سقراط فیلسوف شخصیتی معماگونه است. او در سال ۳۹۹ پیش از میلاد به مرگ محکوم شد و هیچ نوشته‌ای از خود به‌جا نگذاشت. بنابراین، دانش ما در مورد او به طور گسترده به نوشته‌های شاگردش، غول فلسفه یعنی افلاطون، وابسته است.
شاید برجسته‌ترین میراث سقراط، سهم او در هنر گفتگو باشد که با عنوان «پرسشگری سقراطی» شناخته می‌شود. در این روش، برخلاف روشی که در آن معلم ذهن دانش‌آموز را پر می‌کند، هر دو طرف مسئول پیشبرد گفتگو و کشف حقایق هستند.
با این حال، یک رویکرد ۲۵۰۰ ساله به پرسشگری چه کمکی می‌تواند به جعبه ابزار معلمان، روان‌درمانگران و مربیان امروزی بکند؟
خب، به نظر می‌رسد که فواید و کمک‌های پرسشگری سقراطی بسیار زیاد است.
در این مقاله، ما به تعریف پرسشگری سقراطی و چگونگی استفاده از آن در آموزش، درمان شناختی رفتاری و کوچینگ می‌پردازیم. سپس به بررسی تکنیک‌ها، نمونه‌های پرسش‌های خوب و تمرین‌هایی که منجر به گفتگوی بهتر و پربارتر می‌شوند، می‌پردازیم.
بسیاری از ما در درک پرسشگری به عنوان یک مهارت دچار اشتباه می شویم. با این حال، چه در آموزش و چه در درمان، پرسش های مبهم و بی هدف، منجر به اتلاف وقت و عدم دستیابی به اطلاعات مفید می شوند.
روش سقراطی، که اغلب به عنوان سنگ بنای درمان شناختی رفتاری (CBT) شناخته می شود، با پرسیدن مجموعه‌ای از پرسش های متمرکز و باز که فرد را به تفکر عمیق تشویق می کنند، این ناکارآمدی را حل می کند. این تکنیک با کشف دانش نهفته در ناخودآگاه، منجر به ایجاد دیدگاه های عمیق و شناسایی اقدامات مثبت می شود.
“می‌دانم که باور نمی‌کنید، اما عالی‌ترین شکل برتری انسان، زیر سوال بردن خود و دیگران است.”سقراط
پرسشگری سقراطی (Socratic method) شامل یک گفتگوی منظم و متفکرانه بین دو یا چند نفر است. این روش به طور گسترده در آموزش و مشاوره برای آشکارسازی و واکاوی ارزش‌ها و باورهای عمیق به کار می‌رود که چارچوب و حمایت‌کننده افکار و سخنان ما هستند.
با استفاده از مجموعه‌ای از پرسش‌های متمرکز اما باز، می‌توانیم باورهای خود و دیگران را تجزیه و تحلیل کنیم.
در آموزش، می‌توانیم، هرچند موقتاً، ایده «استاد همه فن حریف و همه چیز دان» را کنار بگذاریم. در عوض، معلم نقش فردی نادان را بازی می‌کند، گویی از موضوع بی‌خبر است. دانش‌آموز، به جای اینکه منفعل باقی بماند، فعالانه به پیشبرد گفتگو کمک می‌کند.
برخلاف تدریس به شیوه‌ی متعارف، هیچ برنامه درسی و اغلب هیچ هدف از پیش تعریف‌شده‌ای وجود ندارد؛ گفتگو می‌تواند مسیر خود را طی کند و همچنان بین معلم و دانش‌آموز باز بماند.
روش سقراطی در کوچینگ، با هدف یا بدون هدف مشخص، برای کاوش در عمیق‌ترین افکار ما به کار می‌رود. داشتن هدف از پیش تعیین‌شده زمانی مفید است که محدودیت زمانی وجود داشته باشد، اما ممکن است باعث شود مراجع احساس کند مربی برنامه‌ی خاص خود را دارد یا چیز جدیدی از بحث یاد نمی‌گیرد.
کشف هدایت‌شده نوعی از روش سقراطی است که بدون هدف مشخص انجام می‌شود. در این روش، مربی با پرسیدن سوالاتی مانند «آیا ممکن است با خنده‌ی فرد دیگری احساس حقارت کنید؟» که با کنجکاوی واقعی پرسیده می‌شود، مراجع را تشویق می‌کند تا به کل تصویر نگاه کند و گزینه‌های دیگری را برای مقابله با یک مسئله ببیند.
در نهایت، هدف هر دو رویکرد تغییر ذهنیت است. یک رویکرد مربی-محور و دیگری مراجع-محور است؛ مربی یا درمانگر ممکن است نیاز داشته باشد که بین این دو رویکرد به تناوب عمل کند.
پرسشگری سقراطی برای موفقیت در درمان شناختی رفتاری (CBT) حیاتی است [کلارک و ایگان، ۲۰۱۵]. در واقع، در CBT که بر تغییر تفکر برای تسهیل تغییر هیجانی و رفتاری تمرکز دارد، این روش به عنوان کمکی برای مراجعان در تعریف مشکلات، شناسایی تأثیر باورها و افکارشان و بررسی معنای رویدادها شناخته می‌شود.
استفاده از روش سقراطی توسط درمانگران CBT به مراجعان کمک می‌کند تا از فرآیندهایی که مشکلاتشان را دائمی می‌کند، آگاه شوند و آنها را اصلاح کنند. تغییر بعدی دیدگاه و ارزیابی مجدد اطلاعات و افکار همراه با آن می‌تواند بسیار مفید باشد.
این روش جایگزین رویکرد آموزش-محور و دیکتاتوری می‌شود و ارزش پرسشگری تأملی را ترویج می‌کند. در واقع، چندین کارآزمایی کنترل‌شده کارایی آن را در برخورد با انواع اختلالات روانی نشان داده‌اند.
در حالی که هیچ تعریف کاملاً پذیرفته شده‌ای از روش سقراطی در CBT وجود ندارد، می‌توان آن را به عنوان یک اصطلاح کلی برای استفاده از پرسشگری برای «روشن کردن معنا، برانگیختن احساسات و عواقب، و همچنین برای ایجاد تدریجی بینش یا کشف اقدامات جایگزین» در نظر گرفت.
مهم است که توجه داشته باشید که این رویکرد، زمانی که در CBT استفاده می‌شود، باید غیرمجادله‌آمیز باقی بماند و در عوض، به کشف به شیوه‌ای باز و علاقه‌مند، منجر به روشنگری و بینش هدایت شود.
برای اینکه پرسشگری سقراطی موثر باشد، برخی راهنمایی‌ها پیشنهاد می‌شود.
راهنمایی برای مشاور یا معلم
برای دانش‌آموز یا مراجع، درک انتظارات مفید است.
راهنمایی برای دانش‌آموز
پرسشگری سقراطی، زمانی که به طور موثر به کار گرفته شود، تکنیکی قانع‌کننده برای کاوش در مسائل، ایده‌ها، احساسات و افکار است. این روش به ما امکان می‌دهد تا با پیش‌فرض‌های غلط مقابله کنیم و آنها را در سطح عمیق‌تری نسبت به پرسشگری معمولی تحلیل کنیم.
برای جلب مشارکت و دستیابی به درک عمیق‌تر، باید از چند نوع سوال استفاده کنید.
پرسشگری سقراطی روشی قدرتمند برای آموزش است که دانش‌آموزان را به چالش می‌کشد تا به طور عمیق‌تر در مورد افکار و عقاید خود فکر کنند. این روش بر پایه پرسش‌های متمرکز و باز بنا شده است که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا:
در پرسشگری سقراطی، تمرکز بر تکرار حقایق نیست، بلکه بر نتیجه‌گیری دانش‌آموز از حقایق است. به جای بحث در مورد گزاره‌های انتزاعی، باورهای اساسی هر شرکت‌کننده در گفتگو مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تحقیقات علمی نشان داده است که پرسشگری سقراطی ابزاری بسیار موثر برای تقویت مهارت تفکر انتقادی در دانش‌آموزان است.
پرسشگری سقراطی نیازمند آن است که دانش آموز موقعیت خود را در رابطه با افکار و عقایدش شناسایی و از آن دفاع کند.
حلقه‌های سقراطی می‌توانند برای دستیابی به درک عمیق از یک متن خاص یا بررسی خود تکنیک پرسشگری و توانایی‌های گروهی که از آن استفاده می‌کنند، به خصوص مفید باشند:
مشاهده‌ی روش سقراطی می‌تواند فرصت ارزشمندی برای یادگیری در مورد فرآیند پرسشگری فراهم کند.
سمینارهای سقراطی تجسم واقعی اعتقاد سقراط به قدرت پرسشگری خوب هستند.
یادگیری و استفاده موثر از روش سقراطی به زمان نیاز دارد و باید به عنوان بخشی ضروری از مسیر کلی گروه در نظر گرفته شود.
به بیان ساده، پرسشگری سقراطی از مراحل زیر پیروی می‌کند:
۱. درک باور:
۲. خلاصه کردن استدلال:
۳. تقاضای شواهد:
۴. به چالش کشیدن پیش‌فرض‌ها:
۵. کشف تناقضات و مغالطه‌‌ها:
۶. بازنگری و تکرار:
نکات مهم:
با استفاده از روش سقراطی می‌توانید گفتگوهایی پربار و سازنده داشته باشید، تفکر انتقادی خود را تقویت کنید و به درک عمیق‌تری از جهان اطراف خود دست پیدا کنید.
از مراجع بخواهید با شما صحبت کند، گویی در حال صحبت در مورد تجربیات مشابه با یک دوست (یا شخص دیگری که برای او اهمیت دارد) است.
مردم اغلب زمانی که با کسی که برایشان مهم است صحبت می‌کنند، در به چالش کشیدن تفکر منفی خود بهتر عمل می‌کنند.
برای مثال، «بهترین دوستتان به شما می‌گوید که از یک مکالمه یا موقعیت دشواری که در آن قرار گرفته ناراحت است. به آنها چه می‌گفتید؟ با من صحبت کنید انگار من آن شخص هستم.»
روش سقراطی برای کشف مسائل، ایده‌ها، احساسات و افکار به انواع سوالات برای ارائه کامل‌ترین و صحیح‌ترین اطلاعات متکی است.
برای موفقیت آمیزترین تعامل، از ترکیبی از انواع سؤالات زیر استفاده کنید.
پرسشگری سقراطی روشی قدرتمند برای بررسی منطقی ایده‌ها و تعیین اعتبار آنهاست.
با استفاده‌ی موفق از این روش، می‌توانید پیش‌فرض‌ها و سوءتفاهم‌های (احتمالا نادرست) را به چالش بکشید و به شما این امکان را می‌دهد تا آنچه فکر می‌کنید و می‌گویید را دوباره مرور و اصلاح کنید.
با این حال، مانند هر ابزاری، این روش نیز تنها به اندازه‌ی مهارتی که کاربر آن دارد، مؤثر است.
پرسشگری سقراطی نیازمندِ فروتنی و ایجاد فضایی است که در آن همه مشارکت‌کنندگان در یک سطح قرار دارند. اگر مایل به استفاده از سوالات منطقی و باز بدون داشتن برنامه‌ی از پیش تعیین‌شده و آماده‌ی تمرین هستید، این تکنیک روشی مؤثر برای کاوش عمیق در ایده‌ها است.
تئوری، تکنیک‌ها و تمرین‌هایی که به اشتراک گذاشتیم به شما کمک می‌کند تا مرزهای درک را فراتر ببرید، اغلب به قلمروهای کشف‌نشده وارد شوید، و پیش‌فرض‌ها و سوءتفاهم‌های پشت افکار خود را آشکار و بررسی کنید.
امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده‌اید.
