عزت نفس نیرویی در درون شماست، وقتی جان می‌گیرد کمکتان می‌کند به کسی تبدیل شوید که دلتان می‌خواهد. زمانی که عزت نفس بالایی دارید برای رسیدن به اهدافتان می‌جنگید و تلاش می‌کنید. اگر هم بارها شکست بخورید ناامید نمی‌شوید و به تلاشتان همچنان ادامه می‌دهید. با هر سختی که روبه‌رو می‌شوید باور دارید که می‌توانید از آن عبور کنید. به همین دلیل داشتن عزت نفس بالا کمکتان می‌کند به اهدافتان برسید. وقتی به هدفتان رسیدید عزت نفس شما بالاتر می‌رود. این حلقه کمک می‌کند خودتان را زندگی کنید و از دنیایی که برای خود ساخته‌اید رضایت کامل داشته باشید.
تعریف عزت نفس:
عزت نفس به معنای احساس ارزشمندی، نگرش و باوری است که نسبت به خودتان دارید. عزت نفس به این معنی نیست که فقط تفکر مثبت داشته باشید و همه چیز خوب است، بلکه همه چیز هم خوب نیست اما تلاش می‌کنید تا شرایط را بهتر کنید؛ به طور مثال وقتی‌که در شغلتان شکست می‌خورید و سرمایه خود را از دست می‌دهید، خودتان را به‌عنوان یک انسان احمق، نالایق و بدشانس سرزنش نمی‌کنید و تسلیم نمی‌شوید. این موضوع باعث نمی‌شود که خود را ناتوان ببینید و تصور کنید که همیشه یک بازنده و شکست‌خورده هستید. با عزت نفس بالا واقعیت را می‌پذیرید و به دنبال این می‌روید که دلیل شکست خود را پیدا کنید تا شرایط بهتری برای خود بسازید
تفاوت عزت نفس و اعتمادبه‌نفس:
عزت نفس را با اعتمادبه‌نفس اشتباه نگیرید. اعتمادبه‌نفس یعنی معتقدید در یک حیطه خاصی مثل نویسندگی، سخنرانی و... خوب عمل می‌کنید؛ درعین‌حال ممکن است کارهای دیگری را خوب انجام ندهید، اما عزت نفس برچسب و قیمتی است که شما بر روی وجود خودتان می‌زنید، یعنی در هر جایگاه اجتماعی که هستید یا هر توانمندی که دارید، خودتان را چقدر انسان ارزشمندی می‌بینید. آیا حالتان با خودتان خوب است یا خیر؟
بنابراین اعتمادبه‌نفس یعنی من یک مهارت خاص را چقدر خوب انجام می‌دهم اما عزت نفس یعنی چقدر خودم را فرد ارزشمند می‌بینم و برای توانمندی‌ها و خواسته‌های خودم ارزش قائل هستم.
نشانه‌های عزت نفس بالا:
1. تعریف کردن از دیگران: زمانی که عزت نفس بالایی دارید، هرگاه توانمندی یا موفقیت دوستان یا همکارانتان را می‌بینید از آنها تعریف می‌کنید، حتی اگر رقیب شما باشند.
2. قدرشناس بودن: وقتی‌که عزت نفستان بالا باشد در مقابل خدماتی که به شما عرضه می‌شود به‌عنوان یک شهروند، همسر، رئیس و ... همواره قدردان هستید و رفتار طلبکارانه‌ای ندارید.
3. استقلال فکری: وقتی از شما در جمعی خواسته می‌شود نظر خود را راجع به یک موضوعی مطرح کنید یا با موضوعی در جمع موافق نیستید به دلیل عزت نفس بالایی که دارید راحت حرفتان را می‌زنید. نگران قضاوت‌های دیگران وهم نظر نبودن آنها با خودتان نیستید. برای اینکه نظرتان را بگویید خودتان را صاحب حق می‌دانید.
4. پذیرش اشتباه: همه شما ممکن است در زندگی اشتباهاتی کرده باشید که باعث سو تفاهم، ایجاد مشکل و حتی شکست شده باشند. وقتی عزت نفس بالایی دارید اشتباه خود را راحت می‌پذیرید، روی موضع خود نمی‌مانید و به اشتباهتان ادامه نمی‌دهید. می‌دانید به دلیل ندانستن یا یک قضاوت زودهنگام دچار این اشتباه شده‌اید. وقتی عزت نفس بالایی دارید با قبول اشتباهتان می‌پذیرید که انسان کاملی نیستید، از کامل نبودنتان خجالت نمی‌کشید و تلاش می‌کنید هر روز بهتر از روزهای گذشته شوید.
5. دوست داشتن خود: وقتی عزت نفس بالایی دارید برای سلامت جسم و روحتان ارزش قائل هستید. ویژگی‌های ظاهری‌تان را دوست دارید. هیچ‌وقت حاضر نیستید برای رضایت دیگران به بدن و روان خود آسیب بزنید برای اینکه از شما تعریف کنند. توانایی‌های خودتان را باور دارید و چون می‌دانید لایق رسیدن به بهترین‌ها در شغل و زندگی‌تان هستید، همواره تلاش می‌کنید آینده بهتری را برای خود بسازید.
6. توانایی نه گفتن و نه شنیدن: داشتن عزت نفس بالا باعث می‌شود، هرگاه کسی از شما خواسته‌ای داشته باشد و به هر دلیلی در توانتان نباشد که انجامش دهید، به‌راحتی به او نه بگویید یا اگر از کسی درخواستی داشتید و به شما نه گفت از او ناراحت نشوید و این حق را به او بدهید که آزادانه به درخواست شما نه بگوید.
7. مسئولیت‌پذیری: زمانی که عزت نفس بالایی دارید مسئولیت تمام تصمیمات و رفتارهایتان را چه درست باشد چه غلط می‌پذیرید و کس دیگری را مقصر اشتباهات خود نمی‌دانید. منتظر نیستید شخص دیگری مسئولیت خوشبختی شما را به عهده بگیرد، بلکه خودتان را مسئول خوشبخت شدنتان می‌دانید و برای ساختن زندگی بهتر برای خود تلاش می‌کنید.
8. بی‌نیاز از اثبات خود به دیگران: وقتی عزت نفس بالایی داشته باشید نیازی نمی‌بینید خود را به دیگران اثبات کنید. باتوجه‌به شناختی که از اهداف و ارزش‌های خود در زندگی دارید، می‌دانید به دنبال چه چیزی هستید؛ برای همین حتی اگر با تأیید و تشویق دیگران روبه‌رو نشوید دست از تلاش برنمی‌دارید.
نشانه‌های عزت نفس پایین:
1.انتقاد زیاد از دیگران: عزت نفس پایین باعث می‌شود مدام از دیگران ایراد بگیرید و یا حتی آنها را مسخره کنید.
2.تفسیر منفی از همه رفتار‌ها: به‌خاطر عزت نفس پایینی که دارید همیشه از هر نوع رفتار دیگران برداشت منفی می‌کنید. تصور می‌کنید قصد دارند به شما بی‌احترامی کنند، به طور مثال وقتی با دوست خود تماس می‌گیرید و به تماس شما پاسخ نمی‌دهد فکر می‌کنید چون برای شما ارزشی قائل نیست به تماستان پاسخی نداده است. اصلاً احتمال نمی‌دهید گرفتار باشد و یا متوجه تماستان نشده است.
3.مقایسه خود با دیگران: وقتی عزت نفس پایینی دارید مدام در شرایط و موقعیت‌های مختلف خودتان را با دیگران مقایسه می‌کنید، از حقوقتان گرفته تا ظاهر، دارایی‌تان و ...
4.عدم تحمل رشد و پیشرفت دیگران: عزت نفس پایین موجب می‌شود هر بار که خبر موفقیت یا پیشرفت دوست یا همکارتان را می‌شنوید به هم بریزید و حتی عصبی شوید، چون دوست ندارید کسی از شما بالاتر برود و یا شرایطی بهتر از شما داشته باشد.
5.عدم لیاقت موفقیت و خوشبختی: وقتی عزت نفس پایینی دارید خودتان را لایق موفقیت نمی‌بینید، برای همین به موقعیت‌های خوبی که به سراغتان می‌آید، با اهمال‌کاری، بهانه آوردن، تلاش نکردن و ... دست رد می‌زنید. خودتان را لایق زندگی خوب با امکانات عالی نمی‌دانید. تصور می‌کنید سرنوشت شما داشتن یک زندگی پر از درد، رنج و غم است. فکر می‌کنید حتی اگر هم تلاش کنید نمی‌توانید زندگی خوبی را برای خود بسازید.
تمرین: با نشانه‌های عزت نفس پایین و بالا آشنا شدید. اگر می‌خواهید به شناخت بهتری از خودتان برسید و برای رشد خودتان قدمی بردارید، صادقانه این ویژگی‌ها را در مورد خودتان بررسی کنید و ببینید عزت نفستان در چه وضعیتی قرار دارد. مسلماً هر چه با خود صادق‌تر باشد بهتر می‌توانید آموزش‌های بعدی را بپذیرید و به خودتان کمک کنید.
چه عواملی باعث می‌شود عزت نفس ما کاهش پیدا کند:
1.هدف‌گذاری اشتباه:
هر بار که هدف اشتباهی را برای خودتان تعیین می‌کنید و به آن نمی‌رسید، در واقع از کیسه عزت نفستان خرج می‌کنید. تصور کنید هدفتان این است که با 2 ساعت ورزش روزانه، همراه رژیم سخت در طی دو ماه 10 کیلو کم کنید. دو روز اول را سخت ورزش می‌کنید، بعد یک روز در میان و در آخر هم ورزش‌کردن را کنار می‌گذارید. رژیمتان را تق‌ولق ادامه می‌دهید و بعد دو ماه می‌بینید فقط 5 کیلو کم کرده‌اید. ممکن است بابت همین پیشرفتتان توسط دیگران تشویق شوید اما خودتان خوشحال نیستید چون می‌خواستید در دو ماه 10 کیلو کم کنید اما الان فقط 5 کیلو کم کرده‌اید. وقتی به خودتان قول توخالی می‌دهید یا اشتباه هدف‌گذاری می‌کنید، در ناخودآگاه خود ثبت می‌کنید که «من هر قولی که به خودم بدهم نمی‌توانم به آن عمل کنم». این‌گونه اعتبارتان را نزد خود از دست می‌دهید، اما اگر هدفی انتخاب کنید که چالش‌برانگیز، دست‌یافتنی، متناسب با توان شما باشد و بتوانید به آن برسید، باعث می‌شود عزت نفستان افزایش یابد. در غیر این صورت ممکن است بعد سال‌ها فرد موفقی شده باشید اما از درون پر از خشم هستید و آرامش ندارید؛ برای اینکه بارها عزت نفستان را به‌خاطر بدقولی‌ها و هدف‌گذاری‌های اشتباه زمین زده‌اید.
2.شخصی کردن:
وقتی از شما به‌عنوان یک مدرس، همکار و یا کارمند انتقادی می‌شود نباید آن انتقاد‌ها را شخصی کنید. به طور مثال وقتی یک مدرس زبان هستید و شاگردانتان به شما می‌گویند خوب تدریس نمی‌کنید به این معنی نیست که شما را دوست ندارند. آنها از یک مدرس که مطابق معیار‌هایشان تدریس نمی‌کند ناراضی هستند نه از شخص شما. با شخصی کردن انتقاد‌ها به‌مرور احساس بی‌ارزشی می‌کنید و عزت نفس شما کاهش می‌یابد. وقتی انتقادی از شما می‌شود آن را شخصی نکنید، به خودتان بگویید آنها از نقش من به‌عنوان یک معلم انتقاد داشتند نه از خود من؛ پس فقط من باید مدل تدریسم را در نقش یک معلم تغییر دهم.
3.کمال‌گرایی:
وقتی به خودتان می‌گویید، برای اینکه کارم را شروع کنم، از زندگی راضی باشم، رابطه خوبی با همسرم داشته باشم باید همه چیز عالی باشد و استاندارد‌های بالایی را برای خود تعیین می‌کنید، یعنی شما فرد کمال‌گرایی هستید. کمال‌گرایی باعث می‌شود هیچگاه از وضعیت خود راضی نباشید، چون همیشه یک چیز بهتر وجود دارد که شما هنوز آن را ندارید. این باعث می‌شود احساس خوبی نسبت به خود نداشته باشید و عزت نفستان را از دست بدهید. یادتان باشد تا از سکوی یک عبور نکنید نمی‌توانید به سکوی صدم برسید؛ پس منتظر نمانید همه چیز عالی باشد تا شروع کنید بلکه باید شروع کنید تا همه چیز عالی شود.
4.اهمال‌کاری:
اگر مدام کارهایتان را به تعویق می‌اندازید و کار امروز را به فردا موکول می‌کنید یعنی فرد اهمال‌کاری هستید. در این مواقع به خودتان مرتب می‌گویید می‌دانم باید انجامش دهم اما هنوز وقت دارم، پس بعداً انجامش می‌دهم. به طور مثال اگر شما هفته دیگر امتحان سختی داشته باشید این‌قدر امروزوفردا می‌کنید تا به شب امتحان برسید و درنهایت با کلی استرس درستان را می‌خوانید تا فقط نمره قبولی بگیرید. با اهمال‌کاری کردن در ضمیر ناخودآگاهتان این باور را می‌سازید که برای انجام هر کاری باید تحت‌فشار باشید تا آن را انجام دهید در غیر این صورت انجامش نمی‌دهید. همین باعث می‌شود با هر بار اهمال‌کاری احساس خوبی نسبت به خودتان نداشته باشید و به‌مرور عزت نفستان را از دست بدهید.
5.رفتار‌های خارج از چهارچوب و اخلاق:
همه شما یک سری چهارچوب‌های اخلاقی برای خودتان دارید، مثل زیرآب‌نزدن، توهین نکردن، تهمت نزدن و ... اصلاً دوست ندارید فرارتر از این چهارچوب با شما رفتار شود یا خودتان با کسی رفتار کنید.
وقتی به یک سری دلایل مثل خشم، ناراحتی، حسادت و...این چهارچوب‌ها را زیر پا می‌گذارید باعث می‌شود به‌مرور احساس خشم، بی‌ارزشی، و...درونتان ایجاد شود؛ در نتیجه احساس بدی نسبت به خود داشته باشید و عزت نفستان را از دست بدهید
6.قضاوت‌هایی که در مورد خودتان می‌کنید:
گاهی وقت‌ها با انتقاد‌هایی که از خود می‌کنید، بزرگ‌ترین زخم‌ها را به خودتان می‌زنید، مثل من آدم خنگی هستم، همه دوستانم در زندگی موفق شدند اما من به جایی نرسیدم، من نسبت به دختر یا پسر‌های دیگر ظاهر زشتی دارم و ... . برچسب‌هایی که به خود می‌زنید باعث می‌شود از درون حس بدی نسبت به خود پیدا کنید و عزت نفستان را از دست بدهید.
چطور عزت نفس خود را بهتر کنیم:
1.در لحظه زندگی کنید:
زندگی در دنیای مدرن باعث شده است در هر لحظه زندگی‌تان به فکر لحظه بعد باشید و نتوانید از زندگی‌تان لذت کافی را ببرید. حضور در لحظه باعث می‌شود احساس بهتری نسبت به خود و زندگی‌تان داشته باشید و این احساس کمک می‌کند به‌مرور عزت نفس خود را افزایش دهید.
برای اینکه یاد بگیرید در لحظه زندگی کنید نیاز نیست به دنبال انجام کارهای بزرگ یا عجیبی باشید؛ کافی است بتوانید کارهای کوچکی را به طور پیوسته انجام دهید تا تغییرات بزرگی را در درون خود ایجاد کنید. برای این کار، هر روز که از خواب بیدار می‌شوید از خودتان بپرسید امروز با چه‌کارهایی می‌توانم بیشتر در لحظه زندگی کنم و دغدغه آینده را نداشته باشم؟ مثلاً وقتی غذا می‌خورید با تمام وجود طعم و بو غذا را احساس کنید یا وقتی در کنار خانواده هستید حضور کامل داشته باشید و تلفن همراه خود را کنار بگذارید.
2. احترام به خود:
احترام به خود لایه‌های مختلفی دارد اما در ساده‌ترین لایه یعنی اینکه چقدر به خود، ظاهر و نحوه رفتارتان اهمیت می‌دهید. وقتی به خودتان احترام می‌گذارید کمک زیادی به بالارفتن عزت نفستان می‌کنید. به همین منظور سعی کنید همواره زمانی را به ورزش‌کردن اختصاص دهید و به سلامت خود توجه کنید. به سر وضع خودتان برسید و همواره خوش‌بو باشید به‌طوری که احساس خوبی از ظاهر خود پیدا کنید. قرار نیست هروقت در شرایط خاصی هستید به سر وضع خودتان برسید؛ بلکه سعی کنید در هر شرایطی، حتی وقتی در خانه هستید همواره تمیز و مرتب باشید. جلوی آینه بروید و با یک حس خوب به ظاهرتان توجه کنید. منظور از رسیدگی پوشیدن لباس‌های گران‌قیمت نیست، همین‌که همیشه تمیز و مرتب باشید به خودتان احترام زیادی می‌گذارید.
3.پذیرش ویژگی‌های منفی:
برای اینکه احساس خوبی نسبت به خودتان داشته باشید، باید بپذیرید که یک سری ویژگی‌های منفی مثل حسادت، بی‌نظمی و ... دارید. پذیرش ایراد‌های شخصیتی و رفتاری خودتان اولین قدم برای اصلاح و کم‌رنگ کردن آن‌هاست. با این کار به خودتان یادآوری می‌کنید در کنار داشتن یک نقطه منفی ده‌ها نقاط مثبت هم دارید. این‌گونه می‌توانید احساس خوبی نسبت به خود پیدا کنید و با خودتان دوست باشید. این اتفاق قدم بزرگی برای تغییر ویژگی‌های منفی و افزایش عزت نفستان است
4. دیدن نقاط قوت در خودتان:
هر چه بیشتر بتوانید خودتان را بشناسید، عزت نفستان بالاتر می‌رود. یکی از راه‌های عالی برای شناخت خودتان، پیداکردن و یادآوری نقاط قوتتان است. برای همین هر شب سه تا از توانمندی‌ها و ویژگی‌های مثبتتان را بر روی یک کاغذ بنویسید. مثل: نقاشی کردن، مهربان بودن، کیک پختن و ... . ممکن است در روزهای اول نتوانید به‌خاطر عزت نفس پایینی که دارید به‌راحتی نقاط مثبتتان را بنویسید، اما اگر تمام رفتارهایتان را بررسی کنید می‌توانید آنها را پیدا کنید. اگر بعد چند روز دیدید چیز جدیدی برای نوشتن ندارید، نوشتن را کنار نگذارید، بلکه سعی کنید نقاط مثبت تازه‌ای را در خود خلق کنید. ادامه دادن این کار موجب می‌شود به‌مرور احساس خیلی خوبی نسبت به خودتان پیدا کنید
5. مواجه با شکست‌ها:
گاهی وقت‌ها ممکن برای به‌دست‌آوردن چیزی یا انجام کاری تلاش زیادی کنید اما نتوانید موفق شوید و شکست بخورید. نوع برخورد شما با شکست‌ها تأثیر زیادی بر روی عزت نفس شما دارد. در مواقع برخورد با شکست مغز شما یکی از دو مدل رفتاری زیر را از خود نشان می‌دهد.
1.مدل ذهنی منتقد 2. مدل ذهنی وکیل.
وقتی با مدل ذهنی منتقد به شکست نگاه می‌کنید، شروع به تحقیر و سرزنش کردن خودتان می‌کنید. مدام به خود می‌گویید چرا این حماقت را کردم؟ من همیشه یک شکست‌خورده‌ام! و ... اما وقتی با مدل ذهنی وکیل به شرایط نگاه می‌کنید به خودتان می‌گویید برای بهبود این وضعیت چه کاری باید انجام دهم؟ اگرچه شکست‌خورده‌ام اما بعضی جاها عملکرد خوبی داشتم. دفعه بعد باید بر روی بهبود عملکردم بیشتر کار کنم!
مدل ذهنی منتقد برای شما راه‌حلی ندارد، فقط به شما برچسب می‌زند و عزت نفس شما را پایین می‌آورد، اما مدل ذهنی وکیل نقاط مثبت ماجرا را می‌بیند و به دنبال راهکار است تا به نتیجه‌ای درست برسد.
بنابراین نحوه فکرکردن شما، آنالیز شکست، سؤال‌هایی که از خودتان می‌پرسید خیلی می‌تواند بر روی عزت نفس شما تأثیر بگذارد. به همین منظور زمانی می‌توانید عزت نفستان را بهتر کنید که در مقابل شکست‌هایتان با مدل ذهنی وکیل رفتار کنید
6. یادگیری مهارت‌های مختلف:
آخرین باری که مهارت جدیدی یادگرفتنید را به یاد بیاورید! چقدر احساس خوبی نسبت به خودتان داشتید؟
یادگیری مهارت جدید، کمک زیادی به بالارفتن عزت نفستان می‌کند. مهارت‌هایی مثل آشپزی، نواختن گیتار، یادگیری زبان جدید و ... مهم نیست به سراغ چه مهارتی می‌روید، مهم این است که انجام آن برایتان لذت‌بخش باشد و آن را نیمه‌کاره رها نکنید. مهارت‌هایی را که دوست دارید امسال یاد بگیرید بر روی یک کاغذ بنویسید. یکی از آنها را انتخاب کنید و در همین ماه برای آن اقدامی انجام دهید.
تا الان باید از اهمیت عزت نفس و تأثیر آن بر زندگی‌تان آگاه شده باشید. اگر می‌خواهید در کنار رسیدن به اهدافتان، احساس خوبی نسبت به خود داشته باشید و در زندگی به آرامش برسید حتماً بر روی عزت نفس خود کار کنید. مطمئن باشید سرمایه‌گذاری بر روی بهبود عزت نفستان می‌تواند یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌های زندگی‌تان باشد.
