عزت نفس ضعیف و عزت نفس سالم چیست؟ آیا تفاوت عزت نفس و اعتماد بنفس را می دانید؟! عزت نفس می تواند در کنار کلماتی مثل عشق، آرامش و رشد قرار بگیرد که هر کجا می روید همه در این مورد صحبت می کنند، هرچند به سادگی نمی توان تعریف مشخصی را در رابطه با انواع عزت به نفس بیان کرد. با این وجود صاحب نظران و محققان افزایش عزت نفس را در نحوه روبرو شدن با مشکلات زندگی و شکست‌ها و موفقیت ها و بالا بردن کیفیت روابط عاطفی مؤثر می دانند و عزت نفس بالا را راز موفقیت افراد موفق می دانند.
در این رابطه یکی از بهترین و موثرترین تعریف‌ها را «موریس روزنبرگ» و «ناتانیل» ارائه داده‌اند، کتابی که «روزنبرگ» در سال ۱۹۶۵ با عنوان «جامعه و عزت نفس در جوانان» منتشر کرد که در مورد عزت نفس مفصل توضیح داده است؛ «روزنبرگ» در مورد عزت به نفس اینگونه تعریف می‌کند که عزت نفس، اعتقاد داشتن همیشگی فرد نسبت به ارزش کلی خودش است که آن به عنوان یک ویژگی خاص مشخص می‌شود که تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد و تغییر دادن آن خیلی سخت است و در خصوص تفاوت عزت نفس و اعتماد بنفس، «براندن» معتقد بود که بین اعتماد به نفس و توانایی‌های هر فرد در مقابله با چالش‌های روبه‌رو شده در زندگی و احترام به خود ارتباط مستقیم وجود دارد.
عزت نفس معمولاً یک ویژگی شخصیتی است که از سه اصل اساسی تشکیل می شود:
اصل اول عزت نفس یک نیاز مهم و ضروری برای رشد و بقای انسان.
اصل دوم عزت نفس به طور ذاتی در درون هر فرد قرار گرفته و نسبت به مقدار آگاهی و اعتقاد هر فرد متفاوت است.
اصل سوم عزت نفس با رفتارها و احساسات هر فرد ارتباط مستقیم دارد.
دو نگاه مختلف درباره عزت نفس ضعیف و عزت نفس سالم در مبحث طرحواره درمانی
نگاه اول ارزیابی انسان نسبت به خودش است.
وقتی که تلاش می کنیم با تحلیل در ذهن خود در مورد خودمان قضاوت کنیم در حقیقت در حال ارزیابی خودمان هستیم.
نگاه دوم احساس انسان نسبت به خودش است.
احساسات خوب و بدی که بعد از مقایسه ها و تحلیل های مثبت و منفی نسبت به خود به سراغمان می آید.
اگر دقت کنید از مقایسه ای که در درون خودتان هر صبح تا شب دارید و خود را با افراد «تر» مثل قوی تر، بهتر، زیباتر و سایر ترها مقایسه می کنید، تا مقایسه ای که حتی دوستانتان در قیاس شما با دیگران انجام می دهند همه روش های تحقیر عزت نفس شما هستند. پس یاد بگیرید: «مقایسه بین فردی ممنوع، مقایسه درون فردی ممدوح».
بعضی اوقات به هر دلیلی در خلوت خود به این فکر می‌کنیم که نسبت به خود حس خوبی نداریم و این کمبود حس به طور دائم و طولانی درخودمان باقی خواهد ماند .
در قرآن کریم از عزت نفس به عنوان بزرگ ترین و ارزشمندترین سرمایه انسان یاد می شود. هر انسانی با ایمان و اطاعت از پروردگار، دارای عزت به نفس می شود و در حدیثی دیگر پیامبر از قول پروردگار اینگونه می فرماید هر کس عزت دو جهان را می‌خواهد باید اطاعت پروردگار کند (تفسیر نورالثقلین ج۴۳ ص ۳۵۲).
چنانچه در بعضی از آیات قرآن می خوانیم و می بینیم که عزت را علاوه بر خالق، برای پیامبر و مومنان قرار داده است ( منافقون آیه ۸ ). به این علت است که آنها از لطف و پرتو عزت پروردگار، عزت نفس کسب کرده‌اند و در مسیر اطاعت از پروردگار قدم بر می دارند .
این نکته را باید بدانیم که انسان ها اجازه ندارند عزت نفس خود را جریحه دار کنند و خود را خوار و ذلیل کنند در روایتی دیگر چنین آمده خداوند تمامی کارهای انسان ها را به خودشان وا می گذارد جز اینکه به آنها اجازه نداده است که خود را خوار و ذلیل کنند.
در نور الثقلین جلد ۵ صفحه ۳۳۶ ، این چنین آمده که عزت مخصوص خدا و رسول او و مومنان است پس سزاوار است که مومن همیشه عزیز باشد و ذلیل نباشد .
اینگونه نقل می شود که فردی در محضر امام صادق آمد و گفت با فشارهای سخت زندگی مثل فقر و تنگدستی و داشتن قرض و مخارج سنگین زندگی چه کار کنم و در آخر از ایشان مساعدت و راهنمایی خواست امام صادق دستور داد که کیسه‌های از اشرفی که منصور برای ایشان فرستاده است را بیاورند و بعد کیسه را در اختیار آن شخص قرارداد شخص در جواب گفت: آقا مقصود من دعای خیر شما برایم بود اما امام صادق فرمودند: که دعا هم می کنم اما این را بدان هرگز سختی‌های خود را برای مردم بیان نکن اولین اثرش این است که اینطور به نظر می‌آید که تو در جنگ با زندگی شکست خورده و در نظرها کوچک می شوی و شخصیت و احترامت نیز از بین میرود (برگرفته از سخنان شهید مطهری در داستان و راستان) .
در یکی از خطبه های حضرت علی(ع) خطاب به یاران و اصحابش در رابطه با عزت نفس اینگونه آمده: «مردن این است که بمانید ولی مغلوب و مقهور باشید و زندگی این است که بمیرید ولی پیروز باشید».
در این سخنان مهم و زیبای امام مسئله عزت نفس آنقدر ارزش بالایی دارد که اصلاً زندگی بدون آن معنایی ندارد.
«آنکس که طمع را شعار خود قرار داده حقارت را به نفس خود وارد کرده است» . چنین کسی دارای عزت نفس ضعیف است.
همچنین شهید مطهری درمورد سخن حکم این گونه سخن می گوید: «اینجا طمع به این دلیل محکوم شده است که انسان را خوار و ذلیل می کند مبنای این اخلاق پلید حقارت نفس است» .
از نظر شرع مکروه است که آدمی از مشکلی که دارد نزد هرکسی که رسید سخن بگوید چون این امر عزت نفس آدمی را پایین می آورد. بسیاری از دستورها و برنامه‌های عملی که اسلام در اختیار ما گذاشته است موجب بالا بردن و تقویت عزت نفس است. از تمامی آنها واضح‌تر برنامه جهاد اسلامی است که بزرگترین فلسفه آن حفظ عزت نفس در مسلمانان است.
هر کس سه فاکتور اساسی و بزرگ زیررا داشته باشد می تواند عزت نفس خود را افزایش دهد:
این همان عزت نفس است که آن را حرمت نفس نیز می نامیم .
هر چقدر این سه اصل مهم و اساسی در انسان ها بیشتر نمود پیدا کند و آن را رعایت کنند بطور حتم عزت نفس بیشتری خواهند داشت .
اگر بخواهیم تعریف درستی از عزت نفس داشته باشیم حرمت نفس را بخش‌مهمی از ان می دانیم. در واقع حرمت نفس بخشی از عزت نفس است که ما در آن احترام گذاشتن به خودمان را یاد می گیریم و به آن همان حرمت نفس می گوییم. این خود یک مقوله جدا و بسیار پیچیده و زمان‌بر است که در مقالات بعدی به آن اشاره خواهیم کرد .
و در آخر عزت نفس یکی از عوامل مهم و تعیین کننده رفتار در هر فردی تلقی می‌شود و در کل برداشت متفاوت هر فرد نسبت به خودش است و تعیین کننده چگونگی دیدگاه آن فرد نسبت به مسائل مختلف است فردی که از عزت نفس پایین بر خوردار است برای خودش ارزش و احترامی قائل نیست و رفته‌رفته ممکن است دچار انزوا و گوشه‌گیری یا پرخاشگری و رفتارهای ضد اجتماعی شود. نکته ای که همیشه باید بیاد داشته باشیم:
عزت نفس مجموعه‌ای از افکارو عواطف و تجربه ها است و این امر در تشکیل زندگی اجتماعی بسیار موثر است .
منبع: راز موفقیت
