یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی بسیار محبوب، زبان Python است و هر از گاهی بحثی میان برنامه‌نویسان فارسی‌زبان شکل می‌گیرد که تلفّظ درست نام این زبان به چه صورت است: «پایتون» یا «پایتان»؟
مطابق LDOCE، واژه‌ی Python در انگلیسی به صورت /ˈpaɪθən $ -θɑːn, -θən/ (پایْثِن - پایْثان) تلفّظ می‌شود. در حالی که در میان برنامه‌نویسان فارسی‌زبان، این تلفّظ رایج این واژه، /paɪtɔn/ (پایْتُن) بوده و با املای «پایتون» نوشته می‌شود. بحث نیز از همین‌جا آغاز می‌شود که بالاخره کدام یک درست است؟ آیا ملاک تلفّظ اصلی است و یا تلفّظی که در فارسی رایج شده است؟
واقعیّت امر این است که حتّی تلفّظ انگلیسی این واژه نیز «تلفّظ اصلی» نیست! هر زبان، ویژگی‌های خاصّ خود را در خصوص تلفّظ کلمات دارد. لذا زمانی که واژه‌ای از زبانی وارد زبان دیگر می‌شود، در بسیاری از مواقع، با زبان مقصد واج‌آرایی شده و با قواعد همان زبان نیز تلفّظ می‌شود. این اتّفاق دقیقاً در خصوص همین واژه و در زبان انگلیسی نیز رخ داده است.
این واژه در اصل متعلّق به زبان یونانی بوده و نام یک مار غول‌پیکر و افسانه‌ایست که توسّط آپولو (خداوندگار نور، دانش، هنر، شفا و پیشگویی در اساطیر یونان باستان - فرزند زئوس و لتو) کُشته شد. خود این نام نیز احتمالاً مرتبط با پوثیا (Πῡθίᾱ) بوده که نام دیگر اوراکلِ (پیشگو) دلفی (Δελφοί - مکانی باستانی در یونان و در نزدیکی آتن که یونانیان آن را مرکز زمین می‌‌پنداشتند) است که از پوثو (πυθώ) معنای «پوسیده شدن» یا «فاسد شدن» در یونانی باستان گرفته شده. از بحث اصلی دور نشویم. یونانیان این واژه را Πύθων نوشته و /pyːθɔn/ (پوثُن) تلفّظ می‌کردند.
واژه‌ی یاد شده در قرن ۱۶ و احتمالاً در دهه‌ی ۱۵۸۰ از یونانی به لاتین راه پیدا می‌کند و با املای Python نوشته شده و /pɪθɔn/ (پیثُن) تلفّظ می‌شود. سپس در قرن ۱۹ و با تلفّظ /pɪtɔ/ (پیتُ) وارد زبان فرانسوی شده و در سال ۱۸۳۶ م. توسّط جانورشناسان فرانسوی برای نامگذاری خانواده‌ای از مار غیرسمّی امّا مرگ‌بار استفاده می‌شود و از آن‌جا نیز به زبان‌های دیگری از جمله انگلیسی و فارسی راه میابد. با ورود به انگلیسی، تلفّظ آن به /paɪθən/ (پایثِن) در بریتانیایی و /paɪθɑːn/ (پایثان) در آمریکایی تغییر می‌یابد. در فارسی نیز تلفّظ فرانسوی این واژه تا حدود زیادی حفظ شده و عمدتاً به صورت /pɪtɔn/ (پیتُن) تلفظ می‌گردد.
امّا در مورد فارسی، اتّفاق جالب‌تری نیز رخ می‌دهد: با رونمایی از زبان برنامه‌نویسی Python توسّط برنامه‌نویس هلندی، خیدو فان روسوم، - که از قضا طرفدار گروه طنز انگلستانی Monty Python نیز بوده است - این واژه مجدّداً یک بار دیگر نیز به زبان فارسی و در میان برنامه‌نویسان و متخصّصان حوزه‌ی کامپیوتر راه پیدا کرده و این‌بار با تلفّظ /paɪtɔn/ (پایْتُن) در میان آن‌ها رایج می‌شود. به این ترتیب شاید بتوان ادّعا کرد که ما هم‌اکنون در فارسی دو واژه‌ی مجزّا داریم که هردو با املای «پایتون» نوشته می‌شوند، امّا یکی که تلفّظش «piton» است به خانواده‌ای از مارها اختصاص داشته و دیگری که «paiton» تلفّظ می‌شود، نام یک زبان برنامه‌نویسی است! البته فارسی تنها زبانی نیست که چنین اتّفاقی برایش رخ داده است. برای مثال، زبان آلمانی نیز دقیقاً مسیر مشابهی را طی کرده است. همین واژه و با املای Python، یک بار از سمت علم جانورشناسی وارد آلمانی شده و تلفّظ آن به /pʊtɔn/ (پوتُن) بدل گشته است (Pythonschlange = مار پیتون) و باری دیگر نیز از سمت علم کامپیوتر و با تلفّظ /paɪtɑːn/ (پایتان).
بنابراین همان‌گونه که شرح داده شد، تلفّظ این واژه بارها و بارها در زبان‌های مختلف تغییر یافته است و لذا نمی‌توان از فرد فارسی‌زبان ایراد گرفت که «پایتون» نادرست است و باید حتماً در فارسی نیز تلفّظ انگلیسی این کلمه استفاده شود. درواقع می‌توان ادّعا کرد که تلفّظ درست هر واژه در هر زبان، آن‌چیزیست که به طور گسترده در میان سخنوران همان زبان استفاده می‌شود.
به هر حال نیک است اگر فرهنگستان فارسی، به موازات پیشنهاداتی مشابه جایگزینی «تبلت» با «رایانک مالشی»، اندیشه‌ای کرده و پیشنهادی برای تلفّظ واژگانی که از این پس وارد زبان فارسی می‌شوند بدهد. جناب علیرضا شیرازی در این خصوص نوشته‌اند:
سر این قضیه پایتون و پایتان یک چیزیکه قبلا هم درباره اش نوشتم اینه که براستی بهترین شیوه نوشتن فارسی کلمات انگلیسی چیست؟
۱.نوشتن از شکل نوشتاری و حروف آن کلمه
۲.نوشتن تلفظ آن کلمه (سوال بعدی اینکه تلفظ بریتیش یا آمریکن)
۳. نوشتن معادل مرسوم آن در زبان فارسی (عموما نسخه فرانسوی)
در حال حاضر هر سه حالت ممکن است پیش بیاید؛ مگر این که قاعده‌ی مشخّصی توسّط فرهنگستان فارسی تعیین شود. یک مثال جالب در این خصوص این است که ما فارسی‌زبانان، کلمه‌ی «fibre» (در انگلیسی آمریکایی: fiber) را «فیبْر» نوشته و تلفّظ می‌کنیم که در اصل آن را از فرانسوی گرفته‌ایم؛ امّا «fibreglass»، «فایْبِرگلاس» است، با منشاء انگلیسی!
به هر حال زمانی که تلفّظی در زبانی رایج می‌شود، اصلاح و تغییر آن چندان راحت نیست و بهتر است آن را همان‌گونه که هست پذیرفته شود. زمانی که در میان فارسی‌زبانان، معنای «پایتون» به سرعت فهمیده می‌شود امّا «پایتان» نیاز به توضیح اضافه‌ای دارد، بهتر است همان «پایتون» استفاده شود. مگر این که آن‌قدر جدّی و مصمّم باشید که حجم بسیار زیادی از محتوای فارسی را به شکل‌های گوناگون تولید کرده و در تمام آنان از «پایتان» استفاده کنید تا شاید اگر محتوایتان بتواند به اندازه‌ی کافی رایج و تأثیرگذار شود، کم‌کم تلفّظ اکثریت را نیز دستخوش تغییر کند. در هر صورت در زبان فارسی و حداقل در این زمان، «پایتون» هرگز نادرست نیست.
منابع:
