۱۵۰۰ مجوز فروش و سرو قهوه فقط طی ۳ سال گذشته در تهران صادر شده است
روزنامه «شهروند» نوشت: خیلی از خیابان‌های تهران چند سالی است که معطر شده به عطر قهوه؛ از اسپرسو دبل گرفته تا ترک و فرانسه. قهوه‌فروشی‌های تهران که به محله‌ها و خیابان‌های فرعی هم راه باز کرده‌اند، توجه هر ذهن کنجکاوی را به خود جلب می‌کنند. رواج قهوه در شهرهای بزرگ ایران به‌خصوص در خیابان‌های پایتخت، هم می‌تواند به استرس‌های زندگی شهری مرتبط باشد، هم تغییر سبک زندگی نسل جوان. پرچم‌دار نوشیدنی‌های گرم هنوز هم در ایران چای است، اما رشد قهوه‌فروشی‌ها نشان از قهوه‌خورشدن درصد قابل توجهی از جامعه دارد. سلطه دوباره قهوه در ایران شاید هشداری به پایان دو قرن سلطه چای در این سرزمین و تهدیدی برای صنعت و فرهنگ چای در کشور باشد. به اعتباری داستان چای در ایران از زمانی شروع شد که داستان قهوه تمام شد و امروز شروع مجدد رواج قهوه است. این تحول می‌تواند نشانه‌ای از تحول در شیوه معیشت و عادات مردم عادی باشد؟
قهوه می‌تواند جایگزین هر وابستگی غیرسالم شود
حبیبی صاحب یک قهوه‌فروشی و فعال در حوزه آسیب‌های اجتماعی است. او درباره افزایش مصرف قهوه در میان گروه‌های جامعه ایرانی می‌گوید قهوه کافئین دارد و کافئین ماده محرکی است که افراد را در زمان و انرژی بیشتر برای معاشرت آماده می‌کند. قهوه زمانی مختص فضاهای دانشجویی و محفل‌های مطالعه و روشنفکری بود، اما حالا طیف مصرف‌کننده‌های آن تغییر کرده است. قهوه در جامعه امروز به کمک آسیب‌های اجتماعی هم آمده است. «خوشمان بیاید یا نه، جامعه ما آسیب‌دیده است و اعتیاد در آن معضلی جدی. ان‌جی‌اوهای مختلفی در حوزه آسیب‌های اجتماعی مطالعه کردند و به این نتیجه رسیدند که ماده مخدر، نوعی انرژی و نشاط کاذب به فرد می‌دهد که برای کنار گذاشتن آن نیاز به ماده‌ای است که جایگزین آن شود، بنابراین ترک‌کننده‌های اعتیاد و هدایت‌کننده‌های این گروه‌ها به قهوه‌های مختلف روی آوردند.» او می‌گوید قهوه می‌تواند جایگزین هر وابستگی غیرسالمی باشد: «ما در راستای حمایت‌های پسا اعتیاد، اتاق‌هایی تعریف کرده‌ایم تا جوان‌ها بنشینند و قهوه بنوشند و با هم معاشرت کنند؛ نه اینکه به پارک بروند و دوباره در دام آسیب بیفتند. این صاحب قهوه‌فروشی معتقد است: «قهوه وارد سبد خانوار شده. مردم برای اینکه حال‌شان خوب شود، قهوه می‌خورند. قهوه، تغذیه جسم و روح و روان جوان‌ها شده.»
قهوه می‌خورند تا بگویند سنت‌شکن هستند
صاحب یک قهوه‌فروشی در جنوب تهران می‌گوید جوانان برای سنت‌شکنی به قهوه روی آورده‌اند. «دوست دارند متفاوت باشند و سنت‌های قدیمی را یعنی هر چیزی که از قدیم برایشان مانده، زیر پا بگذارند. اینها با قهوه خوردن نوعی ساختارشکنی می‌کنند.» او توضیح می‌دهد مشتریانش اصولا جوان هستند و بیشتر هدف همان ساختارشکنی است و البته قهوه، نوشیدنی مفیدی است که دیدن اثراتش در بدن، فرد را دوباره به سمت قهوه‌فروشی می‌آورد. او معتقد است قهوه آنچنان نمی‌تواند جایگزین مواد اعتیادآور شود، مگر موادمخدر صنعتی که با مصرف آن مصرف‌کننده احساس سرخوشی و افزایش انرژی می‌کند، در غیر این صورت یک فرد تریاکی و هروئینی نمی‌تواند بعد از ترک، به قهوه روی بیاورد.
افزایش ٧٠ درصدی واردات دانه سبز قهوه
حسام ربیعی رئیس انجمن قهوه ایران است که چهار سالی می‌شود زیر نظر اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران فعالیت می‌کند. او درباره رواج مصرف قهوه و به‌واسطه افزایش تقاضا، افزایش قهوه‌فروشی‌ها در شهرها به ویژه تهران می‌گوید: «به‌صورت کلی آنچه مشاهده می‌کنیم چند بُعد مختلف دارد. افزایش میزان واردات قهوه‌ای که بیشترش در داخل مصرف می‌شود، گویای شرح شرایط فعلی است. در حال حاضر، سالانه ٧٠ درصد واردات دانه سبز قهوه افزایش پیدا کرده است و با توجه به اینکه همه این میزان واردات در داخل کشور رست و برشته می‌شود، صادرات قهوه از ایران سهم کمی دارد و اکثر قهوه فرآوری‌شده در داخل مصرف می‌شود.» ربیعی توضیح می‌دهد که در سال‌های گذشته تجهیزات مربوط به قهوه در ایران زیاد و قهوه‌های فرآوری‌شده اغلب وارداتی بود. وقتی تولید و فرآوری قهوه بومی و در داخل کشور انجام شد، به همان نسبت هم عرضه آن زیاد شد، به طوری که در حال حاضر در خیلی از روزنامه‌فروشی‌ها اسپرسو هم سرو می‌شود.
قهوه دیگر یک کالای لوکس نیست
«هم عرضه قهوه زیاد شده، هم تنوع انواع قهوه، به‌خصوص در کلان‌شهری مثل تهران در اکثر محله‌ها و خیابان‌های فرعی هم می‌توانیم قهوه‌فروشی پیدا کنیم و با نوشیدن یک فنجان اسپرسو دبل، ساعاتی از روز را سرحال باشیم.» رئیس انجمن قهوه معتقد است قهوه دیگر کالای لوکس نیست، چرا که در رنج‌های مختلف قیمتی ارائه می‌شود. از طرفی نسل جوان از قهوه استقبال کردند و به نوعی سنت و شاید تعصب نسل گذشته نسبت به چای شکسته شده و دهه هفتاد و هشتادی‌ها بیشتر قهوه‌خور هستند. البته در یکی دو سال اخیر نسل‌های قدیمی‌تر هم به دلیل دیدن قهوه‌فروشی‌ها و شاید استشمام عطر قهوه و اطلاع‌رسانی‌هایی که درباره مزایای قهوه برای سلامتی شده، کم‌وبیش به قهوه خوردن روی آورده‌اند. ربیعی گروه مهم دیگر را که مصرف‌کننده‌های پروپا قرص قهوه در جامعه فعلی ما هستند، ترک‌کننده‌های اعتیاد یا به اصطلاح جامعه ان‌اِی معرفی می‌کند: «کسانی که ترک اعتیاد کرده‌اند، برای اینکه محرکی برای سرحال شدن داشته باشند، به قهوه‌های کافئین بالا روی می‌آورند، این نکته از پیامدهای مثبت قهوه است که جایگزین یک ماده مخدر و مضر می‌شود.»
قهوه در زندگی شهری کاربردی شده است
اتفاقی دیگر به مرور دارد زیر پوست جامعه ایرانی پیش‌می‌رود که رئیس انجمن قهوه درباره آن می‌گوید: «در گذشته در ایران قهوه‌خوردن صرفا برای دورهمی‌ها در کافه‌ها و کافی‌شاپ‌ها بود، برخلاف کشورهای دیگر که قهوه یک نوشیدنی کاربردی است و هر روز افراد قهوه می‌خوردند تا سرحال شوند. اما حالا سبک زندگی‌های شهری ما هم به این سمت بازگشته؛ دست کم این اتفاق در تهران دارد می‌افتد، اینکه افراد اول صبح قبل از سرکار رفتن قهوه می‌نوشند. بر همین اساس هم تعداد کافه‌هایی که صبح زود باز می‌کنند، زیاد شده، به بیان دیگر قهوه تجملی و نمایشی، به نوشیدنی کاربردی در کشور ما تبدیل می‌شود. به علاوه تبلیغات حول محور قهوه جدی‌تر شده و فرهنگ قهوه شاید از طریق کافه‌ها وارد ایران شده، اما به واسطه نیاز و تقاضای جامعه به‌سرعت فراگیر شده است.» ربیعی به نکته دیگری که به نوعی سوءاستفاده از قهوه است نیز اشاره می‌کند. مسأله‌ای وجود دارد که به ضرر برخی قهوه‌فروشی‌هاست؛ هنوز نظارت دقیقی بر محصولاتی که عرضه می‌شود، وجود ندارد. شاید از مسمومیت به‌واسطه قهوه شنیده باشیم. قهوه به‌خودی‌خود مسمومیت‌زا نیست. برخی افراد سودجو موادی به پودر قهوه اضافه می‌کنند که اصلی‌ترین و کم‌ضررترین آن همان پودر کافئین است. با این حال، مواردی بوده که ماده مخدر به قهوه اضافه می‌کنند تا اثربخشی را چند برابر کند. در این حوزه نظارت بسیار مهم است و می‌تواند از سودجویی و سوءاستفاده جلوگیری کند.
٥٠ هزار واحد صنفی حول محور قهوه فعالیت می‌کنند
نایب رئیس اتحادیه کافی‌شاپ‌داران تهران توضیح می‌دهد: «٥-٤ سال است که قهوه ایجاد اشتغال بسیاری داشته و اشتغال‌زایی این دانه جادویی رو به رشد است. ٥٠ هزار واحد صنفی به‌صورت رسمی حول محور قهوه کار می‌کنند؛ دکه‌ها و رستوران‌های بین راه و سورپرمارکت‌ها و... هم که قهوه سرو می‌کنند، واحدهای صنفی غیررسمی به شمار می‌روند.» به گفته این فعال صنفی حوزه قهوه، دومیلیون نفر از قهوه درآمدزایی دارند و اگر با همین روال رشد کند و از کسانی که مسیرسازی می‌کنند حمایت‌های منطقی و درستی شود، قهوه می‌تواند یکی از پرسودترین اقلام در کشور ما باشد.
قهوه در دهه آینده می‌تواند به اندازه بسیاری از منابع اصلی سودآور باشد
علی زعفری ادامه می‌دهد: «اگر چالش‌های واردات دانه سبز قهوه به واسطه تعلق گرفتن یا نگرفتن ارز نیمایی کمتر شود، قهوه در دهه آینده می‌تواند به اندازه بسیاری از منابع اصلی سودآور باشد. همانطور که می‌دانید نیروی کار، معضل همه صنوف است و در حال حاضر، جوان‌ها گرایش زیادی به قهوه پیدا کرده‌اند و اشتغال‌زایی بسیار عالی در این حوزه صورت گرفته است.»
قهوه می‌تواند از چای پیشی بگیرد
این مدرس حوزه فرآوری قهوه معتقد است قهوه در حال حاضر جزو سبد اصلی است و از چای هم به سرعت پیشی می‌گیرد. ثبت سفارش‌ها برای واردات دانه سبز قهوه، تا پیش از سال نو با ارز نیمایی صورت می‌گرفت و در حال حاضر هم رایزنی‌ها با جهاد کشاورزی و وزارت صمت صورت گرفته که هنوز جواب درستی نداده‌اند که دوباره به قهوه ارز نیمایی تعلق می‌گیرد یا نه. البته صحبت‌هایی شده که ارائه ارز نیمایی را منوط به صادرات خشکبار کرده‌اند؛ این شروط به جامعه قهوه آسیب می‌زند. نایب رئیس اتحادیه کافی‌شاپ‌داران تهران درباره افزایش صدور مجوزهای قهوه‌فروشی به‌واسطه افزایش تمایل جامعه به مصرف قهوه می‌گوید: «قهوه‌فروشی‌ها دو مدل مجوز می‌گیرند، کسانی که هم سرو قهوه دارند و هم خدمات بیرون‌بر قهوه ارائه می‌دهند؛ در این حوزه در استان تهران در سه سال گذشته بیش از هزار مجوز صادر شده است. عطاری‌ها و سقط‌فروشان، اتحادیه‌ای است که برای فروش فله‌ای قهوه مجوز صادر می‌کنند که در این صنف هم در تهران بالای ٥٠٠ مجوز صادر شده است و البته بسیاری از واحدهای صنفی هم بدون مجوز قهوه‌فروشی می‌کنند.
مطالعات ١٢ ساله روی فرهنگ قهوه‌نوشی
علی زعفری، موسس اولین مدرسه قهوه ایران و نایب رئیس اتحادیه کافی‌شاپ‌داران تهران می‌گوید: «١٢-١٣ سال است که روی فرهنگ قهوه‌نوشی کار می‌کنیم. قهوه، نوشیدنی‌ای کاملا سالم است، هیچ عوارضی ندارد و در مقابل حسن بسیار دارد. اولین نوشیدنی در همه جای دنیا قهوه است، در ایران هم راه خودش را پیدا کرده و به‌درستی پیش می‌رود، اما هنوز به جایگاه بالاتر از دیگر نوشیدنی‌های سنتی مثل چای نرسیده است.» زعفری با اشاره به اینکه در حال حاضر زیرساخت‌های بسیار خوب برای فرآوری قهوه داریم و کارخانه‌های عظیم با سرمایه‌گذاری‌های زیاد داشته‌ایم، می‌افزاید: «قطعا در آینده می‌توانیم قطب تولید و فرآوری قهوه در خاورمیانه شویم و در اشتغال‌زایی و ارزآوری با همین سرعت در پنج سال آینده رقبای منطقه‌ای را پشت سر بگذاریم.»
