یادداشتی برای کتاب شهریورماه: کتابی که در 1401 آدم‌های بیشتری خریدارش بوده‌اند.
شاید کم‌تر آدم کتاب‌خوان یا حتی کتاب‌نخوانی باشد که نام «شازده کوچولو» را نشنیده باشد. فارغ از جملاتی که در شبکه‌های اجتماعی از قول شازده کوچولو می‌بینیم و می‌خوانیم و بعضاً حرف دل نویسنده یا گویندۀ آن جملات است تا نقل‌قولی موثق و مستند از اثر اصلی، این کتاب، عنوان محبوب‌ترین کتاب قرن بیستم را یدک می‌کشد؛ کتابی که با گذشت قریب 8 دهه از زمان نگارش و انتشار و ترجمه به بیش از 200 زبان، کماکان پرطرفدار و منبع اقتباس‌های متعدد نمایشی، سینمایی و پویانمایی است. مجموع این موارد مجابم کرد تا برای چالش شهریورماه طاقچه گوش کردن به نسخۀ صوتی این کتاب را انتخاب کنم.
کتاب صوتی شازده کوچولو که از روی ترجمۀ احمد شاملو و نسخۀ نشر نگاه و با نظارت و سرپرستی ابوالحسن تهامی، گوینده و دوبلور توان‌مند و صاحب‌نام ایرانی و جمعی از دیگر گویندگان حرفه‌ای کشورمان تهیه و تنظیم گشته، شامل دو بخش است. بخش اول خوانش کامل کتاب و کاملاً منطبق با متن اصلی نسخۀ نشر نگاه است و بخش دوم اقتباسی نمایشی با موسیقی و آواز و آمیخته با ذوق شخصی تنظیم‌کننده است که هیچ چیز از اصل کتاب نکاسته و با افزودن شعر و تغییراتی در لحن روایت به جذابیت هر چه بیشتر این اثر از طریق ارائۀ متفاوت آن به علاقه‌مندان افزوده و تجربه‌ای متمایز از مطالعۀ این کتاب را برای مشتاقان فراهم آورده است.
دربارۀ نویسنده
آنتوان دو سَنت اگزوپری، متولد سال 1900 در شهر لیون فرانسه است. او در سن 19 سالگی و در حین تحصیل رشتۀ معماری در دانشگاه هنرهای زیبای پاریس، بخت خود برای ورود به نیروی هوایی فرانسه را امتحان کرد و پس از مدتی فعالیت به عنوان مکانیک، به پشتوانۀ سابقۀ خدمات و نیز یادگیری فنون خلبانی، به یکی از خلبانان مجرب ارتش فرانسه مبدل و بنا به اقتضائات شغلی مآمور و مشغول سفر به کشورهای مختلف شد. سفرهایی که مایه و ایدۀ آثارش را مهیا و زمینه‌ای برای ورود پرقدرت او به دنیای نویسندگی شد. کتاب شازده کوچولو که به نحوی پررنگ معرف نام و اعتبار اگزوپری به‌عنوان نویسنده در سراسر جهان است، با الهام از رخدادی واقعی در زندگی کاری نگارنده نوشته شد. گفتنی است هواپبمای اگزوپری در یکی از ماموریت‌هایش بر فراز صحرای آفریقا دچار سانحه و سقوط شد، سقوطی که خلبان از آن جان به در برد اما محملی شد برای نگارش داستانی که در ترکیب با دیگر جنبه‌های تجارب زیستۀ او، تبدیل به اثری ماندگار در تاریخ ادبیات جهان گشت.
هواپیمای اگزوپری در ژوئیۀ سال 1944، زمانی که مشغول انجام عملیات شناسایی بر فراز دریای مدیترانه بود، دچار سانحه شد و تا سال‌ها اثری از آن یافت نشد. تا اینکه در سال 2004، بقایایی از هواپیمای او کشف شد که نشان می‌داد نقص فنی، علت سانحه بوده است، رخدادی که پروندۀ زندگی مادی این خلبان نویسندۀ فیلسوف‌مسلک خوش‌قریحه را بست و بابی تازه برای آشنایی جهانیان با او و آثارش گشود.
کمی بیشتر دربارۀ کتاب
کتاب شازده کوچولو که یک سال پس از مرگ نویسنده‌اش منتشر و برای او شهرتی جهانی به ارمغان آورد، در قالب گفت‌وگوی خلبانی رهیده از مرگ در دل صحرای آفریقا و پسربچه‌ای موبور و ظریف‌اندام روایت می‌شود. پسربچه‌ای که نمادی‌ست از روح کنجکاو و پرسش‌گر کودک درون، روحی که زلالی وجودش را زنگار هیچ تعلقی مکدر نکرده و حال رهسپار سفری می‌شود تا عطش روح سیری‌ناپذیرش را فروبنشاند.
این پسرک شگفت‌انگیز که در سیاره‌اش، اخترک ب612 جز یک شاخه گل‌سرخ، چند نهال سرکش بائوباب که باید دائم ریشه‌کنشان کند و البته چند آتش‌فشان که بادقت، پاک و دوده‌گیری‌شان می‌کند که مبادا کار دستش بدهند چیز دیگری ندارد، روزی با دلی شکسته از ناروایی و بی‌مهری گل سرخش که عزیزترین داشتۀ اوست، آهنگ سفر می‌کند تا شاید برای زخم روحش مرهمی بیابد. او در این سفر نمادین که می‌تواند استعاره‌ای از مراحل رشد و بلوغ فکری روح و باروری اندیشه باشد از سیارات متعددی عبور می‌کند و با ساکنان آن‌ها به گفت‌وگو می‌نشیند. ساکنانی که هرکدامشان مثالی هستند از تعلقات مادی و شرح دیدار و گفت‌وگوهایشان با شازده کوچولو تلنگری است بر خواننده برای یادآوری اصول و ارزش‌های بنیادین زندگی که در هیاهوی مشغله‌ها در غباری از فراموشی محو می‌شوند. اصول و ارزش‌هایی هم‌چون پرهیز از قضاوت شتاب‌زدۀ دیگران، فروتنی، مسئولیت‌پذیری و... که زندگی را عمق و معنا می‌بخشند.
یکی از درخشان‌ترین قسمت‌های این داستان، مواجهۀ شازده کوچولو با روباه است. جایی که اهمیت و ارزش دوست داشتن دیگران و مسئولیت و تعهد در برابر معشوق را به ظریف‌ترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد به‌ویژه آن‌جا که از دوست داشتن با عنوان اهلی کردن نام می‌برد و شازده کوچولو را به یاد گل سرخش می‌اندازد.
«روباه گفت: آدم‌ها این حقیقت را فراموش کرده‌اند اما تو نباید فراموشش کنی. تو تا زنده‌ای نسبت به آنی که اهلی کرده‌ای مسئولی. تو مسئول گلتی.»
گفتنی است شخصیت گل سرخ در این داستان، الهام‌گرفته از همسر نویسنده، کُنسوئلو دو سنت اگزوپری است. زنی که همواره در کانون توجه و مهر اگزوپری بود و با وجود تمام اختلاف‌نظرهای معمول و رایج زندگی زناشویی، از فعالیت‌ها و منش کاری همسرش حمایت می‌کرد. در پیش‌گفتار کتاب از آسمان به گل سرخ که مجموعه نامه‌های این زوج است چنین آمده:
«او در مقام نظامی‌ای کارکشته خوب می‌دانست که ممکن است از جنگ برنگردد و به همین دلیل بر رابطه‌ای تآکید می‌کند که کنسوئلو را عمیقاً به این اثر پیوند می‌دهد. در یکی از آخرین نامه‌هایش با اعتراف به اینکه بزرگ‌ترین حسرتش این است که چرا شازده کوچولو را به او تقدیم نکرده است، هم عذرخواهی می‌کند و هم پشیمانی‌اش را بر زبان می‌آورد. در یکی از واپسین نامه‌هایش به کنسوئلو یادآوری می‌کند که شازده کوچولو از شور سوزان او متولد شد و بدین ترتیب می‌خواهد کنسوئلو برای آخرین بار بفهمد که هیچ ابهامی در داستانش نیست و خود اوست که در قلب قصه نشسته است.»
دربارۀ مترجم
احمد شاملو (متولد 21 آذر 1304 در تهران، متوفی در تاریخ 2 مرداد 1379 در همین شهر)، شاعر، روزنامه‌نگار، فرهنگ‌نویس و مترجم معاصر است که به غیر از شازده کوچولو، آثار دیگری از جمله رمان پابرهنه‌ها نوشتۀ زاخاریا استانکو و مرگ کسب‌وکار من است اثر روبر مرل را ترجمه کرده است. او از شاعران پیشگام معاصر بود که در زمینۀ فرهنگ عامه و ادبیات فولکلور نیز پژوهش‌هایی انجام داد. سبک و لحن خاص نوشتار او و به‌کارگیری کلمات شکسته و محاوره در نثر از ویژگی‌‌های بارز آثار اوست که در ترجمۀ این اثر هم به‌روشنی هویداست و همین امر سبب شده تا این ترجمه بیشتر مناسب بزرگ‌ترها باشد تا کودکان.
لازم به ذکر است که این کتاب با ترجمه‌های دیگری نیز در دسترس است. از جمله ترجمه‌های محمد قاضی، ابوالحسن نجفی و مصطفی رحماندوست که هر یک در حوزۀ فعالیت‌های ادبی خود بسی صاحب‌نام و کارکشته‌اند و از منظر و با نگاه ویژۀ خود دست به ترجمه و انتقال مفاهیم این اثر به مخاطب فارسی زبان زده‌‌اند. علاوه بر این‌ها مترجمان دیگری هم‌چون پرویز شهدی، کاوه میرعباسی، مدیا کاشیگر، مریم صبوری و فرزام حبیبی اصفهانی در سال‌های مختلف و هر یک با رویکردی ویژۀ خود برگردان‌هایی از این کتاب ارائه داده‌اند تا هم باب طبع مخاطب کودک و نوجوان باشد و هم دل برزگ‌ترها را به دست بیاورد.
اقتباس از شازده کوچولو
در طول سالیان مختلف اقتباس‌های متعددی صورت گرفته است که از میان آن‌ها می‌توان به این دو مورد اشاره کرد:
· فیلم سینمایی شازده کوچولو محصول آمریکا به کارگردانی استنلی دانن در سال 1974
· انیمیشن شازده کوچولو محصول کانادا و فرانسه به کارگردانی مارک آزبرن در سال 2015 که با ترکیب دو سبک استاپ‌موشن و طراحی سه‌بعدی ساخته شده و جوایز و افتخارات زیادی را از آن خود کرده است.
مخاطبان این کتاب چه کسانی هستند؟
اگزوپری در صفحۀ نخست این کتاب، آن را به کودک درون یکی از دوستانش تقدیم کرده است. بنابراین گوش کردن به نسخۀ صوتی این کتاب برای همۀ آنان که در هیاهوی شتاب زندگی روزمره به دنبال فرصتی برای بازیابی کودک درونشان هستند و آنان که دوست دارند دنیا را از نگاه یک کودک بنگرند و قصه‌ای لطیف و شاعرانه اما عمیق و تآمل‌برانگیز بخوانند، پیشنهاد مناسبی است.
