دو سال پیش مطلبی با عنوان «خود شکن! «دیوار» شکستن خطاست...» منتشر کردم که اشاره‌ای کوتاه نیز به گزارش سالیانه‌ی دیوار (مرتبط با ۱۳۹۸) داشت. در آن زمانْ صحبت‌هایی از سوی دولت و دستگاه قضائی مبنی بر مسدودسازی دیوار به گوش می‌رسید. بهانه کنترل قیمت‌ها و محدود کردن فعالیت دلال‌ها بود. من نیز در مطلبم انتقادی به این رویکرد داشته و شرح دادم که فیلترینگ در این مورد چیزی جز حذف کردن صورت مسئله نیست. خوشبختانه چنین نشد و دیوار همچنان پابرجا ایستاده است.
مشابه سال‌های پیش، امسال نیز دیوار گزارش سالیانه‌ی خود (مرتبط با ۱۴۰۰) را منتشر کرد و نیک است اگر نگاهی به آن داشته باشیم. به ویژه با توجه به این که از زمان نوشتن مطلب قبلی من تا امروز، پاندمی کووید-۱۹ را تجربه کرده‌ایم (و متأسّفانه همچنان می‌کنیم) که شوک اقتصادی بزرگی برای جهان و طبعاً ایران داشته است.
نخستین نکته‌ای که می‌توان دریافت این است که تعامل کاربران با دیوار از هر نظر رشد داشته است. اپلیکیشن دیوار بر روی دستگاه‌های بیشتری نصب شده، حساب‌های کاربری بیشتری ساخته شده، آگهی‌های بیشتری منتشر شده، و حتی متوسط بازدید هر آگهی نیز بیشتر شده است.
دلایل گوناگونی می‌توان برای این موضوع بر شمرد. احتمالاً نخستین آن‌ها، افزایش شمار مشترکین اینترنت در ایران و ضریب نفوذ اینترنت در ایران باشد.
با این حال اثر پاندمی را نیز نباید نادیده گرفت. تجربه‌ی دو ساله‌ی درگیری با قرنطینه و خانه‌نشینی، نقش ارتباطات از راه دور - و در رأس تمام آنان: اینترنت - را بسیار پررنگ‌تر از پیش کرد.
اما چیزی که بیشتر کنجکاوی من را برانگیخت، و مشتاق بررسی آن شدم، تغییرات چگونگی توزیع آگهی‌ها در دسته‌های اصلی دیوار، از سال ۱۳۹۸ تا کنون بود. برای این موضوع لازم شد نگاهی دوباره به گزارش سال ۱۳۹۹ و ۱۳۹۸ داشته باشم.
جهت مقایسه‌ی سهم هر دسته‌ی اصلی از تمام آگهی‌ها، لازم شد نگاهی به گزارش‌های سالانه‌ی پیش‌تر نیز بروم. نخستین چالش، تغییر نام و ماهیت تعدادی از دسته‌ها بود:
با درنظرگیری این تغییرنام‌ها، سهم هر دسته‌ی اصلی از آگهی‌ها در طی سه سال اخیر و با توجه به گزارش‌های سالیانه‌ی دیوار، مطابق نمودار زیر است:
این نمودار ممکن است کمی گول‌زننده باشد. برای مثال در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۷٪ آگهی‌های آن سال در دسته‌ی وسایل نقلیه جای می‌گرفت؛ در حالی که در سال ۱۴۰۰ این عدد به ۱۳٪ کاهش یافته است. اما آیا واقعاً به این معناست که در سال ۱۴۰۰ تعداد آگهی‌های خودرو کاهش داشته است؟ نه لزوماً شاید تعداد آگهی‌ها روندی ثابت یا حتی افزایشی داشته، اما آگهی‌های دسته یا دسته‌های دیگری رشد سریع‌تری داشته و لذا از درصد آگهی‌های خودرو کاسته است. این موضوع را باید بررسی کنیم.
برای این منظور با دیوار حرف زدم (این‌یکی دیوار جوابتان را می‌دهد!) و درصدها را با دقت بسیار بالاتری دریافت کردم تا بتوانم فراوانی مطلق آگهی‌های هر دسته در هر سال را محاسبه کنم که از قرار زیر است:
می‌بینید که اوضاع کمی تغییر کرد. برای مثال تعداد آگهی‌های دسته‌ی وسایل نقلیه در هر سال رو به افزایش بوده (به ترتیب: ۱۶/۴، ۱۷/۱ و ۱۸/۵ میلیون آگهی) و نشان از جذب‌شدن بیشتر فروشندگان خودرو به دیوار است. برای کسب دیدی بهتر، می‌توان درصد تغییرات تعداد آگهی‌های تازه (فراوانی مطلق) در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ را محاسبه کرده و روی نمودار نمایش داد.
درصد تغییرات = مقدار قدیمی ÷ (مقدار قدیمی - مقدار جدید)
و همچنین زیباتر است اگر به دسته‌ها را بر حسب درصد تغییرات مرتب کنیم:
کاهش سهم آگهی‌های دسته‌ی کسب و کار احتمالاً به دلیل این است که علاوه بر تغییر نام این دسته به تجهیزات و صنعتی، زیردسته‌ها و محتوای آن نیز اساساً تغییر کرده است. مثلاً جای یک آگهی فروش ارّه‌برقی، سابقاً در دسته‌ی لوازم الکترونیکی بود؛ اما اکنون در دسته‌ی تجهیزات و صنعتی طبقه‌بندی می‌شود. البته دسته‌های دیگر نیز تغییرات مهمی داشته‌اند. برای نمونه، لوازم الکترونیکی می‌تواند شامل یک لامپ نیز بشود؛ اما کالای دیجیتال دیگر چنین اگهی‌ای را در بر نمی‌گیرد. هنگام تحلیل باید به این موضوع توجه داشت.
گسترده‌ترین تغییرات در این بازه دوساله که مصادف با پاندمی کووید-۱۹ شد، مربوط به آگهی‌های خانه و آشپزخانه و سرگرمی و فراغت است. تعداد آگهی‌های این دو دسته به ترتیب حدود ۱۰۷٪ (از ۱۶ به ۳۳ میلیون) و ۹۹٪ (از ۸ به ۱۷ میلیون) افزایش داشته‌اند. احتمالاً مهم‌ترین عامل این تغییرات را بتوان در پاندمی جستجو کرد:
۱. با افزایش خانه‌نشینی‌ها (و به طرز جالبی به رغم افزایش فشارهای اقتصادی) تمایل جامعه برای تغییر دکوراسیون منزل و خرید مبلمان و وسایل خانگی جدید نیز افزایش یافت؛ و لذا شاهد جهش شمار آگهی‌های دسته‌ی خانه و آشپزخانه در دیوار هستیم. برای نمونه، نمودار زیر مربوط است به آمار فروش مبل از شعب یک مجموعه‌ی تولید مبلمان (نوژن) را از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا انتهای ۱۴۰۰، که بر اساس گزارشی از وب‌سایت همین مجموعه (لینک گزارش) رسم شده است. هرچند که داده‌های دقیق‌تری یافت نشد که تعداد معاملات را نیز نشان دهد، اما بر اساس مقیاس می‌توان حدس زد که روند کلی فروش مبلمان در این دو سال، سیر صعودی داشته است (روند خطی با رنگ قرمز رسم شده است).
طبیعتاً با چنین رشدی در فروش مبلمان نو نزد یک تولیدکننده، هم شمار آگهی‌های فروش مبل دست‌دوم در دیوار افزایش داشته، و هم احتمالاً فروشندگان بیشتری تمایل به معرفی محصولات خود از طریق دیوار کرده‌اند. از قضا طبق گزارش دیوار در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، کلیدواژه‌ی «مبل» در صدر تعداد جستجوها قرار داشته و به ترتیب جایگاه نخست و دوم را کسب کرده است. مشخصاً مبلمان از محبوب‌ترین کالاها نزد بازدیدکنندگان و فروشندگان دیوار است. همین موضوع را می‌توان به بسیاری از دیگر لوازم خانه و آشپزخانه تعمیم داد و رشد شمار آگهی‌های این دسته را توجیه کرد.
۲. مجدداً با افزایش خانه‌نشینی‌ها، گرایش به خریدوفروش در دسته‌ی سرگرمی و فراغت نیز افزایش یافته است. برای مثال گزارش ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که واژه‌های «کبوتر»، «سگ» و «دوچرخه»، به ترتیب جایگاه‌های سوم، چهارم و هفتم در لیست پرتکرارترین واژه‌های جستجوشده را تصاحب کرده‌اند؛ در حالی که در سال ۱۳۹۹، هیچ یک از حیوانات در هفت واژه‌ی پرتکرار در جستجوها قرار نداشت و تنها دوچرخه در این لیست بود.
سومین میزان افزایش در شمار آگهی‌ها مرتبط است با دسته‌ی استخدام و کاریابی (۸۲٪). به طور هم‌زمان، بیشترین میزان کاهش در شمار آگهی‌ها نیز متوجه دسته‌ی خدمات (۳۱٪-) شده است. بگذارید نگاه دقیق‌تری به تغییرات این دو دسته داشته باشیم:
مطابق نمودار بالا، تعداد آگهی‌های دسته‌ی خدمات کاهشی ناگهانی را با آغاز پاندمی تجربه کرده و یک سال بعد نیز کم‌و‌بیش در همان سطح نیز متعادل مانده است. اما لازم است توجه کنید که در تمامی این سه سال، تعداد کل کاربران آگهی‌گذار دیوار ثابت نمانده و افزایش یافته است. برای خنثی‌سازی تغییرات در تعداد این کاربران، بهتر است پرسش را تغییر داد و به‌جای «در هر سال چند آگهی جدید در این دسته‌ها منتشر شده است؟» پرسید: «در هر سال به ازای هر یک کاربر آگهی‌گذار، چند آگهی جدید در این دسته‌ها منتشر شده است؟» با تقسیم تعداد آگهی‌های جدید هر دسته به تعداد کل کاربران آگهی‌گذار دیوار در هر سال، نمودار زیر به دست می‌آید:
مشاهده می‌شود که به رغم خنثی‌سازی اثر رشد کاربران آگهی‌گذار، همچنان روند انتشار آگهی‌های خدمات و استخدام و کاریابی به ترتیب کاهشی و افزایشی بوده است. اما چرا؟
نخستین حدس‌های من این بود که شاید این اتفاق ربطی به خود دیوار داشته باشد. شاید تغییراتی در زیردسته‌ها به وجود آمده باشد، و یا دیوار در این دو سال سیاست‌های جدیدی در تأیید/رد آگهی‌ها پیش گرفته باشد. حدس نخست با استفاده از WayBack Machine رد شد (اسنپ‌شات‌هایی از دو سال پیش نشان می‌دهد که زیردسته‌های این دو دسته‌ی اصلی بدون تغییر بوده‌اند). برای بررسی حدس دوم مجدداً با دیوار ارتباط برقرار کردم. داده‌های دقیقی از آمار تأیید/حذف آگهی‌ها به صورت آماده در نبود؛ اما یادآوری شد که به طور کلی سیاست‌های دیوار در بررسی آگهی‌ها جدی‌تر شده است و شاید همین دلیلی برای توجیه این تغییرات باشد.
گزارش ۱۴۰۰ توضیح داده است که از سال ۱۳۹۹ مقابله‌ی جدیدی‌تری با آگهی‌های جعلی یا تکراری شده است و لذا نرخ رد آگهی میان ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ از ۱۸٪ به ۲۴٪ افزایش داشته است. با فرض این که اولاً در سال ۱۳۹۸ نیز این نرخ برابر همان ۱۸٪ بوده و دوماً این نرخ در همه‌ی دسته‌ها یکسان بوده است (با علم به این که هر دو فرض احتمالاً اشتباه هستند، اما به دلیل نبود داده‌های دقیق‌تر چاره‌ای نیست) می‌توانیم نمودار را دوباره رسم کنیم:
شدت تغییرات شمار آگهی‌های استخدام و کاریابی، با خنثی‌سازی اثر رشد شمار کاربران آگهی‌گذار و همچنین درنظرگیری سیاست‌های جدید دیوار در قبال تأیید آگهی‌ها کاهش یافت. احتمالاً بتوان نتیجه گرفت که فرصت‌های شغلی موجود در هر سال تقریباً یکسان بوده است؛ تنها شمار کسب و کارهایی که تصمیم گرفته‌اند از دیوار برای استخدام استفاده کنند بیشتر شده است.
آگهی‌های دسته‌ی خدمات اما همچنان روندی کاهشی داشته است. متأسفانه آمار جامع و دقیقی برای بررسی عمیق این موضوع در دسترس عموم نیست (جدیدترین جداول آماری درگاه ملی آمار کشور در خصوص کسب‌وکارها و خدمات به سال‌های ۹۷ یا ۹۸ بر می‌گردد!). با این وجود مهم‌ترین فرضیه‌ی من این است که کاهش آگهی‌های دسته‌ی خدمات به آسیبی بر می‌گردد که کسب و کارهای کوچک ارائه‌دهنده‌ی آن خدمات وارد شده است.
به عنوان مثال، طبق گزارش جاب‌ویژن، اندازه‌ی سازمان‌های کوچک (زیر ۱۰۰ نفر) در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۱۳۹۸ حدود ۴/۷٪ کوچک‌تر شده است و نشان از میزان بالای تعدیل نیرو در این سازمان‌ها دارد.
کووید-۱۹ یک شوک بزرگ اجتماعی و اقتصادی برای جهان بود و آثار آن را در گزارش سالیانه‌ی دیوار نیز می‌توان مشاهده کرد. هرچند که آمارهای دقیقی برای موشکافی این گزارش و یافتن روابط عِلی در دسترس عموم قرار ندارد، اما با نگاهی اجمالی به این گزارش می‌توان حدس زد که:
۱- پاندمی موجب خانه‌نشینی بیشتر مردم شد، و این امر تأثیر چشم‌گیری در خرید و فروش لوازم خانه و آشپزخانه، کالاهای مربوط به سرگرمی و اوقات فراغت (و حیوانات خانگی) داشت. به طور ویژه به تولیدکنندگاه مبلمان توصیه می‌شود که نگاهی به دیوار داشته باشند.
۲- پاندمی در عین حال کسب و کارهای کوچکِ ارائه‌دهنده‌ی خدمات را در تنگنا قرار داد و به آن‌ها آسیب جدی زد.
