یادگارهایی که باید از سال سیاه همه گیری با خود به آینده ببریم تا شاید جانی را به کمکش نجات دهیم.
سال ۱۳۹۹ به پایان خود نزدیک می‌شود. در این سال هزار و یک داستان متفاوت را تجربه کردیم اما همه آن‌ها تحت تأثیر و زیر سایه همه‌گیری جهانی ویروس سارز- کرونا – ۲ که عامل بیماری کوید-۱۹ بود، قرار داشت.
ما می‌دانستیم که به‌زودی با همه‌گیری جهانی مواجه خواهیم شد. حتی حدس می‌زدیم که این همه‌گیری از خانواده ویروس‌های حمله‌کننده به ساختار تنفسی ما باشد. بااین‌وجود مثل همه خطرهای دیگر سعی در انکار آن داشتیم. همان‌طور که سعی در فراموش کردن زلزله تهران داریم یا باور نمی‌کنیم آثار مخرب تغییرات اقلیمی در دوران ما و فرزندان ما زندگی را زیرورو کند.
بسیاری از کشورها هیچ برنامه‌ای برای مقابله با این پدیده نداشتند و حتی آن‌هایی که آن را جدی می‌دانستند برنامه‌هایشان متناسب واقعیت نبود.
وقتی همه‌گیری، همه‌گیر شد، به گونه قابل پیش‌بینی غافلگیر شدیم.
برخی از کشورها به‌سرعت خود را جمع‌وجور کردند و سعی کردند با اتکا به علم و توصیه‌های علمی بحران را به‌سرعت مهار و مدیریت کنند. زلاندنو، بوتان، ویتنام و کره جنوبی نمونه‌هایی از این موارد بودند. برخی دیگر داستان را بلافاصله به مقاله‌ای سیاسی تقلیل دادند و بحرانی را که می‌شد مهار یا حداقل شرایطش را تخفیف داد به یکی از مرگبارترین رویدادهای تاریخ قرن حاضر تبدیل کردند.
برخی دیگر وقتی دیدند نه برنامه‌ای دارند و نه حاضر به قبول مسئولیت و یادگرفتن و کمک گرفتن هستند، ابتدا شروع به پنهان‌کاری و بازی با اعداد کردند تا مبادا آبرویشان برود. آن‌ها با مرگ افراد به‌عنوان عددی برخورد کردند که ممکن است مورد سو استفاده «دشمن» قرار بگیرد. درحالی‌که دشمن نامریی در حال از پای درآوردن مردمان بود. آن‌ها اعداد را خدشه دار کردند و تلسکوپ های خود را بیرون آوردند تا عاملی بیرونی را به‌عنوان مقصر پیدا کنند.
ویروس اما نه به شعارهای سیاسی و عددسازی‌ها کاری داشت و نه به سلیقه و شکل و شمایل و نژاد افراد وقعی می‌گذاشت. او به دنبال تکثیر خود بود و هرجایی که می‌توانست به تکثیر می‌پرداخت.
از سطوح آلوده به قطرک‌های خارج‌شده از دهان و بینی افراد به دست دیگران و از آن طریق به دهان یا بینی افراد راه می‌یافت. کافی بود دستتان به سطحی آلوده به ویروس فعال بخورد و قبل از شستن آن را به دهانتان یا صورتتان بزنید. حتماً تاکنون می‌دانید که به‌طور تقریبی در هر ساعت حدود ۲۰ بار بدون اینکه حواسمان باشد صورتمان را با دست‌هایمان لمس می‌کنیم.
از آن بدتر این بود که این ویروس به‌طور مستقیم از طریق هوا منتقل می‌شد. نه مانند ویروس‌هایی که زمان بالایی را در هوا باقی می‌مانند. اما حضورش در قطرک‌های آب دهان و بینی به‌گونه‌ای بود که وقتی در اثر صحبت، عطسه یا سرفه از دهانمان قطرک‌هایی به بیرون پراکنده می‌شد، برخی از آن‌ها تا مدتی در هوا معلق می‌ماندند و فرد دیگری می‌توانست از طریق تنفس ویروس را وارد بدن کند.
ویروس هم که خانه تازه‌ای یافته بود شروع به تکثیر می‌کرد.
رفتار ویروس سارز کرونا – ۲ رفتار غریبی است. هنوز هم جمع زیادی از دانشمندان در تلاش‌اند تا درک کاملی از برخی از رفتارهای غیرعادی آن به دست بیاورند. یکی از آن ویژگی‌های عجیب این بود که درحالی‌که در برخی از موارد، وقتی ویروس شروع به تکثیر در بدن شخص مبتلا می‌کرد به فاصله کوتاهی چنان دامنه عوارض توسعه پیدا می‌کرد و ساختار تنفسی فرد را از کار می‌انداخت که شخص جانش را از دست می‌داد و در بسیاری از موارد، فرد درحالی‌که ویروس را دریافت کرده بود و ناقل بیماری به شمار می‌رفت هیچ عارضه‌ای از خود بروز نمی‌داد ولی هم‌زمان آن را به دیگران منتقل می‌کرد. این شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کمک‌کننده به توسعه همه‌گیری بود. اینکه افراد زیادی بدون اینکه حتی خودشان متوجه شوند، ناقل ویروس بودند.
این همه‌گیری از جهت دیگری نیز اهمیت داشت و در تاریخ علم از آن یاد خواهد شد. برای نخستین بار در بازه زمانی کمتر از یک سال از شناسایی ویروس جدید، چندین واکسن به مرحله تولید انبوه رسیدند. این کوتاه‌ترین زمان طراحی و ساخت واکسن برای یک بیماری نوظهور است.
حالا می‌توان در پس شبی طولانی نخستین نشانه‌های بامداد را در پشت افق مشاهده کرد. هنوز تا صبح و عبور از این شب تاریک همه‌گیری راه طولانی در پیش است اما به نظر می‌رسد در آستانه بخش پایانی مسیر قرار داریم و اگر اتفاق غریبی نیفتد، مردم و مدیران سلامت کشورها سپر خود را زمین نیندازند و برای چند ماه باقی‌مانده نیز به حرف و سخن علم گوش دهیم، می‌توانیم امیدوار باشیم که بخش بزرگی از جهان تا انتهای تابستان از این بحران بیرون بیاید.
اما این پایان داستان نخواهد بود. احتمال خیلی زیادی وجود دارد که ویروس سارز- کرونا – ۲ به‌طور کامل محو نشود و به‌صورت فصلی در زمین به حیاتش ادامه دهد و بتوان آن را با واکسینه کردن‌های سالیانه مهار کرد. همین‌طور می‌دانیم که این آخرین باری نیست که ما با همه‌گیری ویروس نوظهوری رودررو می‌شویم. همه‌گیری بعدی ممکن است همین فردا آغاز شود یا صدسال دیگر اما یک موضوع قطعی است: ما شاهد همه‌گیری بعدی خواهیم بود.
یادگار سال مرگ می‌تواند بذر حیات و زندگی در خود داشته باشد. اگر کمی قابلیت تغییر در رفتارهای خود را قوی کنیم.
اینکه چقدر از این همه‌گیری آموخته‌‌ایم و آماده برای حادثه بعدی هستیم، داستان دیگری است اما نکته‌ای که شاید مهم باشد این است که این سال سخت و پر مرگ و پر غم، می‌تواند نقش یادآوری مهمی را برای ما بازی کند و یادگاری را برای ما به‌جای بگذارد که در میان‌مدت باعث حفظ جان بسیاری از مردم شود. شاید اگر در پایان این سال برخی از نکات ساده را فراموش نکنیم بتوانیم تعداد جان‌هایی بیش از تعداد کل قربانیان کوید-۱۹ را حفظ کنیم.
هرسال آنفلوانزای فصلی در سراسر جهان جمع کثیری را بیمار و جان بسیاری را می‌گیرد. این اتفاقی هرساله است و سازمان‌های بهداشتی کشورها و جهان سعی می‌کنند آمار و ارقام این همه‌گیری‌های فصلی را زیر نظر داشته باشند. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت هرساله در سراسر جهان ویروس‌های عامل ایجاد عوارض تنفسی حاد (آنفلوانزا) بین سه تا پنج میلیون نفر را با شرایط وخیم مواجهه کرده و سالانه بین ۲۹۰ تا ۶۵۰ هزار نفر جان خود را به دلیل ابتلا به این عفونت‌های ویروسی از دست می‌دهند.
زمانی که همه‌گیری کوید-۱۹ آغاز شد، بسیاری از مناطق جهان قوانین سخت‌گیرانه‌ای را برای کند کردن روند انتشار ویروس وضع کردند که مهم‌ترین مؤلفه آن کاهش تجمعات حضوری و معاشرت حضوری افراد بود. این مسئله در کنار توصیه به شستن دست‌ها با صابون به‌طور مداوم یا ضدعفونی آن با مواد ضدویروس، تمیز کردن سطوحی که احتمال دارد میزبان ویروس باشند و استفاده از ماسک که مانع پراکنده شدن قطرک‌های حامل ویروس شود، نقش اساسی در مهار همه‌گیری داشت.
اما تنها ویروس سارز کرونا – ۲ نیست که از طریق قطرک‌ها و انتقال از هوا یا سطوح به بدن شما منتقل می‌شود. ویروس‌های آنفلوانزا هم همین مسیر را طی می‌کنند. به همین دلیل رعایت توصیه‌هایی که برای جلوگیری از شیوع کوید-۱۹ صورت گرفته بود به‌طور ضمنی باعث شد تا انتقال ویروس عامل آنفلوانزای فصلی نیز کاهش پیدا کند.
اولین نشانه‌های این مسئله در کشورهای نیمکره جنوبی مانند استرالیا و زلاندنو مشاهده شد. گزارش‌های دریافتی از وضعیت آنفلوانزای فصلی در این کشورهای نیمکره جنوبی نشان از آن داشت که در فصل گذشته کاهش چشمگیری در تعداد بیماران و مرگ‌ومیر مرتبط به آن گزارش‌شده است که کاهشش به حدی است که امکان تشخیص اوج قابل‌توجه و ظهور فصل آنفلوانزا در برخی از موارد ممکن نیست.
با آغاز فصل آنفلوانزای فصلی در نیمکره شمالی – که اکنون در میانه آن هستیم – داده‌های اولیه نشان از آن داشت که این روند در همه جای دنیا مشاهده‌شده است. در کشورهای نیمکره شمالی وضعیت شیوع آنفلوانزای فصلی به‌اصطلاح در حد میان فصلی است. یعنی در اوج خود در این فصل به‌اندازه شیوع تابستانی کم و پایین است. داده‌های ایالات‌متحده نشان از آن دارد که میزان مراجعه بیماران دارای عوارض آنفلوانزا به مراکز درمانی (غیر از کوید-۱۹) در حدود ۱٫۶ درصد است. درحالی‌که خط پایه که عبور از آن فصل آنفلوانزا رقم می‌زند ۲٫۶ درصد است.
این روندی نیست که الزاماً ادامه پیدا کند. اما به نظر می‌رسد در کنار واکسیناسیون و سایر مؤلفه‌های مؤثر در این معادله، رعایت مؤلفه‌های بهداشتی سه‌گانه یعنی فاصله‌گذاری اجتماعی، زدن ماسک و شستن مداوم دست‌ها با صابون نقش مؤثری در کاهش شیوع آنفولانزاهای فصلی داشته است.
با پایان دوره همه‌گیری که شاید در چند ماه آینده اتفاق بیفتد، بسیاری از ما مشتاق بازگشت به شرایط طبیعی هستیم. به آنچه در پیش‌ازاین همه‌گیری به آن خوکرده بودیم.
شاید یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌توانیم از این سال سخت به همراه ببریم و وارد زندگی نرمال آینده کنیم، رعایت همین نکات ساده – که الان برای بسیاری از ما عادت شده است – در زمانه شیوع و همه‌گیری فصلی آنفلوانزا است.
زمانی که فصل آنفلوانزا از راه می‌رسد، حتی‌الامکان از معاشرت غیرضروری خودداری کنیم، اگر در جمعی بزرگ هستیم از ماسک استفاده کنیم و به مکرر دست‌های خود را با آب و صابون بشوریم. و البته اگر واکسن آنفلوانزای فصلی در دسترس بود حتماً در آغاز فصل آن را تزریق کنیم.
این‌ها کارهای ساده‌ای است که در این سال به آن خو گرفته‌ایم اما نتیجه‌اش می‌تواند فوق‌العاده مهم باشد. اگر به‌طورجدی این‌چنین رفتاری را وارد زندگی روزمره خود کنیم، در بازه چند سال می‌توانیم از مرگ تعداد بیشتری از افرادی که از همه‌گیری کوید-۱۹ جان باختند جلوگیری کنیم. ممکن است خود ما یا یکی از عزیزانمان یکی از آن قربانیان احتمالی باشد.
یادگار سال مرگ می‌تواند بذر حیات و زندگی در خود داشته باشد. اگر کمی قابلیت تغییر در رفتارهای خود را قوی کنیم.
البته که این کار ساده‌ای نیست. میزان مقاومت و پایداری بر رفتار غیرعقلانی به هزار و یک بهانه و مانع‌تراشی در برابر تغییری ساده و نجات‌دهنده جان دیگران و خودمان را در همین سال شاهد بوده‌ایم. اما این معامله‌ای است که نتیجه‌اش چنان اثرگذار می‌تواند باشد که می‌ارزد به تکرار دائم آن بپردازیم شاید چندنفری به آن گوش دهند و جان‌هایی حفظ شوند.
