هانری کارتیه برسون را همگان با لحظهٔ قطعیاش میشناسند. عکاسی که نخستین بار اندیشهٔ لحظه قطعی را در عکاسی مطرح کرد و پس از آن عکاسان بسیاری آن را سرلوحه کارشان قرار دادند. لحظهای که همه چیز در جای خودش قرار گرفته و عکاس آن را ثبت میکند. البته مهارت عکاس تنها در ثبت کردن نیست بلکه در تشخیص دادن و دیدن آن لحظه است.
سالها بعد از کارتیه برسون عکاسی پا به عرصه گذاشت که لحظه قطعی را ثبت نمیکرد، بلکه بازسازی میکرد. جف وال (Jeff Wall) عکاس ماهر و مشهور این روزهای دنیای عکاسیست. او لحظهها را میبیند و بعد آنها را میآفریند.
عکسی که مشاهده میکنید یکی از آثار بینظیر اوست. «وزش ناگهانی باد» را قبلن نقاشی ژاپنی به نام هوکوسای در سال ۱۸۳۱ به تصویر کشیده بود. بعدها این نقاشی چنان در جف وال تأثیر گذاشت که تصمیم گرفت ماهها وقتش را صرف بازسازی آن کند.
قدرت جف وال در توجه او به جزییات نهفته است. او همه چیز را با دقت صحنه پردازی و کارگردانی میکند. برای اثبات حرفم کافیست عکس را با نقاشیاش مقایسه کنید. گویی نسخه اروپایی و معاصر تصویر را در دست داریم.
شاید وقتی بدانیم عکس صحنهپردازی شده حس خوبی نسبت به آن پیدا نکنیم. شاید اگر در خیال خام خود باقی میماندیم و فکر میکردیم عکاس در آنجا حضور داشته و این لحظه را به بهترین شکل ممکن قاب کرده آن را تحسینبرانگیزتر میدانستیم. با این وجود ساختن چنین عکسی که تا این اندازه در نظر ما طبیعی جلوه کند نه تنها دشوار که هنرمندانه است. به جزییات عکس دقت کنید که هر کدام چطور در جایگاه خودشان قرار گرفتهاند. کلاهی که لابلای برگه ها در هوا میرقصد. نگاه مرد به کلاهش و نگرانی او. جزوهٔ قرمز رنگی که خانم جوان با آن صورتش را پوشانده و بالاخره برگه های پراکنده که انگار به جای برگهای درخت کناری در آسمان پراکنده شدهاند.
در نقاشی هوکوسای خانهٔ قرمز رنگ با روسری خانم جوان همپوشانی رنگی دارد و در کار جف وال رنگ خاک با جزوه. علاوه بر تضاد رنگهای آبی و قرمز، میتوان به ترکیببندی عکس اشاره کرد، آنجا که چشم از دنبال کردن برگهها به خانم جوان میرسد و بعد از آن به آقای نگران و در نهایت کلاهِ باد برده در آسمان و دوباره گردش چشم در عکس.
راستش را بخواهید آنچنان نفوذ کارتیه برسون و لحظه قطعیاش در من بسیار بود که ساختگی بودن این عکس چندان به مذاقم خوش نیامد. اما جف وال آنچنان در کارش تبحر دارد که نمیتوان هنر و قدرت اثرگذاریاش را نادیده گرفت.