آیا اگر مبلغی پول را در یک بانک سپرده بگذاریم و بعد از مدت مشخصی ، آن بانک مبلغی را به ما بدون سود اضافه وام بدهد ، آن وام از مصادیق ربا محسوب میشود ؟
DeepSeek :
سوال بسیار خوبی است. این سناریو را باید به دقت تحلیل کرد.
پاسخ کوتاه: بله، این عمل به احتمال بسیار زیاد از مصادیق ربا محسوب میشود و حرام است.
در ادامه به توضیح دلیل این پاسخ میپردازیم:
تحلیل شرعی مسئله:
ربا در اسلام به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
1. ربای قرضی (ربا النسیئة): گرفتن هرگونه مازاد بر本金 (اصل پول) در ازای قرض دادن.
2. ربای معاملی (ربا الفضل): مبادله دو کالای همجنس (مانند طلا با طلا یا گندم با گندم) با اضافه گرفتن.
سناریوی مطرح شده شما، مصداق بارز ربای قرضی است. بیایید آن را تجزیه کنیم:
1. شما به بانک قرض میدهید: وقتی پول خود را در بانک به عنوان سپرده (عموماً سپرده قرض الحسنه یا سپرده کوتاه مدت) میگذارید، در واقع شما قرضدهنده هستید و بانک قرضگیرنده است. طبق عقد قرض، بانک فقط مجاز است همان مقدار پول (عین یا مثل آن) را در آینده به شما بازگرداند.
2. بانک به شما قرض میدهد: وقتی بانک پس از مدتی به شما وام میدهد، این بار نقشها عوض میشود. بانک قرضدهنده میشود و شما قرضگیرنده.
3. شرط ربا: نکته کلیدی اینجاست که این دو قرض، مستقل از هم و بدون شرط هستند. یعنی وقتی شما پول خود را در بانک میگذارید، قرار نیست بانک در ازای آن به شما وام بدهد. این دو عمل باید جداگانه و بدون هیچ شرط قبلی انجام شوند.
مشکل شرعی کجاست؟ مشکل زمانی ایجاد میشود که این دو قرضبه شرط یکدیگر یا به صورت توافقی ضمنی انجام شوند. یعنی:
· شما پول خود را در بانک میگذارید به این شرط یا امید که بانک در آینده به شما وام بدون سود بدهد.
· بانک نیز شما را تشویق به سپردهگذاری میکند به این وعده که در ازای آن، در آینده به شما وام بدون سود اعطا خواهد کرد.
این شرط یا توافق ضمنی، همان "زیاده" یا "منفعت" است که ربا محسوب میشود. در واقع، شما برای سپرده خود، سود مستقیم (بهره) دریافت نمیکنید، اما یک امتیاز ویژه (وام بدون سود) دریافت میکنید که دیگران که سپرده ندارند، از آن محروم هستند. این امتیاز، همان "عوض" و "منفعت" غیرمشروعی است که شما در ازای قرض خود گرفتهاید.
نظر مراجع تقلید:
اکثر مراجع تقلید این نوع عملیات بانکی را ربا و حرام میدانند. به عنوان مثال، حضرت آیتالله خامنهای (مدظله) در پاسخ به استفتائی مشابه میفرمایند:
"اگر دادن وام بدون بهره به سپردهگذار، به عنوان شرط در قبول سپرده یا به عنوان عقد جعاله (پاداش) برای سپردهگذاری باشد، ربا و حرام است... مگر اینکه به عنوان هدیه بدون هیچ شرط و وعدهای قبلی باشد که در این صورت اشکال ندارد." (برگرفته از استفتائات)
جمعبندی و نتیجهگیری:
· اگر دریافت وام بدون سود، شرط یا نتیجه توافق شده بین شما و بانک برای سپردهگذاری باشد، این عمل ربا است.
· تنها در صورتی که بانک بدون هیچ شرط و وعده قبلی و به صورت کاملاً اختیاری و غیرمنتظره (مثلاً به عنوان هدیه یا جوایز occasional) به برخی از مشتریان خود وام بدون سود بدهد، ممکن است اشکال شرعی نداشته باشد. اما در سیستمهای بانکی رایج، معمولاً این امر به صورت یک شرط و برنامه از پیش تعیینشده است.
پیشنهاد: برای اطمینان از حلال بودن درآمد و معاملات، بهتر است از سپردهگذاری در بانکهایی که چنین شرطی را اعمال میکنند خودداری کنید و یا حداقل، قصد و نیت خود را برای سپردهگذاری فقط برای قرض الحسنه و کمک به بانک قرار دهید، نه برای دریافت امتیاز وام. البته احتیاط در ترک چنین معاملاتی قویتر است.
برای اطمینان بیشتر، بهتر است سؤال خود را با ذکر دقیق
جزئیات برای دفتر مرجع تقلید خود ارسال کنید.
