?احتمالا شما هم در شبکه های اجتماعی خوانده‌اید که اگر سارقان شما را مجبور کردند که رمز کارت بانکی‌تان را وارد کنید، آن را برعکس وارد کنید آنگاه پلیس می‌فهمد و به کمک شما می‌آید؛ یا دیوار چین از ماه دیده می شود؛ یا نام کرم بستنی (و در نتیجه آیس کریم) از کریم باستانی که در شهر ری یخ‌فروشی می‌کرده گرفته شده است. وقتی با یک مطلب برخورد کردیم باید چه کار کنیم؟
در اینجا ۱۴ قاعده و سرنخ کاربردی برای تفکر انتقادی (موشکافانه) ارایه می‌شود:
◾️ اولین تست؛ منبع (رفرنس):
آیا منبعِ معتبر دارد؟ این مطلب یا ادعا بر چه مبنایی است و از کجا چنین حرفی درآمده است؟
◾️کل ماجرا یا یک قطعه فیلم و تکه عکس:
یک عکس همان‌قدر که به اندازه هزار خط نوشته حرف دارد، می‌تواند هزار داستان تخیلی نیز درست کند. زاویه خاص فیلمبرداری، مشخص نبودن اتفاقات قبل و بعد از آن، تکه جدا شده از فیلم، ربط دادن عکس به مطلب نامرتبط، دستکاری عکس و فیلم (فتوشاپ) و … فرصت را برای داستان‌‌سازی تخیلی ایجاد می‌کند. بعضی‌ها اصلا از روی یک عکس مخدوش، شروع می‌کنند و یک خبر را می‌سازند!
◾️اعلام زمان‌های نسبی به جای ذکر تاریخ مشخص:
یک‌ساعت پیش، دیشب، به تازگی، از فردا، آخرین دستاوردها و …، یا «آخرین تحقیقات دانشمندان ژاپنی…»
◾️دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا!
عباراتی که نشان می‌دهد رازی مخوف یا سندی فوق‌محرمانه کشف شده: شرکت‌های دارویی برای کم نشدن سودشان نمی‌گذارند شما بدانید لیمو همه بیماری های لاعلاج را درمان می‌کند! یا نامه‌ی فوق محرمانه و مسقیم درباره زلزله تهران!
◾️جملات خبریِ علمی‌طور اما مبهم:
دانشمندان (سریع بپرسید کدام دانشمندان؟) کشف کرده‌اند که خوردن کره در ساعت ۱۲ ظهر باعث .... کدام پژوهش؟ چه سالی؟ نتایج آن در کدام نشریه علمی کجا منتشر شده؟ نمونه آماری چند نفر بوده است؟
◾️آدم‌های بدون نام:
هر جا شنیدید که گفته شد «کارشناسان معتقدند» یا «به گزارش شاهدان عینی» رد نکنید اما شک کنید.
◾️ارجاع دروغین خبرهای ناشنیده به خبرگزاری‌های بسیار مشهور و معتبر برای اعتباربخشی به مطلب:
در اینگونه مطالب به صورت خیلی کلی نوشته می‌شود منبع: سی.ان.ان یا بی.بی.سی. یا پلیس فتا. یا ارجاع به منابع غیرواقعی با اسمهای عجیب و غریب و پر ابهت: شبکه خبری Alien News فرانسه، شبکه آزادنگاران بدون مرز، تیم تحقیقاتی دکتر چوانگ در مرکز توکیو!
◾️تحریک شدید احساسات:
از طریق اغراق در داستان‌های غم‌انگیز، عکس‌های دلخراش، تحریک اعتقادات مذهبی و... نشانه اولیه برای دروغ بودن است.
◾️عدم ارتباط منطقی و تخصصی منبع با متن:
مثلا رئیس مرکز «قلب» ژاپن گفته است سیگنال موبایل برای «مغز» مضر است!
◾️اینترنت و گوگل منبع نیستند!
اینها ابزارهای جستجو هستند. هر چیزی در آن پیدا شود درست نیست، حتی اگر صد جا تکرار شده باشد. انگلیسی بودن یک مطلب هم به معنی معتبر بودنش نیست! انگلیسی زبان‌ها هم به اندازه ما استعداد گول خوردن دارند.
◾️«آیا می‌دانید»ها!
نادانسته‌های کوچک و سطحی جهان آنقدر زیاد است که تشخیص راست بودنشان بسیار مشکل است. زیاد آن‌ها را باور نکنید حتی اگر هم راست باشند تغییری در زندگی شما ایجاد نمی‌کنند.
◾️شاهدان غیبی!
همه ما افرادی را دیده‌ایم که در دفاع از یک ادعای عجیب می‌گویند: «یکی از دوستانم با چشم خودش دیده!». برای احترام به شعور خودمان هم که شده درخواست کنیم با آن شخص سوم گفتگو کنیم.
◾️شیوه نگارش و سطح علمی بودن:
اشتباه املایی و نگارش شتاب‌زده و غیرحرفه‌ای هم نشانه خوبی است.
◾️زیبایی مساوی صحت نیست:
داشتن عکس‌ها و ظاهر گرافیکی زیبا یا تدوین یک ویدئوی حرفه‌ای دلیلی برای درست بودن آن نیست. بسیار دیده شده برای مطالب چرند تصاویر گرافیکی زیبا یا حتی ویدئو ساخته‌اند و افراد فریب ظاهر آن را خورده‌اند.
◀️ تجویز راهبردی
?برای وقت خود ارزش قائل باشیم و اصولا به هر چیزی گوش نکنیم و مطالبی را بخوانیم که فکر می کنیم هم درست باشد هم بدردبخور.
?برای شعور خود ارزش قائل باشیم و اجازه ندهیم دیگران هر ادعای غلطی را به ما بفروشند.
?برای زمان و شعور جمعی نیز ارزش قائل باشیم و سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی را توسعه دهیم تا در مقابل زودپذیری، تلقین‌پذیری، القاء‌پذیری، خرافه‌پرستی، فرمان‌برداری، شخصیت‌پرستی و تقلید و سلطه‌گری و سلطه‌پذیری بایستیم. این ۱۴ سرنخ، اولین گام است.
