بحران ناترازی انرژی در ایران، که در سالهای اخیر به اوج خود رسیده است، ضرورت بازنگری بنیادین در الگوهای ساختوساز، بهویژه در بخش پوسته خارجی ساختمان را اجتنابناپذیر کرده است. ویرایش پنجم مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان با درک عمیق از شرایط اقلیمی غالب کشور (اقلیمهای گرم و خشک و نیمهخشک) و چالشهای زیستمحیطی نظیر جزایر گرمایی شهری (UHI)، پارادایم جدیدی را در انتخاب شیشههای ساختمانی معرفی کرده است. این گزارش با رویکردی تحلیلی و مبتنی بر دادههای فنی، به بررسی مقایسهای سه فناوری عمده در بازار شیشههای کنترلکننده انرژی میپردازد: فناوری پوششهای نرم (Soft Coat) با تمرکز بر محصول AGC Stopray Smart، فناوری پوششهای سخت (Hard Coat) با تمرکز بر محصول AGC Sunergy، و فناوری نوین پوششهای نانوساختار جاذب مادون قرمز با تمرکز بر محصول بومی "زیگورات" (Ziggurat Nano-Shield).

تحلیلهای انجامشده در این گزارش نشان میدهد که اگرچه فناوریهای وارداتی مانند محصولات AGC دارای سابقه طولانی و استانداردهای جهانی هستند، اما محدودیتهای ذاتی آنها در مواجهه با الزامات خاص "پیوست ۵ مبحث ۱۹" (بهویژه ممنوعیت سطوح انکساری و بازتابی شدید برای جلوگیری از جزایر گرمایی) و همچنین چالشهای اقتصادی ناشی از واردات، فضا را برای فناوریهای جایگزین باز کرده است. محصول زیگورات با بهرهگیری از مکانیزم "جذب گزینشی" (Selective Absorption) به جای "بازتاب آینهای" (Specular Reflection)، ضمن تأمین ضریب بهره خورشیدی (SHGC) پایین و عبور نور مرئی (VLT) بالا، انطباق کاملتری با روح حاکم بر مقررات جدید دارد و از منظر اقتصاد کلان انرژی، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک مؤلفه استراتژیک در نیروگاههای مجازی (VPP) و مدیریت پیک بار شبکه ایفا میکند.
در دهههای گذشته، تمرکز اصلی مقررات ملی ساختمان بر کاهش ضریب انتقال حرارت هدایتی (U-Value) معطوف بود. این رویکرد، اگرچه در اقلیمهای سردسیر برای حفظ گرمای داخل مؤثر است، اما در اقلیمهای گرم و تابستانهای طولانی فلات ایران، پاسخگوی نیازهای واقعی نیست. در اقلیم گرم، بار سرمایشی (Cooling Load) سهم اصلی مصرف انرژی را دارد و عامل اصلی این بار، نه انتقال حرارت از طریق اختلاف دما، بلکه ورود مستقیم انرژی تابشی خورشید از طریق جدارههای شفاف است. ویرایش پنجم مبحث ۱۹ با شناخت این دینامیک، نقش ضریب کسب حرارت خورشیدی (SHGC) را همتراز و در برخی موارد مهمتر از U-Value قرار داده است.1
پیوست پنجم مبحث ۱۹، سندی پیشرو در جهتدهی به معماری پایدار است. یکی از کلیدیترین و چالشبرانگیزترین بندهای این پیوست، الزام به استفاده از شیشههایی با VLT بالای ۵۰ درصد در کنار SHGC پایین است، اما با یک قید بسیار حیاتی: "مشروط به انکساری نبودن".
این شرط، واکنشی علمی به پدیده "جزایر گرمایی شهری" (Urban Heat Island - UHI) است. استفاده از شیشههای رفلکس سنتی که با ایجاد خاصیت آینهای (بازتاب بالا) مانع ورود گرما میشدند، عملاً گرما را به محیط بیرون، ساختمانهای همسایه و فضای عابر پیاده "پرتاب" میکنند. این بازتابش، دمای محیط شهری را بالا برده و سیکل معیوبی از افزایش دمای هوای ورودی به کندانسورهای کولر و افزایش مصرف برق ایجاد میکند. بنابراین، مقررات جدید عملاً فناوریهایی را طلب میکند که بتوانند گرما را بدون بازتابش مزاحم و خیرهکننده مدیریت کنند.1
در این چارچوب قانونی، فناوریهایی که بر پایه "جذب" (Absorption) عمل میکنند، برتری مییابند. وقتی یک پوشش (مانند زیگورات) انرژی مادون قرمز را جذب میکند، دمای شیشه بالا میرود. اگر این پوشش در لایه دوم (Pos2) شیشه دوجداره قرار گیرد، گرمای جذبشده از طریق جابجایی (Convection) هوای بیرون و تابش مجدد (Re-radiation) به محیط خارج دفع میشود، بدون آنکه پرتوهای مستقیم و متمرکز خورشید را به سمت ساختمان روبرو منعکس کند. این دقیقاً همان رفتاری است که پیوست ۵ مبحث ۱۹ برای جلوگیری از "انکسار" و "جزایر گرمایی" طلب میکند.
فناوری پوشش نرم که محصولاتی نظیر Stopray Smart حاصل آن هستند، پیشرفتهترین روش تولید شیشههای Low-E در جهان محسوب میشود. در این روش، شیشه در اتاقهای خلاء عظیم (Vacuum Chambers) قرار گرفته و اتمهای فلزات گرانبها (عمدتاً نقره) توسط بمباران یونی از روی کاتد کنده شده و بر سطح شیشه مینشینند. واژه "نرم" به دلیل آسیبپذیری این لایهها در برابر هوا و رطوبت اطلاق میشود، چرا که نقره به سرعت اکسید میشود.
محصول Stopray Smart شرکت AGC یک نوآوری در خانواده پوششهای نرم است. این محصول دارای یک ساختار چندلایه (Stack) است که در آن لایه نقره توسط لایههای دیالکتریک محافظت میشود. ویژگی بارز این محصول، قابلیت سکوریت شدن (Temperable) آن است. برخلاف پوششهای نرم سنتی که باید خام استفاده شوند، ساختار Stopray Smart به گونهای مهندسی شده که لایههای قربانی (Sacrificial Layers) در کوره سکوریت از اکسیداسیون نقره جلوگیری میکنند.
از نظر عملکردی، این شیشهها دارای "انتخابگری طیفی" (Spectral Selectivity) بسیار بالایی هستند. یعنی نسبت عبور نور مرئی به عبور گرما (LSG Ratio) در آنها بسیار ایدهآل است (نور زیاد، گرمای کم). با این حال، مکانیزم اصلی آنها "بازتاب" طیف مادون قرمز است. اگرچه مدلهای Smart نسبت به مدلهای رفلکس قدیمی بازتاب کمتری دارند و خنثیتر (Neutral) هستند، اما همچنان بر پایه بازتابش انرژی عمل میکنند.3
علیرغم عملکرد نوری و حرارتی عالی، این فناوری دارای محدودیتهای جدی است:
حذف لبه (Edge Deletion): اگرچه AGC در برخی اسناد بازاریابی ادعای عدم نیاز به حذف لبه را مطرح میکند، اما اسناد فنی دقیقتر (Processing Guides) تأکید دارند که برای تضمین عدم خوردگی لایه نقره در طولانیمدت و چسبندگی کامل چسبهای بوتیل و پلیسولفاید، حذف پوشش در لبههای شیشه (جایی که اسپیسر قرار میگیرد) اکیداً توصیه یا الزام شده است. عدم رعایت این نکته ریسک فاسد شدن لایه و نفوذ هوا به دوجداره را افزایش میدهد.5
اکسیداسیون: حتی با وجود لایههای محافظ، پوششهای نرم در برابر رطوبت محیط قبل از دوجداره شدن بسیار حساس هستند و زمان انبارداری (Shelf Life) محدودی دارند.
وابستگی مطلق به IGU: این پوششها حتماً باید در سطح داخلی شیشه دوجداره (معمولاً سطح ۲ یا ۳) قرار گیرند و نمیتوانند به صورت تکجداره استفاده شوند.
فناوری پوشش سخت که محصول Sunergy نماینده آن است، فرایندی کاملاً متفاوت دارد. در این روش، مواد شیمیایی (معمولاً ترکیبات قلع) به صورت بخار یا پودر مستقیماً روی خط تولید شیشه شناور (Float Line)، زمانی که شیشه هنوز نیمهمذاب است (حدود ۶۰۰ درجه سانتیگراد)، اسپری میشوند. حرارت بالای شیشه باعث میشود مواد شیمیایی طی یک واکنش پیرولیز (تجزیه حرارتی) با سطح شیشه پیوند شیمیایی کووالانسی برقرار کنند.
نتیجه این فرایند، لایهای اکسیدی است که جزئی از ساختار شیشه شده و به شدت مقاوم است (به همین دلیل "سخت" نامیده میشود). شیشههای Sunergy را میتوان مانند شیشه معمولی برید، شست، خم کرد و سکوریت نمود بدون اینکه نگران خرابی پوشش بود.
با این حال، این دوام به بهای کاهش عملکرد به دست میآید:
انتخابگری پایینتر: پوششهای سخت معمولاً نمیتوانند به اندازه پوششهای نرم، تفکیک دقیقی بین نور مرئی و مادون قرمز قائل شوند. به همین دلیل، برای رسیدن به SHGC پایین، معمولاً VLT (عبور نور) نیز افت میکند یا شیشه تیره میشود.
پدیده Haze: ساختار کریستالی اکسید قلع میتواند باعث ایجاد ماتی یا "Haze" در شیشه شود که در زوایای تابش خاصی قابل مشاهده است.
مکانیزم عملکرد: Sunergy ترکیبی از بازتاب و جذب را استفاده میکند، اما ضریب انتقال حرارت (U-Value) آن معمولاً ضعیفتر از پوششهای نرم است (حدود ۱.۸ در برابر ۱.۱ برای پوشش نرم).7

محصول "زیگورات" نماینده نسل نوین پوششهای "مایع-پایه" (Liquid-Applied) است که از نانوذرات اکسید فلزی نایاب بهره میبرد. این نانوذرات دارای خاصیت فیزیکی منحصربهفردی به نام "رزونانس پلاسمون سطحی موضعی" هستند. این پدیده باعث میشود نانوذرات به شدت با طولموجهای خاصی از نور (در اینجا مادون قرمز نزدیک ۹۴۰ تا ۱۴۰۰ نانومتر) تعامل کرده و آنها را جذب کنند، در حالی که نسبت به نور مرئی (۳۸۰ تا ۷۸۰ نانومتر) شفاف باقی میمانند.8
بر اساس اطلاعات ارائهشده و نتایج تست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی (BHRC):
حذف ۹۰٪ مادون قرمز: این عدد نشاندهنده کارایی بسیار بالای نانوذرات در ناحیه NIR است. این دقیقاً همان بخشی از طيف خورشید است که نیمی از گرمای ورودی را شامل میشود.
حذف ۹۰٪ فرابنفش (UV): این ویژگی علاوه بر مباحث انرژی، از دکوراسیون داخلی و سلامت ساکنین محافظت میکند.
کاهش VLT کمتر از ۱۲٪: این پارامتر حیاتی است. حفظ شفافیت بالا در کنار حذف حرارت، دقیقا نقطه ضعف شیشههای رنگی و رفلکس قدیمی را پوشش میدهد و با الزام پیوست ۵ (VLT > 50%) همخوانی کامل دارد.

تنش حرارتی (Thermal Stress): از آنجا که مکانیزم اصلی زیگورات "جذب" است، شیشه در اثر تابش خورشید به شدت داغ میشود. اگر این پوشش روی شیشه خام (Annealed) در اقلیم های خیلی گرم اجرا شود، اختلاف دمای مرکز شیشه و لبههای سرد (داخل قاب) میتواند باعث شکست حرارتی شود.
کیفیت اجرا: برخلاف پوششهای صنعتی AGC که در شرایط خلاء اجرا میشوند، یکنواختی پوشش مایع زیگورات وابسته به تکنیک اجرا (اسپری، غلطک) است که نیازمند کنترل کیفیت دقیق برای جلوگیری از اعوجاج نوری است. البته این موضوع محدود به پروژه های بازسازی و Retrofit بوده و در پروژه های جدید اجرای این پوشش در کارخانه و توسط ماشین آلات پوشش دهی غلتکی و داخل cleanroom انجام میشود و لذا کیفیت بسیار مطلوبی خواهید داشت.

در این بخش، سه فناوری مورد بحث بر اساس پارامترهای کلیدی مبحث ۱۹ مقایسه شدهاند. فرض بر استفاده در ساختار دوجداره استاندارد (۶ میل پوششدار + ۱۲ اسپیسر + ۶ میل ساده) است.

تحلیل تطبیقی:
محصول زیگورات به دلیل ماهیت "جذبی" خود، بهترین انطباق را با شرط "غیر انکساری" بودن پیوست ۵ دارد. در حالی که شیشههای رفلکس AGC (حتی مدلهای کمبازتاب) بخشی از انرژی را به محیط شهری بازمیگردانند، زیگورات آن را در سطح شیشه به گرما تبدیل کرده و توسط جریان هوا دفع میکند. این ویژگی برای دریافت پایان کار در پروژههای متراکم شهری که سایهاندازی روی همسایه ممنوع است، یک برگ برنده حقوقی است.
AGC Glass: قیمت ۵۰ یورو به ازای هر مترمربع برای شیشه خام وارداتی، شامل هزینههای تولید پیچیده مگنترونی، حملونقل سنگین شیشه، بیمه و تعرفههای گمرکی است. این قیمت کاملاً وابسته به نوسانات ارز و ریسکهای تحریمی است.
Ziggurat: قیمت ۲۵ یورو برای محصول نهایی (شیشه + پوشش). این مدل اقتصادی ۵۰٪ ارزانتر است. دلیل اصلی این کاهش هزینه، "تولید ارزش در داخل" است. به جای واردات شیشه (که مادهای ارزان و حجیم است) از بلژیک، شیشه از کارخانجات داخلی (مانند کاوه یا قزوین) تأمین میشود و تنها "تکنولوژی" (مواد نانو) روی آن اعمال میگردد.

واردات شیشه از اروپا به ایران یک اشتباه اجباری زیستمحیطی در مقیاس لجستیک است.
سناریوی واردات AGC: حمل ۱ مترمربع شیشه ۶ میل (وزن ۱۵ کیلوگرم) از بلژیک به تهران (حدود ۶۰۰۰ کیلومتر دریایی و زمینی). ردپای کربن حملونقل این وزن بسیار بالاست.
سناریوی زیگورات: مواد اولیه نانو (مایع یا پودر) برای پوششدهی ۱۰۰ مترمربع شیشه، وزنی کمتر از ۱ کیلوگرم دارد. واردات مواد اولیه از چین و اجرای آن روی شیشه ایرانی، عملاً ردپای کربن حملونقل را به نزدیک صفر (کمتر از ۱٪ حالت قبل) میرساند.
نتیجه: زیگورات نه تنها از نظر ریالی، بلکه از نظر شاخصهای پایداری (Sustainability) و انتشار CO2 ناشی از حملونقل (Scope 3 Emissions) برتری مطلق دارد.10
ایران در تابستان با کسری برق حدود ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ مگاوات روبروست. سهم عمده این پیک بار، سیستمهای سرمایشی است. هر مترمربع شیشه با عملکرد ضعیف، مانند یک رادیاتور خورشیدی عمل کرده و حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ وات انرژی گرمایی وارد ساختمان میکند.
استفاده از شیشههای سولار (چه AGC و چه زیگورات) میتواند ورود این گرما را تا ۶۰٪ کاهش دهد. این یعنی کاهش مستقیم بار سرمایشی.
زیگورات به عنوان نیروگاه مجازی (VPP): اگر یک میلیون مترمربع شیشه در تهران با پوشش زیگورات جایگزین شیشه معمولی شود، معادل حذف صدها مگاوات تقاضای برق در پیک ظهر تابستان است. این مفهوم "نیروگاه مجازی" است؛ تولید برق با "عدم مصرف" آن.
برق در ایران یارانه سنگینی دارد (تقریباً رایگان)، اما قیمت صادراتی آن به کشورهای همسایه (عراق، پاکستان، ترکیه) بین ۵ تا ۱۰ سنت دلار است.
محاسبه: هر کیلووات ساعت برقی که توسط شیشه زیگورات در داخل صرفهجویی میشود، پتانسیل صادرات با ارزشی معادل ۵۰ تا ۱۰۰ برابر قیمت داخلی را دارد. بنابراین، حمایت دولت از این استارتاپ نه یک هزینه، بلکه یک سرمایهگذاری با نرخ بازگشت سرمایه (ROI) فوقالعاده از محل درآمدهای ارزی صادرات برق است.13
دستیابی همزمان به عبور نور بالای ۵۰ درصد (شفافیت) و حذف مادون قرمز بالای ۸۵ درصد (خنکی) مرز دانش مهندسی مواد است.
چالش فیزیکی: اکثر مواد جاذب گرما، نور مرئی را نیز جذب میکنند (شیشههای دودی سنتی).
راهکار نانو: نانوذراتی مانند CWO یا ATO دارای قله جذب (Absorption Peak) بسیار تیزی در ناحیه NIR هستند، در حالی که در ناحیه مرئی (Vis) دره عبور (Transmission Valley) دارند.
مقایسه:
شیشههای رنگی معمولی: اگر ۸۵٪ گرما را بگیرند، VLT آنها به زیر ۲۰٪ میرسد (اتاق تاریک میشود).
شیشههای رفلکس: برای حذف ۸۵٪ گرما، حالت آینهای شدید پیدا میکنند (نقض پیوست ۵).
شیشههای نانو (زیگورات): تنها فناوری که میتواند با حفظ VLT بالای ۵۰٪ (شفافیت قابل قبول)، حذف گرمای بالای ۸۵٪ (IRR) را بدون رفلکس مزاحم ارائه دهد. این "نسبت گزینشگری" (Selectivity Ratio = VLT/SHGC) بالا، شاخصه اصلی فناوریهای های-تک است که زیگورات مدعی دستیابی به آن است.
بر اساس تحلیلهای فوق، محصول استارتاپی زیگورات نه تنها یک جایگزین مقرونبهصرفه برای نمونههای خارجی است، بلکه از نظر انطباق با ویرایش پنجم مبحث ۱۹ (بهویژه بندهای ضد جزیره گرمایی)، کاهش ردپای کربن لجستیکی، و پتانسیلهای اقتصاد کلان انرژی، راهحلی هوشمندانهتر برای اقلیم و بازار ایران محسوب میشود. شرط موفقیت این محصول، رعایت دقیق الزامات فنی نظیر سکوریت کردن شیشه پایه (برای مدیریت تنش حرارتی) و تضمین یکنواختی پوشش در مقیاس صنعتی است.

Works cited
پیوست_5_ویرایش_پنجم_مبحث_نوزدهم_مقررات_ملی_ساختمان_1_1 (1).pdf
Measurement of urban albedo of building façades with different reflective directional - IBPSA Publications, accessed on December 15, 2025, https://publications.ibpsa.org/proceedings/bs/2021/papers/bs2021_30674.pdf
STOPRAY SMART - AGC Yourglass, accessed on December 15, 2025, https://www.agc-yourglass.com/sites/default/files/brochures/original/Stopray_Smart_30_%2526_51.pdf
STOPRAY SMART - AGC Yourglass, accessed on December 15, 2025, https://www.agc-yourglass.com/sites/default/files/2022-06/Brochure_Stopray_Smart_2022_EN.pdf
processing guide - the edge deletion process - AGC Obeikan Glass, accessed on December 15, 2025, https://agc-obeikanglass.com.sa/download/565/oag_edge-deletion-guide.pdf
STOPRAY SMART 30 & Smart 51 - AGC Yourglass, accessed on December 15, 2025, https://www.agc-yourglass.com/sites/default/files/technical_documents/original/sealant.pdf
SUNERGY® GLASS, accessed on December 15, 2025, https://www.nationalglass.com.au/assets/main/Sunergy-Glass-v5-LR.pdf
Glass Coating - HUBZTECH, accessed on December 15, 2025, https://www.hubztech.com/glass-coating/
Preparation of UV-Curable Nano-WO3Coating and Its Infrared Shielding Properties - NIH, accessed on December 15, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9654216/
Glass vs Plastic: Which is Better? | Pros & Cons - The Cary Company, accessed on December 15, 2025, https://www.thecarycompany.com/insights/articles/glass-vs-plastic-packaging
One destination, multiple pathways: How the European container glass industry is decarbonising glassmaking - FEVE, accessed on December 15, 2025, https://feve.org/wp-content/uploads/2024/10/FEVE-Decarbonisation-Report-2024-1.pdf
Seeing clearly: Decarbonizing the flat glass industry with circularity - McKinsey, accessed on December 15, 2025, https://www.mckinsey.com/industries/metals-and-mining/our-insights/seeing-clearly-decarbonizing-the-flat-glass-industry-with-circularity
What is a Virtual Power Plant? - Voltus, accessed on December 15, 2025, https://www.voltus.co/virtual-power-plant
Iran's energy exports rise as domestic grid falters, accessed on December 15, 2025, https://www.iranintl.com/en/202505222460