شطرنج در دهه‌های اخیر توجه بسیاری از روانشناسان علاقه مند به مشکلات مهارت ها و تفکر را به خود جلب کرده است چرا که این ورزش فکری، یک محیط کار فشرده و به راحتی قابل کنترل را برای روانکاوان و محققان فراهم می‌کند. هدف اصلی این مطالعات، بررسی تعدادی از مسائل نظری مربوط به پردازش اطلاعات، تخصص و تفکر انسان بوده است.
در طول سال ها، روانشناسان برای تجزیه و تحلیل تفاوت‌های فردی، مهارت‌های شناختی و فرآیندهای فکری با استفاده از شطرنج کار کرده‌اند. در تحقیقات روانشناختی فردی، استعداد، سن و طول عمر به طور منظم مورد مطالعه قرار گرفته است. علاوه بر این، ساختارهای انگیزشی و پیشینه‌های حرفه‌ای شطرنج‌بازان باعث برانگیختن علاقه در میان روانشناسان فردی شده است.
پرسش‌های مربوط به مهارت‌ها توسط روانشناسی به نام کلیولند در سال 1907 در مورد تفکر شطرنج‌بازان و رشد آن وارد روانشناسی شطرنج شد، اما مهم‌ترین کار، در مورد حافظه و تفکر بوده است. سرانجام، نیوول و سیمون (1963، 1972) مفاهیم نظری پردازش اطلاعات را ایجاد کردند که امکان ادغام نظریه‌های متنوع را در یک چارچوب نسبتاً سیستماتیک فراهم کرد.
ایده‌های نیوول و سایمون (1972، 1976) ذهن انسان را به یک ماشین محاسباتی یا یک سیستم نمادهای فیزیکی تبدیل کرد و این شور و شوق زیادی را در میان بسیاری از محققان دیگر برانگیخت. با این حال، استقبال خوبی در محافل علمی نداشت و بسیاری از روانشناسان و دانشمندان شناختی به شدت با این ایده که ذهنیت انسان اساساً محاسباتی است مخالفت کردند. البته این مخالفت‌ها قابل پیش بینی بود زیرا دیدگاه سنتی به شطرنج از دیدگاه روانشناختی کل به جزء می‌نگریست که فقط باید برای بررسی موضوعات بسیار اساسی مانند مفاهیم نظری به کار رود.
ادعای اصلی مخالفان این بود که مفاهیم محاسباتی به امور اساسی ذهنیت انسان احاطه‌ی کامل ندارد و در نتیجه، قدرت مفاهیم محاسباتی برای بیان تمام جنبه‌های اساسی ذهنیت انسان بسیار کم است. به هر حال، اختلاف نظرها هنوز حل نشده اند و ما ایده‌ی روشنی در خصوص امکانات و محدودیت‌های مدل‌های محاسباتی نداریم.
از آنجایی که این مقوله با شطرنج مرتبط است، بنابراین می‌توانیم مبنای روانشناسی محاسباتیِ تفکر، اعتبار استدلال و نوع زبان حاکم بر فرآیندهای فکری و محتوای ذهنی انسان را در مطالعه‌ی شطرنج جستجو کنیم.
روانشناسان و محققان محاسباتی معتقدند که محتوای ذهنی را می‌توان در نهایت با عبارات محاسباتی توضیح داد، اما مخالفان ادعا می‌کنند که این غیرممکن است. بر اساس تحقیقات در حوزه‌ی شطرنج، می‌توان اذعان نمود که مفاهیم محاسباتی واقعاً دارای محدودیت‌هایی هستند، اما می‌توان یک زبان شناختیِ محتوا محور برای بررسی مشکلات مرتبط با محتوای ذهنی در حین تفکر را با کمک آن ایجاد کرد.
