مانیک یا شیدایی (به انگلیسی: Manic or manic disorder) در واقع نامی است که برای یکی از اختلالات عاطفی و روانی به کار می‌رود که با تغییرات شدید و ناگهانی در خلق و خو و انرژی فرد همراه است. این اختلال به عنوان اختلال دو قطبی نیز شناخته می‌شود زیرا دو وضعیت اصلی دو قطبی، یعنی وضعیت شیدایی (مانیا) و وضعیت افسردگی (دپرسی) را شامل می‌شود.
در وضعیت شیدایی (مانیا)، فرد تحت تأثیر عوامل مانند افکار پرانرژی، رفتارهای بی‌احتیاطانه، افزایش خوداعتمادی، کاهش نیاز به خواب، حرف زدن بی‌اندازه، روحیه بالا، تمایل به انجام فعالیت‌های خطرناک، افکار و وهم‌های پرخطر و بی‌اندازه، و تغییرات شدید در روابط اجتماعی قرار می‌گیرد.
به عبارت دیگر، مانیک یک وضعیت هیجانی افزوده است که فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد و قدرت عقلی و قضاوت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت ممکن است با افکار پرخطرانه، مصرف مواد مخدر و الکل بیش از حد، خشونت و رفتارهای خطرناک همراه باشد.
شیدایی (مانیا) به عنوان یکی از مراحل بیماری دوقطبی شناخته می‌شود و معمولاً پس از آن وضعیت افسردگی (دپرسی) به وجود می‌آید. در بسیاری از موارد، افراد دو قطبی تجربه تغییرات تکراری بین این دو وضعیت را دارند.
دوره شیدایی در اختلال دو قطبی (مانیک-افسردگی) که به طور عمومی به عنوان اختلال دو قطبی شناخته می‌شود، می‌تواند متفاوت باشد و در هر فردی ممکن است با شدت و مدت زمان متفاوتی رخ دهد. این دوره به عنوان یک فاز شیدایی شناخته می‌شود و معمولاً پس از آن دوره افسردگی در این اختلال روانی رخ می‌دهد.
در طی دوره شیدایی، شخص ممکن است تحت تأثیر وضعیت هیجانی بسیار بالایی قرار بگیرد و از حالت طبیعی خود بیش از حد خارج شود. برخی از علایم و نشانه‌های مشترک در دوره شیدایی عبارتند از:
افزایش انرژی: شخص در این دوره از انرژی بیش از حد برخوردار است و حس بالقوه و بی‌محدودی دارد. او ممکن است خواب کمتری نیاز داشته باشد و بدون خستگی یا خواب طولانی به نظر برسد.
بالا رفتن خوداعتمادی: فرد ممکن است احساس بسیاری از خوداعتمادی و افتخار نسبت به خود داشته باشد. او ممکن است فکر کند که قدرت‌ها و استعدادهای شگفت‌انگیزی دارد و قادر به انجام هر کاری است.
روحیه بالا و هیجان زیاد: شخص در دوره شیدایی احتمالاً خوشحالی شدید و روحیه بالایی دارد. او ممکن است بی‌دلیل خندان و شاداب باشد و هیجانات شدیدی تجربه کند.
افکار پرخطر و آشفته: شخص در این دوره ممکن است افکار و ایده‌های پرخطر و غیرمعقول داشته باشد. او ممکن است تمایل داشته باشد تصمیمات غیرعقلانی یا خطرناکی بگیرد و رفتارهای بدون احتیاط انجام دهد.
تغییرات در الگوی خواب: شخص ممکن است مشکلات در خواب داشته باشد، مانند خواب ناپایدار، بیدار شدن زودهنگام و نیاز کمتر به خواب.
تغییرات در روابط اجتماعی: شخص ممکن است در این دوره روابط اجتماعی خود را تغییر دهد. او ممکن است بیشتر صحبت کند، خوش‌رو و فعال باشد و ممکن است رفتاری غیرمعمول در روابط اجتماعی از خود نشان دهد.
دوره شیدایی ممکن است به مدت چند هفته یا چند ماه ادامه یابد و سپس معمولاً به دوره افسردگی می‌پیوندد. اما در هر فرد، مدت زمان و شدت دوره شیدایی ممکن است متفاوت باشد.
مصاحبه بالینی: درمانگر یا پزشک با بررسی تاریخچه علائم و علت ظهور آن‌ها، با بیمار مصاحبه می‌کند تا الگوها و نشانه‌های مانیک را بررسی کند.
مقیاس‌های ارزیابی: مقیاس‌هایی مانند مقیاس مانی هامیلتون (HAM-D) و مقیاس مانیا اسکیل (YMRS) استفاده می‌شوند تا شدت علائم مانیک را ارزیابی کنند.
بررسی تاریخچه خانوادگی: بررسی تاریخچه خانوادگی افراد بیمار نیز می‌تواند در تشخیص مانیک مفید باشد، زیرا بیماری دوقطبی معمولاً تمایل به انتقال ژنتیکی دارد.
مشاهده: برخی از علائم و رفتارهای مانیک می‌توانند از طریق مشاهده مستقیم توسط درمانگران یا پزشکان تشخیص داده شوند.
تشخیص دقیق مانیک و تشخیص اختلال دو قطبی نیاز به ارزیابی کامل و مراجعه به پزشک یا تخصصی روانپزشک دارد. فقط افراد واجد علائم بالینی مانیک نمی‌توانند تشخیص خود را قرار دهند.
درمان مانیک (شیدایی) از طریق ترکیبی از روش‌های دارویی و روان‌درمانی انجام می‌شود. هدف اصلی درمان مانیک، کاهش علائم و شدت وضعیت شیدایی و بهبود کیفیت زندگی فرد است. در زیر روش‌های درمانی معمول برای مانیک را بررسی می‌کنیم:
داروها: پزشک معالج ممکن است داروهایی را برای کنترل و کاهش علائم مانیک تجویز کند. این داروها شامل استابیل‌کننده‌های خلق و خو، ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی می‌شوند. مثال‌هایی از داروهای استفاده شده عبارتند از لیتیوم، دیوالپروآت، کاربامازپین و آنتی‌پسیکوتیک‌ها.
روان‌درمانی: روش‌های روان‌درمانی، به خصوص روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) و روان‌درمانی معرفتی-رفتاری (CBT) می‌تواند در کاهش علائم مانیک مفید باشد. این روش‌ها به فرد کمک می‌کنند تا الگوهای منفی فکری و رفتاری خود را شناسایی و تغییر دهند و استراتژی‌های مدیریت استرس و عصبیت را یاد بگیرند.
مدیریت استرس: تمرکز بر مدیریت استرس و آموزش فنون مقابله با آن می‌تواند به کاهش علائم مانیک کمک کند. روش‌هایی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفس عمیق و تمرینات ورزشی منظم می‌توانند به ارتقای سلامت عمومی و کاهش وضعیت شیدایی کمک کنند.
پشتیبانی اجتماعی: حمایت و فعالیت در گروه‌های پشتیبانی یا شرکت در جلسات درمانی گروهی می‌تواند فرد را در مدیریت علائم مانیک و تعامل با افرادی که تجربه مشابهی دارند، تقویت کند.
مهم است تا درمان مانیک توسط تیم درمانی متخصص و تجربه‌کرده انجام شود. هماهنگی و همکاری با پزشک و روان‌درمانگر در طول درمان بسیار حائز اهمیت است و برنامه درمانی باید به طور منظم پیگیری شود. همچنین، درمان‌های تکمیلی مانند تغذیه مناسب، استراحت کافی و مدیریت سالمت فیزیکی نیز می‌تواند در بهبود عمومی و مدیریت مانیک مفید باشد.
