واژه توجه توی فرهنگ لغت عامیانه استفاده های متنوعی داره، از آژیر هشدار جنگ گرفته تا تلاش یک معلم برای ساکت کردن بچه‌ها، وقتی میگه: بچه ها توجه کنید. یا حتی وقتی می‌خوایم نظر خودمون رو بگیم، مثلا فلان لباس توجهم رو جلب کرد.
در فرهنگ معین لغت توجه معادل روی آوردن یا رویگردانیدن به سوی چیزی لحاظ شده. در حقیقت توجه دریچه ورود اطلاعات به دنیای شگفتی آفرین ذهن هست و باعث میشه بتونیم جهان رو تجربه کنیم، فکر کنیم، یاد بگیریم و در شرایط مختلف رفتار مناسبی رو انجام بدیم. در حقیقت توجه یکی از اون چیزهایی هست که باعث میشه بتونیم زندگی کنیم و اختلال در اون می‌تونه مشکلات زیادی رو باعث بشه.
من، سینا داودی، قصد دارم توی این اپیزود پندارکست، موضوع توجه رو از نظر علمی بررسی کنم. از اونجایی که توجه یک پدیده مشترک همگانی هست، شنیدن این قسمت رو به همه افراد کنجکاو توصیه میکنم. برای شنیدن این اپیزود پادکست میتونید از لینک زیر استفاده کنید، یا پندارکست رو توی پلتفرم های کست باکس، شنوتو یا یوتیوب دنبال کنید.
جدای از این‌ها، با شناخت بهتر توجه و ساختارها و فرایندهایی که در رخ دادن اون دخیل هستن، می‌تونیم به بهبود و حفظ سلامت اون کمک کنیم. همچنین به این خاطر که این اپیزود به نوعی خلاصه فصل توجه کتاب روانشناسی شناختی استرنبرگ هست، شنیدن اون رو به دانشجو های روانشناسی و علاقمندان حیطه علوم شناختی هم توصیه میکنم.
ما برای مطالعه توجه به عنوان یک موضوع علمی، اول باید بدونیم در حیطه چه دانشی قرار می‌گیره. توجه یکی از موضوعات اصلی حیطه علوم شناختی هست. به شکل خلاصه، شناخت شامل تمامی فرایندهایی میشه که از زمان دریافت اطلاعات حسی تا زمان بروز پاسخ به اون‌ها در بستر سیستم عصبی رخ می‌دن. توجه، حس‌های مختلف، ادراک، حافظه، حل مسئله و غیره همه از مسائل شناختی به حساب میان.
تعریف علمی توجه:
توجه وسیله‌ای هست که با اون میزان محدودی از اطلاعات رو از بین حجم عظیمی از اطلاعات که حواس، حافظه ذخیره شده و سایر فریندهای شناختی ما در اختیار دارن به صورت فعال پردازش میکنیم. در واقع توجه اون چیزی هست که باعث میشه منابع محدود ذهنی ما بتونن در یک لحظه خاص بر محرک‌های خاصی تمرکز کنن. اطلاعات می‌تونن منشأ بیرونی داشته باشن، مثلاً دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها یا منشأ درونی داشته باشن؛ مثلاً همین الان سعی کنید خاطرات آخرین سفرتون رو به یاد بیارید؛ شما الان با این کار منابع توجه خودتون رو روی اطلاعات حافظه متمرکز کردین که یک منشا درونی به شمار میاد. همینطور که مشخص شد از طریق کانال‌های مختلف، اطلاعات متفاوتی به دست میاد، یا به عبارتی ما کانال‌های متفاوتی رو برای توجه کردن داریم، توجه از طریق مسیر بینایی، مسیر شنوایی و غیره.
کاربرد های توجه:
بعد آشنایی اولیه بهتره سراغ گام بعدی بریم، یعنی بررسی کارکرد توجه. همونطور که توی تعریف اشاره کردم منابع ذهنی فعالیت‌های شناختی ما محدود هستن، پس برای سیستم عصبی ما خیلی مهم هست که این منابع محدود رو صرف چه اطلاعاتی کنه تا بتونه کارکرد اقتصادی داشته باشه. این اولویت بندی انتخاب اطلاعات باعث میشه با سرعت و دقت، صرفاً به محرک‌هایی که مهم هستن پاسخ بدیم و اطلاعات مهم را بررسی کنیم. یک لحظه تصور کنید اگر ما این توان را نداشتیم چی می‌شد؟ اون وقت حتی نمی‌تونستیم انتخاب کنیم کدوم بخش از متن‌های یک کتاب رو بخونیم یا از بین صداهای مختلف محیط به صدای کسی که می‌خوایم گوش کنیم؛ اون موقع زندگی واقعاً غیر ممکن می‌شد.
علاوه بر نظارت بر تعاملات، توجه باعث میشه گذشته و حال رو به هم پیوند بزنیم و زنجیره متوالی از تجارب رو احساس کنیم؛ گذشته، حال و آینده را تمایز بدیم و برای آینده برنامه‌ریزی کنیم.
توجه هشیارانه و ناهشیارانه:
بعد از بررسی کارکردهای توجه، انواع توجه رو بررسی میکنیم. در اینجا با دو تا از دسته‌بندی‌های مختلف اون آشنا می‌شیم. در مورد اول توجه هشیارانه و ناهشیارانه وجود داره. توجه هشیار یعنی فرد با اراده و آگاهی خودش روی چیزی متمرکز بشه. مثلاً شمایی که الان دارید صحبت‌های من رو می‌شنوید با هوشیاری به صحبت‌های من توجه می‌کنید اما توجه ناهشیار موردی هست که لزوماً با خواست و اراده یک فرد انجام نمی‌شه. ممکنه سیستم عصبی یک سری اطلاعات رو دریافت و پردازش کنه بدون اینکه شخص در جریان باشه. برای مثال موقعی که توی یک فضای شلوغ و پر سر و صدا هستین و یکهو متوجه می‌شید یک نفر اسم شما رو میگه و ناخودآگاه توجهتون بهش جلب میشه.
دسته‌بندی دیگه توجه رو به چهار نوع تقسیم می‌کنه: توجه انتخابی، پایدار، انتقالی و تقسیم شده
توجه انتخابی یعنی توانایی ما در انتخاب تمرکز به اطلاعاتی که برامون اهمیت بیشتری دارن. چند ثانیه خوب به محیط اطرافتون گوش بدین. به جز صدای پادکستی که دارید بهش گوش می‌کنید، صداهای دیگه‌ای هم در محیط وجود دارن ولی شما انتخاب کردین که از بین همه محرک‌های بیرونی به این صدا توجه کنید؛ این همون توجه انتخابی هست.
مورد دوم توجه پایدار. زمانی که یک فیلم یک ساعت و نیمه رو نگاه می‌کنید، در صورتی که وسطش به کار دیگه‌ای مشغول نشید، از توجه پایدار استفاده می‌کنید. در حقیقت بعد از انتخاب محرک با اهمیت، اینکه برای چه مدت حواستون به اون باشه هم اهمیت داره.
مورد سوم، توجه انتقالی. مثال فیلم دیدن رو دوباره در نظر بگیرید. اگر وسط فیلم دیدن چهره‌تون رو به سمت ظرف روبرو حرکت بدین تا چند دونه چیپس بردارین، توجهتون رو از سوژه فیلم به یک سوژه دیگه یعنی ظرف چیپس انتقال دادید؛ این نمونه‌ای از توجه انتقالی هست.
مورد چهارم، توجه تقسیم شده. فرض کنید آماده کردن شام امشب به شما محول شده و همزمان با انجام دادن این کار آهنگ هم گوش می‌کنید. توجه شما در این موقعیت باید روی چند تا چیز مختلف متمرکز بشه باید هر از چندی به قابلمه روی اجاق نگاه کنید، مواظب حرکات دستتون باشید که موقع خرد کردن سبزیجات آسیبی نبینن و از موسیقی که پخش میشه هم لذت ببرید. این وضعیتی هست که توجه تقسیم شده رو توضیح میده.
اپیزود پنجم پندارکست هم به پایان رسید. در این قسمت سعی می‌کردم در ابتدا مفهوم علمی توجه رو بسط بدم. در اپیزود بعد هم به ادامه همین موضوع می‌پردازیم.
زندگی بامعنا و سالمی رو براتون آرزو میکنم، خدانگهدار.
تولید محتوی فعالیتی جذاب و در عین حال زمان بر هست. با حمایت از طریق لینک دونیت و اشتراک گذاری پست ها و اپیزود های پندارکست میتونید به حفظ انگیزه سازنده و بهبود کیفیت محتوی کمک کنید :)
حمایت مالی به مبلغ هفت هزار تومان
حمایت مالی به مبلغ دو هزار تومان
صفحه اینستاگرام پندارکست
چنل یوتیوب پندارکست
کانال تلگرام پندارکست
