبدیل شود.
عصبکشی دندان کودکان یا درمان پالپ، اقدامی حیاتی برای حفظ دندانهای شیری و جلوگیری از مشکلات دهانی و ارتودنسی آینده است. این درمان نهتنها درد و عفونت را برطرف میکند بلکه از کشیدن زودهنگام دندان جلوگیری مینماید. والدین باید بدانند که دندان شیری سالم پایهگذار دندانهای دائمی سالم است و کوتاهی در درمان میتواند پیامدهای بلندمدتی داشته باشد. مراجعه منظم به دندانپزشک، رعایت بهداشت دهان و تغذیه مناسب سه رکن اصلی در پیشگیری از پوسیدگی و نیاز به عصبکشی هستند. در نهایت، عصبکشی دندان کودکان اگر بهدرستی و توسط متخصص انجام شود، درمانی کاملاً ایمن، بدون درد و مفید برای سلامت لبخند کودک خواهد بود.
