ابتداء بیایید کمی در مورد چیستی رمان صحبت کنیم:
در تبیین و تعریف رمان، حرف های زیادی زده شده است، اما یکی از جالب ترین آنها که با موضوع مقاله ما هم تطابق زیادی دارد، مربوط میشود به ویلیام هزلیت. او یک منتقد و مقاله نویس مطرح انگلیسی است که در قرن نوزدهم زندگی می کرده است. وی رمان را به داستانی تعریف میکند که مبتنی بر تقلیدی نزدیک به واقعیت نوشته شده و زندگی آدمی، عادات و حالات او را تصویر میکند و در حقیقت به نوعی جامعه خود را تصویر میکند.
این تعریف را عده ای ناقص دانسته اند اما دست کم میتوان آنرا برای رمان های اجتماعی قابل قبول دانست چراکه در رمان های اجتماعی، شیوه نوشتاری و هدف از همین قرار است که وی ادعا کرده.
اگر بخواهیم رمان را جوری تعریف کنیم که شامل همه رمانها بشود، باید بگوییم؛ رمانها متن هایی داستانی هستند که در قالب نثر بوجود می آیند.
خوب است اینرا هم بدانید که رمانها امروزه معروف ترین شکل تبلور یافته ادبیات در جهان محسوب میشوند و از همین جهت فرهیختگان بسیاری، به آن توجه ویژه دارند.
بررسی رمان اجتماعی، از چیستی تا اقسام آن:
اما می رسیم به رمان اجتماعی. این نوع رمان ها در مورد مسائل اجتماعی صحبت می کنند و تمرکز اصلی آنها بر روی این سه آیتم است؛ ماهیت جامعه، عملکرد جامعه و تاثیرات جامعه بر روی افکار و اعمال انسانها. البته این 3 آیتم را با رویکردی انتقادی نسبت به جامعه مورد بررسی قرار می دهند.
اما در تولید این نوع آثار هنری، توجه زیادی به مسائل اقتصادی و اخلاقی می شود و این آثار همواره فضای جامعه را از این جهات مورد نقد قرار می دهند.
رمان های اجتماعی از کجا ظهور کردند؟!
جالب است بدانید که ریشه رمان های اجتماعی، یک پدیده اجتماعی است که به انقلاب صنعتی شهرت پیدا کرده است. در این دوران بود که رمان اجتماعی به یکی از ارکان رمانها تبدیل شد و شیوع گسترده ای پیدا کرد. در این بازه زمانی، زندگی کارگران و خانوده های آنها بشدت سخت شده بود و از همین جهت مورد توجه بسیاری قرار گرفت که قشر رمان نویس ها، جهتی از این توجه ها را به خودش اختصاص داده بود. رمان *روزگار سخت* اثر چارلز دیکنز انگلستانی، در همین دوران نوشته شد.
رمان های اجتماعی چه اهدافی را دنبال می کنند؟!
معمولا نویسنده های رمان اجتماعی، این رمان ها را با نیت ارشاد جامعه و حاکمان آن تولید میکنند. آنها به دنبال تغییراتی بنیادین در فضای جامعه اند و ابزار خود را هنر خودشان و در حقیقت رمان نویسی قرار داده اند. بنابراین شما با مطالعه رمان های اجتماعی میتوانید تصویر بهتری از شرایط یک جامعه داشته باشید و بسیاری از حقایق را در قالب هنر، متوجه شوید که بسیار لذت بخش است. در بسیاری از رمانها، علاوه بر بیان نواقص و مشکلات جامعه، به ارائه راه حل هایی هم پرداخته میشود و در حقیقت نویسنده، طرح های خودش را با هنرش به گوش مسئولین آن جامعه و افراد آن میرساند.
توجه به این نکته نیز مهم است که رمان اجتماعی، به هيچ‌وجه هميشه رمان عقيدتي يا تبليغي نمی باشد.
رمان اجتماعی برای چه کسانی بیشتر جذاب است ؟!
همه ما بر اساس شخصیت، علاقه و هدفی که داریم، سراغ مطالعه کتب و خصوصا رمانها می رویم. اگر به موضوعات اجتماعی و انتقاد به شرایط حکومت علاقه مند هستید و یا به دنبال تحول و عدالت خواهی می باشید، قطعا اینگونه آثار برایتان جذابیت بسیار بالایی دارند. به طور کلی افرادی که دغدغه های اجتماعی دارند، می توانند از خواندن این آثار لذت برده و استفاده کافی را ببرند.
رمان پرولتاریایی:
رمان پرولتاریایی بخشی از رمان های اجتماعی محسوب می شود که در حقیقت موضوع انتقاد آن، شرایط زندگی کارگران است. این نوع رمان در نیمه دوم قرن 19 بوجود آمد. با تولید این سبک از رمان، کارگران شخصیت مستقل و واقعی خود را در عرصه ادبیات پیدا کردند. این رمانها بیشتر روی شرایط محیطی، فرهنگی، شخصی و وضعیت روانی کارگران تمرکز دارند و به دنبال احقاق حق آنها با ادبیات و هنر هستند. یکی از شناخته ترین آثار در این حوزه، "خوشه‌های خشم" است که اثر نویسنده امریکایی جان اشتاین بک می باشد.
رمان انتقادی ـ اجتماعی:
یکی از رمان های اجتماعی پرطرفدار مربوط می شود به همین رمانها. در این رمان های انتقادی_اجتماعی، نویسنده بر روی یک یا چند مشکلی که در فضای یک جامعه وجود دارد متمرکز می شود و صرفا به تبیین آن می پردازد و در واقع با تولید این اثر، انتقاد خود را نسبت به شرایط جامعه، به گوش همه می رساند. در رمان انتقادی-اجتماعی، معمولا به تبلیغ و ترویج یک فکر و عقیده خاص پرداخته نمی شود و صرفا یک سری موضوعات مورد انتقاد قرار می گیرد. رمان *کلبه ی عمو تام* نوشته ی بیچر استاو، یکی از آثار قابل توجه این حوزه به شمار می رود.
نخستین رمان اجتماعی ایرانیان در مورد چه بود؟
اولین رمان ایرانی ای که نگاشته شد، مربوط می شود به وضعیت حقارت بار و اسفناک زنان در جامعه که با نام تهران مخوف منتشر شد و اثر مشفق کاظمی بود. این رمان از قدرت ادبی قابل توجهی برخوردار بود که توانست به الگوی قدرتمندی برای بسیاری از نویسندگان همچون عباس خلیلی، صاحب اثر *روزگار سیاه، انتقام و اسرار شب* تبدیل شود.
سیاحت نامه ابراهیم بیک و زیربنای رمان اجتماعی فارسی:
رمان سیاحت نامه ابراهیم بیک که اثری از زین‌العابدین مراغه‌ای هست را می توان به نوعی زیربنای رمان اجتماعی فارسی دانست و تولید این اثر به پیشرفت رمان اجتماعی کمک بسیاری کرد.
