چگونه کابوس طراحی پرسشنامه رو کنار گذاشته و مانند یک محقق کارکشته سوال‌های دقیق و نتیجه‌بخش بنویسیم؟

پرسشنامه یکی از پراستفاده‌ترین ابزارهای پژوهشی هست.

ولی در بسیاری از موارد نتیجه‌ی خوبی تحویل نمی‌ده چون اشتباه طراحی می‌شه.

برای اکثر طراحان، پژوهشگران و تیم‌ها، آماده‌کردن پرسشنامه بسیار سخت و طاقت‌فرسا هست. چون دقیقا نمی‌دونن از کجا باید شروع کنن و چه سوالاتی بپرسن.

به همین خاطر دست به دامن پرسشنامه‌های دیگه میشن تا الگوبرداری کنن که کار بسیار پر ریسکی هست.

چون همون‌طور که در مقالات قبلی نوشته‌بودم، کپی‌کردن در مرحله‌ی define کار درستی نیست.

اما در این مقاله قراره پرسشنامه رو عمیق‌تر درک کنید طوری که اگر دفعه‌ی بعد قرار شد ازش استفاده کنید به جای ترس و وحشت، مثل موم توی دستتون نرم باشه و بهترین و درست‌ترین سوالات رو بنویسید.

مرحله‌ی اول

نوشتن سوالات پرسشنامه یک پیش‌نیاز بسیار مهم و پیش‌پا افتاده داره که اگر اونو فراموش کنید از شدت ابهام، فرآیند طراحی پرسشنامه رو به کابوس تبدیل میکنه!

اون گام پیش‌پاافتاده پرسیدن یک سوال هست. یک سوال ساده!

دقیقا چه چیزی می‌خوام پایان این پرسشنامه به‌ دست آورم؟

درواقع پاسخ شما به این سوال از ۲ حالت خارج نیست:

۱. یا قراره که اطلاعات کلی راجع به Context مورد مطالعه‌ به‌دست بیارید. (مثلا مخاطبین ما از کدام دیوایس برای دسترسی به نرم‌افزار استفاده می‌کنند؟ و یا در کدام گروه سنی هستند؟)

۲. یا اینکه فرضیه‌ای درمورد چگونگی تصمیم‌گیری و علت رفتارهای مخاطب دارید که تأثیر مهمی در فرآیند طراحی محصول داره و قصد شما اثبات یا رد این فرضیه هست.(مثلا افراد درون‌گرا بیشتر به محصول من نیاز دارن و برای یک سری خدمات حاضرن هزینه‌ی بیشتری بپردازن.)

البته در این مورد پرسشنامه کافی نیست!

بعد از پاسخ به سوال فوق معلوم می‌شه که چه چیزی لازم دارید بدونید و چه جنس سوالایی باید بپرسید.

سپس به سراغ طرح سوال‌ها می‌ریم.

نوشتن سوال با 3 گام ساده

۱. حداقل ۶ موضوعی که لازم دارید درموردش بدونید رو خیلی سریع بنویسید.

(اگر کم‌تر از 6 تا شد ایرادی نداره. سخت نگیرید)

برای راحت‌تر پیدا کردن موضوعات به دسته‌بندی زیر دقت کنید:

• دموگرافی مخاطب
• عادت‌های رفتاری او در زندگی عادی
• عادت‌ها و رفتارهای او در محیط تخصصی(Context تخصصی مورد مطالعه)

سوالات پرسشنامه معمولا مربوط به یکی از دسته‌های بالا هستن.

۲. در مورد هر موضوع یک سوال -B بنویسید.(لازم نیست سوال دقیق بنویسید)

۳. کمی به سوالات دقت کنید. ببینید می‌توانید از هر سوال 3 سوال جزئی و دقیق‌تر به دست بیارید؟

تبریک می‌گم! حالا حدود 18 سوال دارید!

مرحله‌ی دوم

تا این‌جا تکلیفمون با سوال اول یعنی «چه چیزی می‌خواهم به دست بیارم؟» تمام شد.

حالا سراغ مرحله‌ی دوم می‌ریم و به سوال جدید پاسخ می‌دیم:

چه‌ چیزی نمی‌خواهیم؟

در این مرحله باید سوالاتی که پاسخ‌شون به درد ما نمی‌خوره حذف بشن. این کار بسیار مهمی هست و تأثیر زیادی در کیفیت پرسشنامه داره.

پس اون رو دست کم نگیرید.

بسیاری از پرسشنامه‌ها به دلیل داشتن سوالای بی‌دلیل و غیرمفید شکست می‌خورن.

ضمن این‌که بسیاری از مشارکت‌کننده‌ها به خاطر زیاد بودن سوالات حوصلشون سر میره درنتیجه دقت پاسخ‌گویی‌شون پایین میاد یا وسط کار منصرف می‌شن و دیگه ادامه نمی‌دن.

لزوما هر اطلاعاتی به درد ما نمیخوره. مثلا در یکی از پروژه‌های خودم متوجه شدم دموگرافی تاثیر چندانی بر رفتار مخاطب من نداره.

نکات مهم

از پرسشنامه توقع منطقی داشته‌باشیم. معمولا پرسشنامه بهترین عملکردش رو به عنوان پشتیبان مصاحبه و تست آزمایشگاهی از رفتار کاربر ارائه می‌ده و به تنهایی نمی‌شه حساب ویژه‌ای روی اون باز کرد.

در تنظیم پرسشنامه سعی بر این باشه که اطلاعات شفاف و عینی جمع‌آوری بشه و تا حد ممکن از پرسیدن سوالاتی که نیاز به قضاوت مخاطب دارن خودداری بشه.

نحوه توزیع پرسشنامه می‌تونه تاثیر مهمی در کیفیت نتایج داشته‌باشه. غربال کردن مشارکت‌کننده‌ها در برخی شرایط می‌تونه کیفیت نتایج را افزایش بده.

درمواردی که انتخاب مشارکت‌کننده‌ها در شرایط ایده‌آل انجام نمیشه و غربال‌گری هم ممکن نیست باید با افزایش تعداد مشارکت‌کننده خطای نمونه‌گیری رو کاهش داد.