?
همه ما بدون شک این سئوال در ذهن مان نقش بسته ، که چرا همینکه از استانی با مدیران فشل ،ثروت های پرشمار خدادادی و مردم مظلوم خوزستان خارج می شویم ، روح و روان مان جان می گیرد و از خواب رفتگی خود خواسته که حاصل محیط پیرامون مان (در این استان که از فقر مدیریت های خلاق،پویا و پیشرو رنج فراوان می برد ) بیدار می شود.
رنگ ها ،اشکال ،سازه ها هرچند ساده برای ما حسی توام با سرخوشی بهمراه دارد.
جواب ساده است، مدیران در خوزستان بدون توجه به توانمندی ها و تخصص خود ، کرسی های مدیریت را اشغال می کنند .مثلا شما تاکنون چند شهردار در استان خوزستان دیده اید که به مقوله آلودگی بصری یا دیداری ورود نموده و یا حتی برای نمونه یکبار از آنها یاد کرده باشد . (در سال های گذشته عبدالله یزدانخواه شهردار آبادان ،آرش دُر شهردار شوشتر هنگام داشتن کلید این شهر ها بعنوان شهردار از این مقوله یاد نموده و اقداماتی انجام داده اند ،که بدلیل عدم ادامه دادن این روند از سوی میراث دارانشان در شهرداری های مذکور ،این زحمات هم عقیم مانده اند.)
آلودگی بصری به عنوان زیر شاخه ای از آلودگی ها در حوزه ی محیط زیست عبارتست از هر گونه آلودگی که در مرتبه ی اول چشم انسان را بیازارد و در مرتبه ی ثانویه روح انسان را مکدر کند به طوری از دیدین آن به انسان حالت ناخوشایند و گرفتگی روحی دست بدهد. نتیجه ی این امر به مرور زمان و در بلند مدت آسیب رسیدن به مغز و جسم افراد در معرض است.
اگر قرار بود اداره کل بحران که اینروزها از وظایف خود فقط به صدور بیانیه برای تعطیلی مدارس و ادارات در زمان آلودگی هوا اکتفاء نموده اگر با این آلودگی و میزان تاثیر مخرب آن بر روح و روان شهروندان با خبر بود ، خوزستان در تعطیلی کامل بسر می برد
نحوه استقرار بافت های شهری، شکل و فرم فضاهای شهری، میادین، پارک ها، نماهای بیرونی کوچه ها، خیابان ها، ساختمان ها، طراحی علائم شهری، طراحی شبکه های ارتباطی، طراحی ایستگاه های تاکسی و اتوبوس و بالاخره گرافیک شهری، همه و همه در قالب هنر و فعالیت های هنری قابل طرح و بررسی است. هنر با ساخت و فیزیک شهر ارتباط دارد و بی توجهی به هنر از عوامل مهم ایجاد ناهنجاری بصری در سطح شهرهاست. وجود فیزیک و کالبد نامناسب و ناهنجار در ایجاد ناهنجاری های رفتاری در میان افراد جامعه نقش مهمی دارد، زیرا فضا و محیط بر رفتار ساکنان خود تاثیر می گذارد، محیط و کالبد برخی الگوهای رفتاری و نقش های اجتماعی نوین را به ساکنان خود تحمیل می کند و برخی رفتارهای موجود را تقویت و برخی دیگر را تضعیف می کند.
در ایران، وضعیت شهرها به گونه ای است که شهروندان به ناچار باید خود را با شرایط حاکم بر شهرها هماهنگ کنند. چرا که اساسا این شهرها، با نگاه شهروند مداری ساخته نشده اند بنابراین محیطی که می توانست زمینه مناسبی را برای زندگی بهتر شهروندان به وجود آورد، شرایط نامساعدی را برای برآورده ساختن نیازهای انسان ها به وجود آورده است.
اگرچه ما چندان متوجه آلودگی های بصری نمی شویم و به آنها عادت کرده ایم، اما این مساله به این معنی نخواهد بود که آلودگی ها نیز با گذشت زمان اثرات نامطلوب خود بر جسم و روح شهر و شهروندان را از دست داده اند.
مسدود شدن دید، فشار آمدن به مغز، استرس،کاهش قدرت تفکر، ایجاد افسردگی و کج خلقی، بی حوصله گی و خستگی روحی و دهها بیماری و ناهنجاری دیگر که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت افراد تاثیر مخرب می گذارد همه و همه از پیامدهای آلودگی بصری است.
محرومیت و نداشتن آسمان صاف و آبی ناشی از آلودگی هوا( ریزگردها، خودرو ها و وسایل نقیله موتوری و دیزلی، کارخانه ها و …)،تابلو ها و بیلبوردهای تبلیغاتی، چسباندن انواع و اقسام اگهی های تبلیغاتی، شعار و دست نوشته ها بر در و دیوار ساختمانها و خانه ها، برج ها و ساختمانهای بلند مرتبه، شهرک های خوابگاهی ، مکان گزینی نادرست زندانها و ندامتگاهها، گورستانها، کوچه های تنگ و باریک و فاقد نور، نبود پوشش گیاهی درختی در معابر عمومی و خیابانهای فرعی و اصلی- بلوارها، نبود و یا ضعف سرانه ی فضای سبز، نبود پوشش گل و گیاه زینتی و چمن در فضای عمومی سطح شهر، نمای زشت ساختمانهای در حال ساخت و استفاده نکردن از جلوه های زیبای هنری و آرام مثل آجر، آلمینیوم، شیشه، و سنگ( در صورتی که فاقد تم و الگوی زیباشناسانه باشد)کابل ها و سیم و خطوط برق رسانی،زباله دان های لبریز از زباله، گربه ها، سگ ها و حیوانات ولگرد و موذی در خیابانها، کانالها و معابر، زباله هایی دور ریخته شده و آب دهان در معابر عمومی و موارد از این قبیل همگی جزو آلودگی بصری شناخته می شود که سلامت جسمی و روحی شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد.
?
این که آلودگی بصری را خاص جوامع و کشورهای در حال توسعه قلمداد کنیم دور از واقعیت موجود است چرا که در اکثر ابرشهرها، مگالاپلیس ها و کلانشهرهای اروپای غربی، نیویورک، شرق و جنوب شرق آسیا نیز مشاهده می شود. پدیده ای فراگیر ناشی از رشد و گسترش افقی و عمودی اخرین جلوه ی تمدنی بشر( شهرها) . اما تفاوت در شدت و نوع مدیریت است. در اغلب ابر شهرهای پیشرفته امری قابل کنترل در حوزه ی مدیریت شهری است. اما در شهرهای کشورهای در حال توسعه در برخی ابعاد و زوایا شهر را به مکانی ناسالم و غیر قابل تحمل تبدیل کرده است که چنانچه در آینده اقدامی برای بهبود اوضاع صورت نگیرد محیط زیست شهری تخریب و تبدیل به شهری متروکه خواهد شد. به عنوان مثال اگرچه ماهیت شهرهای بزرگ نقش آفرینی در مقیاس جهانی مبتنی بر تجارت و بازرگانی و تبلیغات گسترده است… که کارکرد و نبض حیات شهر و گاه بخشی از اقتصاد یک کشور را بر عهده دارد اما همیشه این گونه نیست که هرشخص حقیقی یا حقوقی و یا شرکتی بخواهد با هر ابعاد و اندازه و هر مطلبی و حتی با هر رنگی تبلیغات کالا و خدمات به نمایش بگذارد و یا حتی در طراحی نمای ساختمان در موقعیت هایی خاص بر اساس میل و سلیقه ی شخصی اقدام کند. بلکه بر طبق اصول و ضوابط خاص است.
?
مشارکت شهروندان در رعایت اصول و استانداردهای زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگسازی کافی در این خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگیهای دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطهمند دارند. (اپک تایمز)
ساختمانهای ناموزون، دیوارهای خط خطی، تابلوهای تبلیغاتی ناهماهنگ، پیکر دود گرفتهی شهر با انبوهی از رنگهای خاکستری و صدها منظرهی ناخوشایند از جمله صحنههایی است که هر روزه در بسیاری از کلانشهرها با آنها مواجه میشویم.
توسعه جوامع امروزی و گسترش دنیای مدرن با اینکه از بسیاری جهات سبب بهبود کیفیت زندگی بشری شده، اما در عین حال پا نهادن به دنیای مدرنیته معضلات گوناگونی را نیز برای مردمان امروزی بدنبال داشته است.
معضلاتی که موجب بروز تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت جسمی و روحی شهروندان گردیده است. انواع آلودگیها همچون آلودگی محیط زیست، آلودگی صوتی و آلودگی بصری از جمله این پیامدها هستند که بهسبب ایجاد آسیبهای روحی، بر رفتار شهروندان اثرات سوء بسیاری گذاشتهاند.
با توجه به ساختار جدید شهرها، به دلیل عدم تطابق و هماهنگی ساکنین آن با فرهنگ و اصول مورد نیاز جامعه نوین، هر روزه شاهد انبوهی از ناهنجاریهای بصری هستیم که از قوائد شهرنشینی مدرن پیروی نمیکنند. نمونههایی از این موارد را در شهری مانند تهران هرروزه بهوفور مشاهده میکنیم.
شاید دربارهی آلودگی صوتی، آلودگی هوا و یا محیط زیست بسیار شنیده باشیم، اما آلودگی بصری چیست؟
یکی از کارشناس محیط زیست آلودگی بصری را اینگونه معرفی میکند : “هرچیزی که به چشم انسانها نازیبا بیاید و این نازیبایی را تشدید کند، آلودگی بصری نامیده می‌شود یا به عبارت دیگر تنوع ناهمگون و ناهماهنگ رنگ و جنس در فضا و سیمای شهری را آلودگی بصری مینامند.”
شهروندی که صبح از خانه خارج می‌شود اغلب با انواع برچسب‌ها و تراکت‌های تبلیغاتی مواجه می‌شود که بر درب منزل مسکونی‌اش چسبیدهاند و مشاهده میکند که شهر به جولانگاه بنرها و پلاکاردها و تراکتهایی نازیبا تبدیل شده است که از در و دیوار کوچهها و خیابانها آویزان شده‌اند.
ساختمانهای ناهمگون که با انواع الحاقات غیر اصولی همچون کانالهای کولر، دودکشها و لوازم اضافی داخل بالکنها و پشت پنجرهها هم مناظر ناخوشایند دیگری برچهره شهر میافزایند.
علاوه بر آنها تابلوهای راهنمایی و اطلاع رسانی ناهماهنگ و مبلمان شهری بیتناسب، آشفته و گاه خراب همچون باجههای تلفن، ایستگاههای اتوبوس و سطلهای زباله، معابر و میادین نیز از دیگر مصداقهای آلودگی بصری در کلانشهرها هستند.
در این میان به سخن دکتر حسن پویان جامعه شناس در گفتگویی که خبرگزاری مهر داشته باید با تامل فراوان توجه نمود : “آلودگی بصری که در سطح شهرها دیده می‌شود در دراز مدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری روحی می کند.”
یا دکتر پویان همچنین با اشاره به آلودگی بصری در تهران بیان کرده است : “آلودگی بصری و صوتی که در شهر تهران شاهد آن هستیم یکی از دلایل اصلی کاهش راندمان کاری در میان شهروندان است. به عبارت درستتر بسیاری از برخوردها و مشاجرات که در شهر صورت میگیرد تحت تأثیر سوء آلودگیهای شهری به ویژه صوتی و بصری است.”
وی میافزاید : “در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابانها بر اساس اصول شهر سازی تنظیم شده و هر محله بر اساس بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد. حتی رنگ بندی ساختمانها نیز معیار خاص برای خود دارد. در حقیقت ساختمان سازی و به تبع آن تبلیغات محلههای شهری در این کشورها قاعدهمند است. “
?
هر کدام از شهروندان میتوانند به تنهایی نقشی در بهبود وضعیت بصری شهرها داشته باشند (اپک تایمز)
بیشک شهرداریها و نهادهای مسئول ساماندهی و نظارت بر سیمای شهر، همچنین مشارکت شهروندان در رعایت اصول و استانداردهای زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگسازی کافی در این خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگیهای دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطهمند دارند.
ارائهی قوائدی مناسب برای هماهنگ سازی نمای ساختمانها بر مبنای ویژگیهای اقلیمی و فرهنگی حاکم بر جامعه، معرفی استانداردهایی معین و زیبا برای کلیهی تابلوهای راهنمایی و ابزارهای تبلیغاتی همچون تابلوها، بیلبوردها، پلاکاردها و اوراق تبلیغاتی به نحوی که رنگ‌بندی و ترکیببندیها در عین سادگی و زیبایی از یک الگوی متحد پیروی کنند، بکارگیری مبلمان شهری زیبا، هماهنگ و کاربردی در تمام سطح شهر و نیز ایجاد فضای سبز بیشتر از جمله راهکارهایی هستند که میتواند به کاهش آلودگیهای بصری کمک کند.
همچنین استفاده از رنگهای همخوان با فرهنگ بومی و انواع هنرهای بصری خود بهعنوان یک اصل مهم میتواند به ابزاری کارآمد جهت فرمدهی و نظمبخشی به محیط بکار رود تا شهر هرچه زیباتر و دلنشینتر جلوه کند.
بدیهیست که دستیابی به شهری آراسته و آرام و به تبع آن شهروندانی سالم و پرنشاط بجز با مشارکت و تعامل مردم و همت بلند مسئولین امکان پذیر نیست و فراموش نکنیم که شهرها کاملترین و جامعترین شکل زندگی اجتماعیاند و پیشرفتهای علمی، اقتصادی و هنری ما در بستر این محیطها میتواند تحقق پذیرد.
