اختلال شخصیت نمایشی، که معمولاً به عنوان اختلال شخصیت خودداری پرداخت می‌شود، یک اختلال روانی است که با ویژگی‌ها و الگوهای نمایشی سیستماتیک و ثابت در رفتار، روابط اجتماعی، تصورات درباره خود و دیگران، و احساس های شخصی همراه است.
افراد مبتلا به این اختلال عموماً دچار ناتوانی در تطبیق و تنظیم رفتار خود با محیط اطراف خود هستند و نسبت به تغییر و تنوع نیازهای روانی و اجتماعی کمترین توانایی را دارند.
اجتناب از روابط نزدیک: افراد مبتلا به این اختلال معمولاً ترجیح می‌دهند روابط نزدیک و صمیمی را ایجاد نکنند، از آنها دوری کنند و اغلب در روابط سطحی و سطحی باقی بمانند.
نگرانی شدید درباره نقاط ضعف شخصیتی: این افراد ترس و نگرانی زیادی درباره نقاط ضعف خود دارند و از نمایش آنها در عمومی پرهیز می‌کنند.
استفاده از مکانیسم‌های دفاعی: افراد با اختلال شخصیت نمایشی به طور معمول از مکانیسم‌های دفاعی مانند تکانش، انکار، یا همبستگی استفاده می‌کنند تا با احساسات منفی و نگرانی‌های خود مقابله کنند.
حس کمترین اهمیت نسبت به نیازها و خواسته‌های دیگران: این افراد معمولاً کمترین توجه را به نیازها و خواسته‌های دیگران دارند و معمولاً به صورت خودخواهانه عمل می‌کنند.
حس احساسی نسبتاً کم: افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی معمولاً دارای احساسات کمتری نسبت به دیگران هستند و ممکن است مشکلاتی در بیان و درک احساسات خود داشته باشند.
اختلال شخصیت نمایشی نیاز به تشخیص و درمان توسط متخصصان روانپزشکی دارد. درمان معمولاً شامل روش‌های مانند درمان رواندرمانی و مشاوره روانشناختی است که به کمک آنها فرد می‌تواند رفتارها و الگوهای غیرمناسب خود را تغییر دهد و روابط سالم‌تری را تجربه کند.
نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت نمایشی می‌توانند بین فردان مختلف متفاوت باشند، اما در کل افراد مبتلا به این اختلال دارای الگوهای ثابت و بارز در رفتار، تفکر و احساسات خود هستند. برخی از نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت نمایشی عبارتند از:
ایجاد روابط نزدیکی دشوار: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دشواری در ایجاد و حفظ روابط نزدیک و عمیق با دیگران داشته باشند. آنها ممکن است از روابط صمیمی خودداری کنند یا برای ایجاد روابط عاطفی نیاز به توانایی ارتباطی عمیق تری داشته باشند.
عدم پذیرش نقد: افراد با اختلال شخصیت نمایشی ممکن است دشواری در پذیرش نقد و انتقادات داشته باشند. آنها اغلب تمایل دارند که نقد را به شدت شخصی بگیرند و به راحتی از طرف دیگران دریغ می‌کنند.
پرهیز از مسئولیت: افراد با این اختلال ممکن است تمایل داشته باشند مسئولیت‌ها و تعهدات را از خود دور کنند. آنها معمولاً اجتناب می‌کنند از پذیرش مسئولیت‌های زندگی شخصی، اجتماعی و شغلی خود.
تغییرپذیری کم: افراد با اختلال شخصیت نمایشی به طور کلی دارای تغییرپذیری کمی هستند و تمایلی به تغییر الگوهای رفتاری و احساسی خود ندارند. آنها معمولاً به شدت به راحتی از ثبات و تثبیت الگوهای خود استفاده می‌کنند.
احساس ترس از ردیابی و رهگیری: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است ترس و نگرانی زیادی از ردیابی و رهگیری توسط دیگران داشته باشند. آنها اغلب از اعتراض و برخورداری از خصوصیت‌های شخصی محافظه کاری می‌کنند.
اضطراب اجتماعی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است دچار اضطراب و نگرانی شدید در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی و اجتماعی شوند. آنها ممکن است در جمع‌ها احساس خودمحوری و ناامنی کنند.
مهم است بدانید که تشخیص دقیق اختلال شخصیت نمایشی و درمان آن نیازمند ارزیابی توسط متخصصین روانشناسی و روانپزشکی است. این فهرست تنها برخی از نشانه‌ها و علائم متداول را پوشش می‌دهد و برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مشاوره حرفه‌ای الزامی است.
دلایل ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی چندگانه و پیچیده هستند و نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زندگی‌نامه و محیطی است. در زیر، برخی از عوامل مهم که می‌توانند در ایجاد اختلال شخصیت نمایشی نقش داشته باشند، آورده شده است:
عوامل ژنتیکی: وجود عوامل ژنتیکی در اختلال شخصیت نمایشی نشان می‌دهد که ژنتیک و ارثی نیز نقشی در ظهور این اختلال دارد. افرادی که خانواده‌هایی با تاریخچه اختلال شخصیت نمایشی دارند، احتمالاً در معرض بیشتری برای بروز این اختلال هستند.
تجربیات زندگی: تجربیات زندگی در دوران کودکی و نوجوانی می‌توانند نقش مهمی در تشکیل شخصیت و الگوهای رفتاری فرد داشته باشند. مثلاً فردی که در دوران کودکی به تجربه نادرست یا ناامنی مانند سوء استفاده، آزار و از دست دادن مراقبت های والدینی برخورد کرده است، احتمالاً در بزرگسالی به عواطف و روابط نمایشی مشکل داشته باشد.
عوامل محیطی: محیط اجتماعی و فرهنگی نیز می‌تواند بر ایجاد اختلال شخصیت نمایشی تأثیرگذار باشد. مثلاً محیطی که از خودخواهی، رقابت بیش از حد، نیازها و ارزش‌های سالم را نادیده می‌گیرد، ممکن است روند تشکیل شخصیت نمایشی را ترویج کند.
آسیب های مغزی: آسیب های مغزی، مانند ضربه به سر، آسیب نخاعی و عفونت های مغزی، ممکن است در برخی از موارد باعث ایجاد تغییرات شخصیتی و رفتاری شود.
نقص های شیوه‌های تنظیم شخصیت: برخی از افراد از طریق یادگیری نقص در شیوه های تنظیم و مدیریت شخصیت خود، الگوهای نمایشی غیرسالم را توسعه می‌دهند.
مهم است بدانید که علت اصلی اختلال شخصیت نمایشی هنوز مشخص نیست و دقیقاً چگونگی تعامل بین عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آن هنوز مورد بررسی است. همچنین، هر فرد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله فردی، روانی و زندگی شخصی خود به این اختلال بیفتد. مشاوره حرفه‌ای با روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به شما کمک کند تا عوامل خاصی که در مورد شخصیت نمایشی شما نقش داشته است را بهبود بخشید و با آنها برخورد کنید.
در روانشناسی، انواع مختلفی از اختلالات شخصیت نمایشی شناخته شده است. در رده‌بندی اختلالات شخصیت نمایشی وابسته به رویکرد‌های مختلفی استفاده می‌شود، اما یکی از روش‌های متداول برای طبقه‌بندی آنها، طبقه‌بندی DSM-5 است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده است. در زیر، 10 نوع شخصیت نمایشی معروف در این رده‌بندی ذکر شده است:
اختلال شخصیت نارسیستی (Narcissistic Personality Disorder): شامل تکیه بر خود، نیاز به تحسین و توجه بیش از حد، عدم توانایی در ابراز همدردی و توجه به نیازهای دیگران است.
اختلال شخصیت بی‌ثبات (Borderline Personality Disorder): شامل عدم پایبندی به هویت و ارزش‌های ثابت، نگرانی شدید در مورد روابط نزدیک، و تقسیم و نگرانی شدید در مورد خود و دیگران است.
اختلال شخصیت پرخاشگر (Antisocial Personality Disorder): شامل بی‌توجهی به حقوق و نیازهای دیگران، عدم توجه به قوانین و مسئولیت های اجتماعی، و شیوع رفتارهای تباه کننده است.
اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder): شامل ترس شدید از رفض و عدم پذیرش، اجتناب از روابط اجتماعی و تحریکات اجتماعی، و احساسات پایین اعتماد به نفس است.
اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder): شامل وابستگی بیش از حد به دیگران، ناتوانی در تصمیم‌گیری مستقل، و ترس شدید از رفتارهای مورد نقد و ردیابی است.
اختلال شخصیت انطوائی (Schizoid Personality Disorder): شامل انزوا و اجتناب از روابط اجتماعی، تمایل به تنهایی، و کمبود احساسات و اندازه‌گیری است.
اختلال شخصیت شیزوتیپال (Schizotypal Personality Disorder): شامل الگوهای غیرعادی در ارتباطات اجتماعی، باورها و تفکرات غیرمعمول، و تمایل به تجربه های ماوراطبیعی است.
اختلال شخصیت ترتیب‌گرا (Obsessive-Compulsive Personality Disorder): شامل بیش‌اقتصادی و مکرر در رفتار و افکار، توجه زیاد به جزئیات و قوانین، و انعطاف‌پذیری کم است.
اختلال شخصیت شنوایی (Histrionic Personality Disorder): شامل نیاز به توجه و تمجید، رفتارهای نمایشی و هیجانی، و تمایل به جلب توجه است.
اختلال شخصیت اعتیادی (Dependent Personality Disorder): شامل نیاز به استحکام و تکیه بر دیگران، ناتوانی در ایجاد تصمیمات مستقل، و ترس از رهگیری و ترک شدن است.
این تقسیم‌بندی تنها برخی از اختلالات شخصیت نمایشی را پوشش می‌دهد. همچنین، ممکن است افراد دارای مزیت‌های متقاطعی از این اختلالات باشند. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مشاوره و ملاقات با متخصص روانشناسی و روانپزشکی مفید است.
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی توسط متخصصین روانپزشکی و روانشناسی صورت می‌گیرد و نیاز به ارزیابی جامعی از سوابق پزشکی و روانشناختی فرد دارد. در ادامه، روش‌هایی که متخصصان استفاده می‌کنند تا اختلال شخصیت نمایشی را تشخیص دهند را بررسی می‌کنیم:
مصاحبه بالینی: متخصص در جلسات مصاحبه با فرد مورد ارزیابی قرار می‌دهد و به دقت جزئیات در مورد سابقه پزشکی و روانشناختی او پرداخته و از او سوالاتی در مورد الگوهای رفتاری، تفکرات، احساسات و روابط اجتماعی خود می‌پرسد.
استفاده از پرسشنامه‌ها و مقیاس‌ها: متخصص ممکن است از پرسشنامه‌ها و مقیاس‌های استاندارد استفاده کند تا الگوهای رفتاری و علائم مربوط به اختلال شخصیت نمایشی را ارزیابی کند. به عنوان مثال، پرسشنامه‌هایی مانند مقیاس اختلال شخصیت بینایی ساختاری (Structured Clinical Interview for DSM Disorders) و پرسشنامه اختلال شخصیت Millon (Millon Personality Disorders) استفاده می‌شود.
ارزیابی سابقه پزشکی و روانشناختی: بررسی سوابق پزشکی و روانشناختی فرد، از جمله سابقه خانوادگی و سابقه اختلالات روانی، می‌تواند در تشخیص اختلال شخصیت نمایشی کمک کند.
تصویربرداری مغزی: در برخی موار
درمان اختلال شخصیت نمایشی به طور کلی بسیار چالش‌برانگیز است، زیرا شخصیت نمایشی به صورت پایدار و طولانی مدت شکل گرفته است و تغییر آن نیازمند زمان و تلاش است. اما درمان می‌تواند بهبود و کاهش علائم اختلال را در افراد مبتلا به شخصیت نمایشی ارائه دهد. در زیر، روش‌های درمانی معمول برای اختلال شخصیت نمایشی ذکر شده است:
رواندرمانی (Psychotherapy): رواندرمانی یکی از روش‌های اصلی درمان اختلال شخصیت نمایشی است. رواندرمانی ممکن است شامل روش‌های مختلفی مانند رواندرمانی رفتاری-شناختی، رواندرمانی تحلیلی، رواندرمانی مثبت-نیرومندی و رواندرمانی گروهی باشد. این روش‌ها به فرد کمک می‌کنند تا الگوهای رفتاری نامناسب و مشکل‌آفرین خود را شناسایی کند و راه‌های جدیدی برای مدیریت رفتارهای خود پیدا کند.
درمان دارویی: در برخی موارد، استفاده از داروها می‌تواند برای کنترل علائم همراه با اختلال شخصیت نمایشی مفید باشد. معمولاً داروها مانند ضدافسردگی، ضداضطراب، ضدروان‌پریشی یا مهارکننده‌های عصبی استفاده می‌شود. مهم است که تصمیم در مورد درمان دارویی با متخصص روانپزشک مطرح شود و مصرف داروها تحت نظارت پزشک باشد.
مشاوره خانواده: در برخی موارد، مشاوره خانواده می‌تواند در فهم بهتر محیط خانواده و تاثیر آن بر رفتارها و روابط شخصیت نمایشی کمک کند. این نوع مشاوره به اعضای خانواده اجازه می‌دهد با همکاری فرد مبتلا به اختلال، درک بهتری از وی پیدا کنند و راهکارهای سازنده‌تری برای ارتباط و رابطه با او ایجاد کنند.
آموزش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی: یکی از نقاط ضعف افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در ارتباطات اجتماعی است. بنابراین، آموزش مهارت‌های ارتباطی مثل توجه، تأمل، اظهارنظر موثر، مراقبت از خود و تشویق به مراقبت از دیگران می‌تواند مفید باشد.
مهم است بدانید که درمان اختلال شخصیت نمایشی طولانی مدت و پیوسته است و به تمرینات و تلاش فرد نیاز دارد. همچنین، ترکیبی از روش‌های مختلف ممکن است در درمان موثر باشد. همواره مراجعه به متخصص روانپزشکی یا روانشناسی مجرب می‌تواند راهنمایی صحیحی برای درمان شخصیت نمایشی فراهم کند.
