کمتر کسی انتظارش را داشت.
می‌دانستیم که بار دیگر اتفاق خواهد افتاد اما شاید خوشبینانه امیدوار بودیم ما قربانی ظهور دوباره‌اش نباشیم.
همه‌گیری‌های ویروسی همدم تاریخی ما انسان‌ها به شمار می‌روند. ویروس‌ها، این ساکنان شگفت‌انگیز سیاره زمین، موجوداتی که در مرز تعاریف حیات، قدم بر می‌دارند، نقشی انکار نشدنی در تحول محیط زیست ما دارند. بخشی از اکسیژنی که هر روز تنفس می‌کنیم به واسطه حضور ویروس‌هایی است که در اقیانوس‌ها وجود دارند. اگر همه این ویروس‌های ساکن اقیانوس را در امتداد طول یکدیگر به خط کنیم، طولی به درازای ۴۲ میلیون سال نوری را اشغال می‌کنند.
وقتی به جملات سرنوشت‌ساز وجودمان که در قالب آن مارپیچ معروف در هم تنیده، نسل به نسل ویژگی‌های ما را منتقل می کنند (DNA) نگاه می‌کنیم، می‌بینیم چطور ویروس‌هایی که در زمانی دور، اجداد ما را به خود مبتلا کرده بودند، ردِ خود را در این نقشه سازنده زندگی ما به جای گذاشته‌اند و بخشی از DNA خود را درون DNA ما به یادگار گذاشتند.
روی کاغذ همه می‌دانستند که دیر با زود از جایی بر روی کره زمین، ویروسی تازه سر برخواهد آورد و به سرعت جهان را آلوده خواهد کرد. اما بین دانستن و قبول رویداد تفاوتی وجود دارد. این همان تفاوتی است که خود را در برخوردهای موج اول ما با همه‌گیری کوید-۱۹ که حاصل ویروس SARS-CoV-2 بود بروز داد.
از چین که به نظر می‌رسد ویروس تازه از همنشینی نامیمونِ خفاش با موجودی دیگر زاده و به انسان منتقل شده و منشا همه‌گیری فعلی را رقم زد تا ایران و ایالات متحده در موج اول مواجهه خود راه انکار در پیش گرفتند. آن‌ها که با ذهنی باز به استقبال واقعیت همه‌گیری رفتند و به توصیه جامعه علمی گوش دادند این روزها شاهد اثر مثبت رفتار خود هستند. آن‌ها که دست به انکار برداشتند نیز نتیجه سوءتدبیرشان را می‌بینند.
ما نمی‌دانیم دقیقا چه زمانی ویروس وارد ایران شد. اما حدس می‌زنیم زمان ورود آن بسیار قبل‌تر از آن چیزی باشد که به طور رسمی اعلام شده است. برخی از گزارش‌های تایید نشده یا بعدا انکار شده، خبر از این دارد که بخشی از جامعه درمانی و سیاسی کشور از اوایل بهمن ماه از ورود ویروس به ایران خبر داشتند.
اما آمار رسمی می‌گوید نخستین مورد مشکوک به مرگ ناشی از کرونا در ایران، در تهران و روز ۲۱ بهمن اتفاق افتاده است. اما روز ۳۰ بهمن بود که با مرگ دو شهروند در بیمارستان کامکار-عرب‌نیا در قم شایعه ابتلای نخستین مرگ‌ها به واسطه کرونا قوت گرفت. به سرعت این خبر تکذیب و اندکی بعد تایید شد.
بدین ترتیب نخستین مرگ رسمی ابتلا به کرونا ویروس تازه یا همان SARS-CoV-2 در ایران در آخرین روز بهمن اتفاق افتاده است. همزمانی دهه آخر بهمن و روزهای اول اسفند با مراسم دهه فجر از یک سو و انتخابات مجلس شورای اسلامی، با روزهایی که خبر از توسعه کوید-۱۹ در کشورهای مختلف می آمد، باعث شک گروهی از ناظران شد که آیا دولت، نگران از تاثیر وحشت همه‌گیری و تاثیری که بر دو رویداد مهم سیاسی و اجتماعی پیش رویش دارد، در اعلام این همه‌گیری تعلل به خرج داده است؟
پاسخی برای این پرسش وجود نداشت.
از سویی پروازهای ورودی از چین که در آن زمان کانون اصلی بحران بود ادامه یافت و حتی پروازهای متعددی از ووهان به تهران صورت گرفت.
اندکی بعد توسعه بیماری به حدی افزایش یافت که امکان کم توجهی به آن عملا امکان ناپذیر بود.
ایران به دومین کانون داغ همه‌گیری پس از چین بدل شد. دیگر سخنان آرام بخش فایده‌ای نداشت. مشاور وزیر بهداشت در حالی که همگان را به آرامش دعوت می‌کرد در مقابل دوربین های تلویزیونی آثار حاد شدن بیماری را از خود بروز داد. مجری پزشک خبر، که می گفت این کرونا چیزی نیست و خود من چند هفته پیش مبتلا شده و بدون مشکل خوب شدم، تنها چند روز بعد و این بار واقعا به ویروس مبتلا و خانه نشین شد.
کم‌کم برخی از سیاست‌های توصیه شده سازمان‌های بهداشتی به عرصه عمل در آمد. برخی از پروازها لغو، برخی از ادارات و مدارس تعطیل، نمازهای جمعه لغو و برخی از مراکز مذهبی تعطیل شدند که البته هیچ کدام از این اقدام‌ها بی دردسر هم نبود. از یک سو کسانی این ویروس و شیوع آن را توطئه جهانی علیه ایران می‌دانستند. زمانی بعدتر آن را محصولی دست ساز بشر دانسته و سپس آن را با اعتقادات دینی و سیاسی گره زدند.
SARS-CoV-2 اما بی‌توجه به همه این داد و قال‌ها به دنبال میزبان‌های تازه‌ای می‌گشت که به واسطه آن‌ها تنها وظیفه‌ای که بر عهده دارد را به بهترین نحو انجام دهد: ورود به سلول‌های تازه و یافتن میزبان‌هایی نو و تکثیر بیشتر.
دنیا سیاست‌های متفاوتی را برای مقابله با این همه‌گیری در پیش گرفت. اما شاید تنها نقطه مشترک در همه این سیاست‌ها ارائه آمار دقیق بود.
بدون داده و بدون اطلاعات نه تنها مردم که قربانیان اصلی این بیماری هستند نمی‌دانند در چه آبی شنا می‌کنند که تصمیم گیری‌های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی به شکل کور دنبال خواهد شد. بدون انتشار دقیق آمار، مردم نمی‌دانند وضعیت بحران در کشور و شهر و محله‌اشان چگونه است. آیا سیاست‌های موجود پاسخگو بوده یا باید درخواست تغییر آن‌ها را داشته باشند، آیا مکان‌هایی که قصد دارند به آن سفر کنند – چه به جبر یا اختیار – امن است یا نه؟ و اینکه آیا شرایط محلشان به گونه‌ای هست که کار و کسب خود را باز کنند یا لازم است که به تعطیلی خود خواسته ادامه دهند؟
سیاست مشترک در تمام دنیا انتشار دقیق اطلاعات بود. آمار مبتلایان، تعداد آزمایش های انجام شده، تعداد مرگ ناشی از بیماری، به تفکیک نه تنها کشور و استان و ایالت که به تفکیک شهر و محله منتشر می شدند و می‌شوند. در ایران نیز با آغاز همه‌گیری، وزارت بهداشت شروع به انتشار آمار به تفکیک استان ها نمود. اما وقتی برخی از کارشناسان نسبت به اینکه داده ها با روند جهانی سازگاری ندارد و برای مثال اشاره کردند، آمار رسمی ابتلا در ایران در دوره ابتدایی اعلام، بر خلاف روند توسعه ویروسی نشانی از رشد نمایی ویروس نیست و نمودار ابتلا به شکل خطی تغییر می کند، نه تنها وزارت بهداشت دست به شفاف سازی نزد که پس از مدتی اعلام کرد حتی اعلام آمار استانی را نیز متوقف خواهد کرد. از آن به بعد هر روز تنها آمار ابتلاهای تازه و مرگ ناشی از آن در مقیاس کشوری اعلام شده است.
این تصمیم همراه با برخی از اخبار نیمه معتبری مانند اینکه به برخی از پزشکان قانونی توصیه شده علت مرگ افراد را تنها زمانی کرونا بزنند که مجوزهایی را از برخی از نهادهای امنیتی گرفته باشند، به شک عمومی بیشتر دامن زد.
در پاسخ بار دیگر وزارت بهداشت به جای تاکید بر شفاف کردن تنها به اعلام این موضوع اکتفا کرد که داده ها همین است که می‌گوییم و لاغیر.
در این بین افرادی که داستان کرونا را دنبال می کنند سعی داشتند تا با دنبال کردن منابعی غیر مستقیم شاید نشانه ای از آمار واقعی پیدا کنند.
یک راه، دنبال کردن آمار مرگ و میر بود.
مرجع اعلام این آمار نیز اداره ثبت احوال کشور است. جایی که در آن می توانید، آمار تفکیکی فصلی مرگ و میر را برای سال های مختلف و البته با فرمت‌هایی غیر همسان به دست بیاورید. از سال ۱۳۹۲ به بعد این داده‌ها در قالب فایل‌های جدول بندی شده در ۵ صفحه (آمار چهار فصل و کل سال) به تفکیک استان منتشر میشود.
اگر ما آمار دقیق مرگ و میر را به تفکیک تاریخ داشته باشیم و آن را در مقیاس زمانی بگذرایم، روند یا تِرِندی از تغییرات به دست می‌آید که با دقت قابل قبولی می تواند، عددی که برای سال یا فصل بعد انتظار داریم را پیش بینی کند.
اگر بین عدد پیش بینی شده و عدد اعلام شده اختلافی فاحش وجود داشته باشد ممکن است بتواینم سرنخی از عاملی ویژه را پیدا کنیم که در تغییر این روند نقش داشته است.
اما زمانی که خبرنگاران برای دریافت این داده ها به وب‌سایت اداره ثبت احوال مراجعه کردند متوجه شدند که در پرونده ای که به سال ۱۳۹۸ مربوط است بخش زمستان این سال خالی مانده است. پیگیری های متعدد در ابتدا بی پاسخ ماند و در نهایت جوابی که اداره ثبت احوال به یکی از خبرنگاران پیگیر این موضوع داد، این بود که دلیل عدم وجود این ستون دستور شورای عالی امنیت ملی، وزرات بهداشت و ستاد کرونا است. این موضوع تنها مختص به ثبت احوال هم نبود و حتی آرامستان‌هایی مانند بهشت زهرا نیز از ارائه آمار تدفین طفره می‌رفتند.
بدیهی است که هیچ تفسیری جز خطا بودن داده های رسمی را نمی توان از چنان ادعایی برداشت کرد.
پس از چند روز سرانجام اداره ثبت احوال هفته گذشته فهرست درگذشتگان زمستان ۱۳۹۸ را نیز منتشر کرد.
این انتشار دیرهنگام خود بستری برای ایجاد شبهه در ماهیت داده ها به همراه دارد. با این وجود این آمار معتبرترین داده‌ای است که تا کنون در اختیار داریم. اما نگاهی به این داده‌ها آیا کمکی به درک واقعیت موجود خواهد کرد؟ در ادامه سعی کرده‌ایم نگاهی به این اعداد بیندازیم.
بیایید با مرور برخی از نکات در نظر گرفته شده در این محاسبات آغاز کنیم.
قدم اول بعد از انتشار اعداد مربوط به زمستان ۱۳۹۸ مقایسه مستقیم این اعداد بود.
برای این منظور و با توجه به اینکه عوامل فصلی در تغییر نرخ مرگ و میر نقش دارد و برای مثال مقایسه بهار با زمستان به دلیل تغییر این پارامترها (روزهای تعطیل، سفرها، وضعیت آب و هوا و امثال آن) ممکن است خطا ایجاد کند در این بررسی آمار مربوط به زمستان‌ها با هم مقایسه شده است. همچنین به دلیل یک دست نبودن داده‌ها پیش از سال ۱۳۹۲، این سال را به عنوان مبدا انتخاب کرده‌ایم.
قبل از اینکه اعداد را بر مبنای داده‌های هر استان و به شکل تفکیکی بررسی کنیم این عدد را برای کل ایران در طول زمستان های سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ مقایسه کرده‌ایم
نمودارهای زیر تغییرات را بر مبنای دو پارامتر کل مرگ ها (نمودار آبی) و ثبت فوت (نمودار نارنجی) نشان می دهد.
نگاهی گذرا به دو بازنمایی فوق، پیش از آنکه نوبت به سال ۱۳۹۸ برسد، دو نکته قابل توجه را آشکار می‌کند. یکی افزایش ملموس ترند یا روند مرگ و میر بین پیش و پس از سال ۱۳۹۵ است. نکته دوم اما نکته شاید مهم‌تری باشد.
در سال ۱۳۹۳ و به طور خاص در زمستان ۱۳۹۳ ما شاهد جهشی قابل توجه و بزرگ هم در تعداد کل مرگ و هم به طور خاص در کل اسناد مرگ هستیم. این جهش اگر تنها به داده‌های مربوط به اسناد محدود بود شاید می شد آن را به تغییر آرشیو یا نحوه صدور سند یا چیزی شبیه آن ربط داد. اما این تغییر با مقیاس کمتری در مجموع فوتی‌ها نیز مشاهده میشود. اگرچه ممکن است بخشی از این تغییر به مسائل اداری بازگردد اما این جهش علامت سوالی است که جای فکر دارد.
در جدول زیر سعی شده است این تغییرات را بر مبنای هر دو پارامتر اسناد و مجموع فوت، بر حسب هر استان مرتب کرده و سپس عدد کل سال ۱۳۹۳ ( و نه فقط زمستان این سال) در هر ستون از معادل آن در ۱۳۹۴ کم شود. قاعدتا با توجه به افزایش نرخ جمعیت و افزایش قابل انتظار تعداد مرگ و میر و بالارفتن هرم سنی انتظار داریم که تفاضل درگذشتگان میان سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۳ مثبت باشد (به عبارت دیگر عدد درگذشتگان ۱۳۹۴ باید بیشتر از ۱۳۹۳ باشد). اما این گونه نیست.
احتمالا مظنون اصلی یکی از اعضا خاندان ویروس‌های کرونا باشد.
ویروس MERS-CoV یا کرونا ویروس عامل سندروم تنفسی خاور میانه، سال ۲۰۱۲ برای نخستین بار کشف شد. این ویروس از خانواده کرونا است که این روزها ما را گرفتار خود کرده است و همانند خویشاوند خود، از خفاش‌ها نشات گرفته بود.
در جایی خفاشی این ویروس را به شتر منتقل کرده و ویروس از طریق شتر به انسان انتقال یافته بود. MERS از آن زمان تا کنون با ما است و هر ازچندگاهی شیوعی محلی را ایجاد می‌کند. از جمله در سال ۲۰۱۵ در کره جنوبی و ۲۰۱۸ در عربستان سعودی این ویروس طغیانی البته با دامنه کمتر داشت. در سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که گزارش‌هایی از شیوع مرس در عربستان سعودی دریافت کرده است. بر اساس این گزارش عربستان از چندین مورد ابتلا و مرگ ناشی از این بیماری خبر داده بود. شیوه سال ۲۰۱۴ یکی از شیوع‌های قابل توجه مرس بوده است.
گزارش سازمان بهداشت جهانی از بروز دوباره مرس در عربستان مربوط به موج دوم آن سال است. تاریخ این اعلام مطابق 7 ذی‌الحجه ۱۴۳۵ قمری است. اوج روزهای حج واجب که زائران از سراسر جهان به زیارت مکان‌های مقدس عربستان رفته بودند. اگرچه در گزارش اولیه اشاره‌ای به شیوع در مکه و مدینه نیست اما مطمئنیم که این ویروس راه خود را به این دو شهر نیز باز کرده بود. و البته از قبل‌تر گزارش‌هایی از شیوع در جده که دروازه ورودی بسیاری مسافران حج عمره و حج واجب است گزارش شده بود.
نیاز چندانی به گمانه زنی نیست. ما به واقع می‌دانیم، که ویروس مرس چند ماه پیش از آن پای خود را به ایران باز کرده بود. بر اساس گزارش‌های وزارت بهداشت این ویروس از طریق زائران حج عمره در اردیبهشت ماه به ایران رسیده و حداقل ۶ نفر را در استان کرمان آلوده کرده بوده است. روزنامه همشهری در اواخر اردیبهشت ۱۳۹۳ از آلوده شدن احتمالی ۱۶۰۰ نفر در ایران و مرگ ۵ نفر گزارش داده بود.
در آن زمان نیز داستان به شکل فعلی به جریان افتاد . سایت تابناک در گزارشی در خرداد ماه این سال از عدم شفافیت وزارت بهداشت در باره ویروس مرس انتقاد کرد. با وجود این نگرانی ها اعزام زایرین به حج ادامه یافت.
عمده اخبار این بازه زمانی در ایران بر عربستان سعودی تمرکز دارد و اگرچه از وجود ویروس و توسعه آن در ایران مطمئن هستیم اما کمتر اخباری از پیگیری دائم این بیماری به چشم می خورد.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد، مرس در آن سال با سکوت بیشتری نسبت به خویشاوند تازه خود دست به قتل عام مردم زده باشد. اینکه چرا در ان دوره به این همه‌گیری به اندازه SARS-CoV-2 توجه نشد شاید به این مساله برگردد که شیوع و گسترش آن به اندازه امروز نبود و به خصوص به دلیل عدم توسعه جدی در غرب توجه جدی رسانه‌های منبع را به خود جلب نکرد.
اگر (و البته که این اگر بسیار مهمی است) این جهش در اعداد در زمستان (و در کل) سال ۱۳۹۳ به واسطه درگذشتگان ناشی از ابتلا به ویروس MERS-CoV باشد و حتی اگر درصدی از آن به این بیماری اختصاص داشته باشد، باید این اعداد زنگ خطری فوق العاده را درباره چشم انداز کوید-۱۹ برای ما به صدا درآورد و از آن مهمتر این پرسش را پیش روی مسئولان بگذارد که با وجود این سابقه و تجربه چرا آماده این همه گیری نبودیم؟ و با آن تجربه چرا بار دیگر مسیرعدم شفافیت در اطلاع رسانی آمار را در پیش گرفته‌ایم؟
متاسفانه ساختار پاسخگویی فعلی وزارت بهداشت و نهادهای وابسته به خصوص برای کسانی که خارج از مرزهای ایران زندگی می کنند پیچیده و دشوار است. همکاران ما در ایران شاید بتوانند با دسترسی بهتر به مقامات یا آرشیوهای موجود و همچنین استفاده از امکان قانون دسترسی آزاد به اطلاعات در پاسخ دادن قطعی تر به این پرسش که تا چه حد ویروس کرونا مرس عامل جهش تعداد مرگ ها در سال ۱۳۹۳ بوده است کمک کنند.
در ادامه بر مبنای آمار موجود در باره مرگ (اسناد و جمع کل) زمستان های سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ را به تفکیک استان مقایسه شده است.
نمودار زیرین بر مبنای اعدادی است که اداره ثبت احوال در قالب مجموع درگذشتگان منتشر کرده است
و این یکی نمودار بر اساس مجموع تعداد فوتی ها است
و البته هر دو نمودار تنها مربوط به زمستان‌های سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ هستند.
همانطور که می بینید نمودار نارنجی رنگ که متعلق به زمستان سال ۱۳۹۳ است افزایش چشمگیری در برخی از استان‌ها نشان می دهد. اما اکنون توجه خود را به خط بنفش یا ستون معرف زمستان ۱۳۹۸ جلب کنیم.
همانطور که می‌بینید آمار با تاخیر اعلام شده زمستان ۱۳۹۸ نشان از جهش‌هایی در استان‌های اصفهان، تهران، قم، گلستان، گیلان و مازندران دارد. در بقیه موارد تغییرات مرگ در زمستان ۱۳۹۸ نسبت به زمستان قبل چشمگیر نیست. به همین دلیل هم تمرکز ادامه این یادداشت بر این شش استان است.
در ادامه شاهد محاسبات و جدول هایی هستید که برای این شش استان و کل ایران صورت گرفته است. در هر بخش شما نمودار حاصل از پیش بینی ترند یا روند فوت در زمستان ۱۳۹۸ بر مبنای داده های سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ را می بینید. در مورد هر یک از استان ها و کل ایران ما مدلی را بر مبنای داده های زمستان ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ ایجاد کردیم که با اطمینان ۹۵ درصد بتواند نقطه بعدی این روند را پیش بینی کند. به عبارتی داده اعلام شده سال ۱۳۹۸ را از فهزست داده ها خود حذف کردیم و سعی کردیم بازه ای که باید این عدد در ان قرار بگیرد را تخمین بزنیم.
نکته مهم در این بین این است که به خصوص در آمار کلی ایران و استان گلستان به دلیل جهش فوق العاده زمستان ۱۳۹۳ دقت مدل و بازه خطای آن افزایش یافته است.
در هر مورد ضمن ارائه نمودار پیش بینی زمستان ۱۳۹۸ (برای هر دو ستون مجموع و اسناد فوت) کرانه‌های بالایی و پایینی پیش‌بینی شده را در نظر گرفته و سپس تفاضل میان عدد اعلام شده از سوی سازمان ثبت احوال با کرانه بالایی پیش بینی را محاسبه کردیم. این جداول و محاسبات را در ادامه می بینید.
اسناد
پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه پایینی ۹۰۶۰۲٫۱۲ – کرانه بالایی ۱۰۶۶۵۲٫۷۰ – عدد اعلام شده ۱۰۵۷۸۸ – تفاوت با حد بالای پیش بینی ۸۶۴٫۷ منفی
جمع : پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه پایینی 97033.92 – کرانه بالایی ۱۰۶۱۵۷٫۵۲ – عدد رسمی ۱۰۵۴۴۷ – فاصله با حد بالایی تخمین: منفی ۷۱۰٫۵۲
استان‌ها
اسناد - پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 7060.8 – کرانه پایینی 6006.51 – عدد رسمی 6729– فاصله با کرانه بالایی تخمین: -۳۳۱٫۸
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 6942.34 – کرانه پایینی 5976.83 – عدد رسمی 6681
فاصله با کرانه بالایی تخمین: -۲۶۱٫۳۴
تهران
اسناد: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 16542.08 – کرانه پایینی 14946.16 – عدد رسمی 16773
فاصله با کرانه بالایی تخمین: ۲۳۰٫۹۲+
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 16495.49 – کرانه پایینی 14944.59 – عدد رسمی 16676
فاصله با کرانه بالایی تخمین: ۱۸۰٫۵۱+
قم
اسناد: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 1669.35 – کرانه پایینی 1562.28 – عدد رسمی 2305
فاصله با کرانه بالایی تخمین: ۶۳۵٫۶۵+
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 1667.75 – کرانه پایینی 1561.29 – عدد رسمی 2301
فاصله با کرانه بالایی تخمین: ۶۳۳٫۲۵+
اسناد: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 2347.37 – کرانه پایینی 889.26 – عدد رسمی 2947
فاصله با کرانه بالایی تخمین: +۵۹۹٫۶۳
به دلیل جهش بالای سال ۱۳۹۳ در استان گلستان بازه پیش بینی سال ۱۳۹۸ نیز گسترده شده است
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 2357.76 – کرانه پایینی 1789.25- عدد رسمی 2941
فاصله با کرانه بالایی تخمین:+۵۸۳٫۲۴
گیلان
اسناد: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 4766.17 – کرانه پایینی 4289.23 – عدد رسمی 5937
فاصله با کرانه بالایی تخمین: ۱۱۳۷٫۸۳+
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان ۱۳۹۳ (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 4765.32 – کرانه پایینی 4287.34 – عدد رسمی 5936
فاصله با کرانه بالایی تخمین: 1170.68+
مازندران
اسناد: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 4689.86 – کرانه پایینی 4118.95 – عدد رسمی 5274
فاصله با کرانه بالایی تخمین: +۵۸۴٫۱۴
جمع کل: پیش بینی ترند زمستان (اطمینان ۹۵ درصد) برای سال ۱۳۹۸
کرانه بالایی 4686.75 – کرانه پایینی 4109.22 – عدد رسمی 5261
فاصله با کرانه بالایی تخمین: +574.25
همانطور که مشاهده می کنید در مورد آمار کل ایران و استان اصفهان عدد اعلام شده برای درگذشتگان زمستان ۱۳۹۳ (چه در کل و چه در اسناد) در بازه تخمین ما قرار دارد.
البته یادآوری مجدد اینکه به دلیل جهش بزرگ زمستان ۱۳۹۳ بازه تخمین کل برای ایران گشوده‌تر و غیر دقیق‌تر بود ضروری است. در هر دو موارد تعداد درگذشتگان از میانه بازه پیش بینی شده بالاتر است اما به هر حال درون بازه قابل قبول جای میگیرد.
اوضاع اما برای برخی از استان‌هایی که می دانیم ضربه سنگین‌تری از کوید-۱۹ خورده‌اند و در موج اول بیشتر مورد آسیب قرار گرفته‌اند اینگونه نیست. در هر پنج۵ استان تهران، قم، گلستان، مازندران و گیلان، عدد اعلام شده برای درگذشتگان از کرانه بالایی پیش بینی بر مبنای سال های قبل بالاتر است. این امری طبیعی است و انتظار داریم به واسطه شیوع کرونا اتفاق افتاده باشد اما مشکل اندکی بعد ظهور می‌کند.
جدول زیر این میزان بالاتر بودن عدد اعلام شده از سوی سازمان ثبت احوال و کرانه بالایی پیش بینی را نشان می دهد. تکرار این موضوع بی‌ضرر است که این عدد نشان دهنده میزان افزایش نسبت به بالاترین حد پیش‌بینی برای این زمستان بوده است.
باید در نظر داشت که حداقل با مرور خبرهای روز به نظر نمی‌رسد عامل اضافه‌ای چون افزایش سفرهای جاده‌ای (که احتمالا با کاهش آن و در نتیجه تصادفات ناشی از آن هم مواجه بوده‌ایم)، طغیان دریا، سیل، زلزله، آلودگی هوا یا میزان خشونت‌های منجر به مرگ نقشی در این استان ها در زمستان سال نقشی در افزایش تعداد مرگ داشته باشد. تنها عامل چشمگیری که به طور خاص در این استان ها شاهد آن بودیم شیوع کرونا است.
این اعداد با ابراز خطرهایی که به خصوص در آغاز زمستان و با تعطیلات بهمن و اسفند رخ داد و هشدارهایی که در مورد سفر به مناطق شمالی داده می شد و از سوی دیگر در نظر گرفتن اینکه قم کانون ورودی ویروس به ایران به شمار می آید سازگاری دارد.
اما بخش نگران کننده این تصویر در جایی است که این اعداد را با آمار رسمی و خط زمانی اعلام شده مقایسه می‌کنیم.
همانطور که پیشتر اشاره شد، بر اساس داده های رسمی وزارت بهداشت، نخستین مرگ ناشی از کرونا روز ۳۰ بهمن ماه رخ داده است (یک مورد مشکوک پیش از آن و در ۲۱ بهمن گزارش شده است). بدین ترتیب تمام مرگ ناشی از کرونا در زمستان ۱۳۹۸ مرتبط به تنها یک ماه اسفند است. (بر اساس ادعای وزارت بهداشت).
با گشتن در میان آمارهایی که تا پیش از فروردین ۱۳۹۹ درباره شیوع و میزان مرگ و میر ناشی از کرونا در کشور اعلام شده است متوجه می‌شویم که وزارت بهداشت ایران اعلام داشته به طور رسمی در کل زمستان ۱۳۹۸ (تا ۲۰ مارس ۲۰۲۰) کل درگذشتگان ناشی از کرونا در کل کشور ۱۴۳۳ نفر بوده است.
این عدد تنها معادل نیمی از عدد افزوده‌ای است که ما تنها برای پنج استان به دست آورده ایم. به عبارت دیگر ترکیبی از کوید-۱۹ و عامل مجهولی باعث شده است تعداد مرگ زمستان ۱۳۹۸ این پنج استان، نسبت به بدبینانه ترین پیش بینی بر مبنای روند قبلی، حدود ۳ هزار مورد افزایش یابد. از این بین تقریبا نیمی از آن طبق آمار رسمی مربوط به کرونا – اما در کل کشور – است.
البته به طور منطقی این امکان وجود دارد که دلایل دیگری در افزایش مرگ در این استان ها و بالاتر بردن آن از مقدار پیش بینی شده نقش بازی کرده باشد اما چنین عاملی را هنوز نمی شناسیم.
به عبارتی ما با دو گزینه مواجه هستیم: الف) اینکه آمار مرگ ناشی ازکوید-۱۹ به دلایلی (عمدی یا غیر عمدی) اشتباه اعلام شده باشد یا ب) عامل مرگ دیگری در همان استان‌هایی که موج شدید مواجهه با کوید-۱۹ را داشتند بیش از آن دست به قتل هموطنانمان زده است. در غیاب هیج نشانه‌ای از گزینه ب شاید منطقی ترین انتخاب گزینه الف باشد.
این مقایسه نشان می دهد که در حالت بسیار خوشبینانه آمار رسمی مرگ ناشی از کرونا به دلایل مختلف (از جمله شاید به دلیل کم بودن تست ها، ثبت علت مرگ به واسطه یکی از عوامل جنبی، یا در بدگمان ترین حالت دستکاری آمارها) بسیار پایین تر از آن چیزی است که در دنیای واقعی اتفاق می افتد.
این مقایسه به تنهایی نه می‌تواند علت قطعی افزایش مرگ سال ۱۳۹۳ را توجیه کند و نه الزاما تایید کننده میزان تفاوت مرگ ناشی از کرونا بین آمار رسمی و غیر رسمی در زمستان ۱۳۹۸ باشد. اما در هر دو مورد بر این نیاز تاکید می کند که تا چه حد به آمار و داده های شفاف نیاز داریم. آمار و داده های شفاف نه تنها به مسئولان و مردم کمک می کند تا با ارزیابی درست از خطر تصمیمات منطقی بگیرند، که باعث افزایش اعتماد می شود.
در نهایت باید به یاد داشته باشیم در دنیای امروز زمانی که می توان داده ها را پنهان کرد روز به روز کوتاه‌تر می شود و دیر یا زود آمار و داده ها آشکار خواهد شد.
آنچه امروز می تواند اعلامش باعث اعتماد شود، اگر فردا منتشر شود بیشتر بر بی‌اعتمادی دامن خواهد زد.
این یادداشت را باید با تکرار دو سوال اصلی به پایان برد.
در سال ۱۳۹۳ و به خصوص زمستان ۱۳۹۳ چه عاملی باعث افزایش ثبت مرگ و میر در ایران شده است؟ اگر دلیلش مرس است، چرا از ان به اندازه کافی نیاموختیم؟
چه چیزی دلیل افزایش بیشتر از انتظار مرگ و میر در زمستان ۱۳۹۸ و در بین پنج استان اشاره شده است و اگر این افزایش ناشی از کوید-۱۹ است چرا این اعداد با آمار رسمی اعلام شده سازگاری ندارند.
