«هکسره» به فرق ه و کسره در نوشتار عامیانه اشاره دارد که به غلط مصطلحی برای نگارش فارسی تبدیل شده است. در این‌جا روش‌ها و قانون‌هایی ساده برای تشخیص هکسره مطرح می‌شود. این روش‌ها ابداعی است و احتمال اینکه در مثال‌های خاص منجر به نتایج اشتباه شود وجود دارد؛ اما درصد زیادی از مشکلات در نوشتن هکسره را پوشش می‌دهد. لازم است تذکر دهم که این قانون‌ها مکمل یکدیگرند و اگر در مثالی یک روش برای تشخیص هکسره جواب نداد، می‌توانید از دو روش دیگر استفاده کنید.
شاید ندانید که اصلا هکسره چیست و چگونه تلفظ می‌شود. هکسره به صورت هِکَسْرِه خوانده می‌شود. در نگارش فارسی، کسره (–ِ) و حرف «ه» یک نوع تلفظ دارند و هکسره اصطلاحی است که برای اشتباه نوشتن این دو، به جای یکدیگر استفاده می‌شود. مثلا می‌خواهیم ببینیم «زبانِ فارسی» درست است یا «زبانه فارسی»؟ اگر دوست دارید فرق ه و کسره در جمله را به سرعت متوجه شوید و چند قانون ساده برای تشخیص هکسره در آستین داشته باشید، جای درستی آمده‌اید.
در ادامه، 3 روش تشخیص هکسره را بیان می‌کنم.
اگر هکسره در آخر جمله بود، حتما باید «ه» استفاده شود. مثلا وقتی می‌گوییم «رنگ لباسش زرده» کاملا درست است؛ چون «زرده» در پایان جمله آمده و صورت کتابی آن می‌شود «رنگ لباسش زرد است». شکل غلط: «رنگ لباسش زردِ».
اگر هنگام استفاده از هکسره، حرف «ه» را حذف کنیم و به جای آن «است» بگذاریم و جمله معنای درستی دهد، می‌توانیم از هکسره استفاده کنیم؛ اما اگر با این تغییر، معنای جمله نادرست باشد، باید «ه» را حذف کنیم.
مثلا وقتی می‌گوییم «حالم خوبه» با حذف حرف «ه» از آخر واژه‌ی «خوبه» و جای‌گذاری «است» جمله تبدیل به «حالم خوب است» می‌شود که معنای صحیحی دارد؛
اما اگر بنویسیم «اسبه آبی فرار کرد» اشتباه است؛ چرا که با حذف «ه» جمله تبدیل به «اسب است آبی فرار کرد» می‌شود که معنای اشتباهی دارد و بنابراین « اسبِ آبی فرار کرد» صورت درست آن است.
روش «است» به جای «ه» برای مواردی که «ه» به عنوان معرفه استفاده می‌شود جواب نمی‌دهد. «ه» برای معرفه در کلماتی مانند «دختره، پسره» منظور است. مثلا وقتی می‌گوییم «اون پسره رو دیدم» منظورمان پسری است که می‌شناسیم. اگر بگوییم «اون پسر است رو دیدم» معنی جمله اشتباه می‌شود، اما باز هم استفاده از «ه» صحیح است و همان «اون پسره رو دیدم» شکل درست آن است.
ببخشید که با خلق یک استثنا کمی اوضاع را پیچیده کردم. اگر این استثنا گیج‌کننده است، فراموشش کنید و روش‌های دیگر را امتحان کنید.
اگر بعد از به کار بردن «ه»، واژه‌ی دیگری گفته شود، به طوری که آن دو کلمه به هم مرتبط باشند، استفاده از «ه» اشتباه است و باید آن را حذف کرد.
مثلا وقتی می‌گوییم «کاره خوبی کردی اومدی»، اشتباه است؛ چون دو واژه‌ی «کار» و «خوب» به هم مرتبطند و استفاده از «ه» بین دو کلمه اشتباه است. پس عبارت « کارِ خوبی کردی اومدی» درست است.
یا وقتی می‌گوییم «کتابه سهراب گم شده است» اشتباه است. باید بگوییم «کتابِ سهراب»؛ چون دو واژه به هم ارتباط دارند. صورت صحیح: «کتابِ سهراب گم شده است».
اما اگر بعد از استفاده از «ه»، مکث کنیم و واژه‌ی بعدی با این کلمه مرتبط نباشد، می‌توانیم از «ه» استفاده کنیم.
نکته‌ی دیگر اینکه اگر بتوانیم بعد از استفاده از «ه» علامت کاما (،) قرار دهیم، استفاده از «ه» درست است. برای مثال وقتی می‌گوییم «هرچی بگی قبوله»، درست است؛ چون بعد از «قبوله» مکث می‌کنیم و می‌توانیم علامت کاما هم بگذاریم.
اما مثلا در جمله‌ی «دره دروازه رو میشه بست ولی دره دهنه مردم رو نمیشه بست»، استفاده از «ه» برای «در» و «دهن» اشتباه است؛ چرا که بعد از «در» واژه‌ی «دروازه» آمده که به «در» مرتبط است ( بعد از درِ دومی هم دهن آمده).
از طرفی، اگر بین «در» و «دروازه» کاما بگذاریم جمله اشتباه می‌شود.
بعد از «دهن» هم «مردم» آمده که به هم مرتبط هستند و اگر کاما بگذاریم جمله معنا نمی‌دهد.
برای «میشه» و «نمیشه» استفاده از «ه» صحیح است. چون بعد از آن مکث می‌کنیم و می‌توانیم کاما هم بگذاریم و جمله پیام درستی را می‌رساند. بنابراین شکل صحیح عبارت این‌گونه خواهد بود: «درِ دروازه رو میشه بست؛ ولی درِ دهنِ مردم رو نمیشه بست.»
کلماتی وجود دارند که «ه» جزء خود کلمه است و بدون آن اشتباه می‌شوند. مثلا خانه، مدرسه،دروازه و...
برای تشخیص این کلمات کافی‌ست آن‌ها را با حرف «ی» بعد از آن‌ها بخوانید و اگر درست بودند، می‌توانید از «ه» استفاده کنید. مثلا خانه‌ی من، مدرسه‌ی ابتدایی، دروازه‌ی شهر. این عبارت‌ها کاملا درست هستند.
اگه این آموزش تشخیص هکسره برای شما مفید بود، لطفا در گروه‌ها و با دوستان و آشنایان به اشتراک بذارید.
در ضمن، اگه پیشنهادی برای بهتر کردن این آموزش دارید، خیلی ممنون می‌شم من رو مطلع کنید.
دوست دارید بدونید «بزار فکر کنم» درسته یا «بذار فکر کنم»؟ نوشته‌ی کوتاه زیر رو بخونید.
