خواص آهن

آب آهن به آبی اطلاق می شود که سرشار از آهن می باشد. در قرآن کریم آمده است که ما آهن را فرو فرستادیم(نازل کردیم) نزول آهن هم ناظر به جنبه مادی آن است و هم دال به ارزش معنوی، جنبه مادی آن است که حقیقتاً آهن نازل شده از آسمان است در هنگام تشکیل کره زمین زمانی که یک گلوله آتشین بود و توسط گرد و غبار کیهانی احاطه شده بود، عناصر سنگین از جمله آهن در هنگام سرد شدن همراه با حرکت چرخشی زمین به علت میدان جاذبه آن مانند بارش باران، فرود می آمدند، این نزول آسمانی با نزول معنوی آهن نیز ارتباط دارد و رمز ایجاز شگفت انگیز آیه قرآن است که می فرماید: در آن قدرتی افزون ( نیرویی شدید ) و منافعی برای مردمان قرار دادیم، قدرت آهن، جلوه ها و جنبه های گوناگونی دارد. آهن در ساختار منازل، سدهای بزرگ، وسایل متعدد مورد استفاده بشر، سلاح های جنگی و بسیاری از ابزارهای مهم حیات بشری کاربرد دارد. لذا مصداق نیرویی شدید و توانمندی عظیم الهی است، جالب آنکه بدانید آهن در بدن نیز قوت بخش است. همچنانکه خواهیم گفت،آهن مقوی معده، مقوی نیروی جنسی و تقویت کننده طحال، روده ها و بخش های مهمی از بدن ماست، پس واژه «بأس شدید» یا نیروی شدید بسیار با حکمت بیان شده است و هر دو جنبه یعنی کاربرد آهن در ساختمانها و ابزار خشن و در اعضاء لطیف وجود آدمی از جمله خون، حکمت و ظرافت خلقت الهی را به آدمی گوشزد می کند. وجود آهن در ساختمان هموگلوبین در گلبول های قرمز خون، اوج این لطافت و ظرافت است در برابر خشونت جنگ افزارهای آهنین و جالب آنکه اگر در مقابل هم قرار گیرد خون بر شمشیر پیروز خواهد شد که رسم همیشه تاریخ و تقدیر مبتنی بر حکمت الهی است. اگر بخواهیم ابتداً تصویری کلی از کاربرد آهن در طب سنتی ایران ارائه نماییم، لازم است بیماری هایی را که برای درمان آنها از آب آهن تاب(تافته) استفاده می کنیم، نام ببریم که شامل موارد ذیل است: 1) ضعف طحال یا بزرگی آن (هردو مورد می تواند ناشی از بیماری های متفاوت باشد) 2) ضعف معده (به علت شلی یا نقصان هضم) 3) ضعف کبد 4) جراحات یا زخم های سیستم گوارشی از دهان تا مقعد 5) بواسیر یا جراحات احشائی به طور کلی جرحات داخلی 6) دردهای ناحیه مقعد و کف لگن 7) عفونت روده و اسهال ها و بخصوص اسهال های مزمن 8) عفونت هاری ناشی از سگ هار به خصوص در مرحله ترس از آب (هیدروفوبی) 9) زردی رخسار و رنگ پریدگی ( ناشی از کم خونی فقر آهن در اکثر موارد) 10) اختلال گوارشی پس از پرخوری یا خوردن غذای نامناسب با تهوع، استفراغ و اسهال 11) آب آوردن شکم یا آسیب (استسقاء) 12) سلس البول یا آمدن ادرار قطره قطره و بدون کنترل فرد بیمار (dribbling) 13) در بیماری های قلبی و خفقان 14) در تقویت کلیه ها 15) تقویت نیروی جنسی 16) تقویت اشتها 17) مؤثر در اکثر امراض ناشی از سرد مزاجی (امراض بارده) بیماری های طحال و کبد از جمله امراض بسیار مهم و گاهی مهلک هستند که امروزه در جدول اختلالات حاد و مزمن احشاء شکمی مطرح می شوند، آب آهن تاب (تافته) یعنی آبی که آهن گداخته در آن خاموش شده است از ترکیبات مؤثر بر طحال است که در بزرگی یا ورم آن مورد استفاده قرار می گیرد. شیخ الرئیس ابن سینا در قانون می گوید که علاج ورم سخت طحال مصرف کردن گندنای بیابانی با آب آهنگران (آبی که در آن آهن گداخته خاموش شده است) می باشد(1) و در کتاب سوم از قانون نیز می گوید نوشابه بیماران«طحال ورم کرده»آبی است که آهن سرخ شده در آن خاموش شده باشد(2). ابن نفیس در«الشامل» که از بزرگترین منابع مفردات طب سنتی است در کاربرد آب آهن تاب (تافته) می گوید: اگر آهن گداخته را وارد آب کنیم تا سرد شود، جهت ورم طحال سودمند است(3). حکیم بزرگ ایرانی، عقیل خراسانی نیز در مبحث «ماءالحدید» در خلاصه الحکمه می گوید که آب چه از معدن آهن برآید یا آنکه آهن تفته را در آن سرد نمایند، جهت امراض طحال نافع است(4). و همین موضوع را رازی در کتاب با ارزش خود به نام منافع و ضررهای غذاها با عنوان «منافع الاغذیه و مضارها» عنوان می نماید که آبی که کیفیت آهنی را پذیرفته یعنی آهن در آن حل شده است موجب تقویت معده و کوچک شدن طحال است(5). همین مضامین راجع به ضعف کبد مورد بحث بوده است و در منافع مورد بحث آمده است. یکی از کاربردهای آب آهن تاب در ارتباط با شلی یا استرخاء و ضعف کارکرد معده است. جرجانی در ذخیره خوارمشاهی می گوید که آب معدن آهن همهء احشاء را سود دارد خاصه معده(6). کتاب مشهور داوود انطاکی نیز کاربرد آب آهن تاب را در بیماری های معده بیان می کند او می گوید اگر آهن گداخته در آب خاموش شود جهت اختلال معدی و شلی آن تأثیر درمانی دارد(7). در اکثر منابع طب سنتی ایران آب آهن تاب جهت تقویت دستگاه گوارش مطرح شده است در «مخزن الادویه» عقیلی نیز به صراحت اثر تقویتی آن در ضعف معده و کبد بیان شده است. مؤلف می گوید آب آهن تافته در این مورد به غایت مؤثر است(8) که عین همین مفهوم در «تحفه حکیم مؤمن» تأیید شده است.(9) جراحات و زخم های گوارشی از دهان تا مقعد همچنین بواسیر و جراحات احشائی نسبت به آب آهن تاب از خود واکنش نشان می دهند، این موضوع را ارزانی در بیان کیفیت آب آهن دار توضیح می دهد(10) و در کتاب ارزشمند مخزن الادویه در ذیل ماءالحدید به تفصیل (11) آمده است. یکی از کاربردهای جالب آب آهن تاب در شکم دردها و دردهای ناحیه کف لگن و مقعد است دردهای ناحیه لگن در بسیاری از اوقات دردناک است و پزشک را به چالش می کشد، لذا، کاربرد آب آهن تاب در این مورد می تواند کمک درمان بسیار مناسبی باشد، این موضوع را «ابن نفیس» در «شامل» در مبحث مورد نظر مطرح کرده است(12). اشاره به تأثیرات موضعی در دردهای ناحیه مقعد و کف لگن در «تحفه حکیم مؤمن» نیز به چشم می خورد(13) عفونت ها از موارد مهم کاربردهای آب آهن در طب سنتی ایران است؛ عفونت های روده و اسهال های مزمن غیر عفونی نیز در این تقسیم بندی جای می گیرند، اگر هیضه به مفهوم اسهال و استفراغ متعاقب پرخوری یا خوردن غذای نا مناسب باشد در این تقسیم بندی جای دارد، و در اغلب منابع در کنار یکدیگر ازآن یاد شده است. آب آهن تاب بدین گونه در اسهال ها قابل استفاده است به نظر می رسد که به توجه به موضوع هیضه در اسهال های مزمن، این کاربردها در اکثر موارد به اسهال غیر عفونی یا اختلال عملکردی مرتبط باشد. لذا عقیلی خراسانی می گوید: در اسهال های دموی و در خونریزی غیرطبیعی زنانه یا نزف هیض که بیش از مقدار طبیعی خونریزی داریم و در استرخاء یا شلی معده که موجب ضعف آن است، دوغ آهن تافته تأثیر بیشتری به جای می گذارد، به نظر می رسد که در این مورد تشدید قبض بیشتر دخیل باشد(15) و همین موضوع را در طب اکبری با عنوان دوغ آهن جوش می بینیم که عبارت است از دوغی که با وارد کردن آهن گداخته به جوش می آید(16) ارزانی در سایر موارد که مخالف قبض آب آهن تاب، کاربرد در مانی آن را مطرح می کند، به جهت رفع مزه ترش و قبض آن پیش بینی می کند که با آب عسل میل گردد (17) ازجمله کاربردهای مهم این ترکیب یعنی آب آهن تافته یا آهن تاب در مسمومیت هاست، دربیماری عفونی هاری که ناشی از مسمومیت با گاز سگ هار است و سیری پیشرونده و کشنده دارد، آب آهن تاب می تواند نقش مؤثری ایفا کند. ابن نفیس می گوید هرگاه بیمار به مرحله ای می رسد که از آب وحشت دارد (که آن را هیدرفوبی می گویند) آب آهن تاب را به او بخورانید، تغییرات سیستم مغز و اعصاب در گزش هاری با تابلوی، نامطلوبی رو به افزایش است در مرحله هیدرفوبی، ترکیبات ناشی از آب آهن تافته با تأثیر احتمالی بر سیستم عصبی، عمل خواهد کرد، گنجاندن این دستور پزشکی در پرتوکل در مانی هاری می تواند به عنوان یک پیشنهاد درمانی مطرح گردد(18) تهیه آب آهن برای آب آهن تاب تغلیظ شده، به دفعات آهن گداخته شده در کوره را داخل آب سالم فروکنید. با این کار آب، طعم آهن به خود می گیرد و رنگ آن نیز تیره می شود. آب آهن تاب تغلیظ شده برای افرادی که دارای کم خونی یا فقر شدید آهن هستند، توصیه می شود و آنان می توانند به عنوان جایگزین آب نوشیدنی، تا زمان رفع فقر آهن از این آب استفاده نمایند.آب آهن تاب تغلیظ شده، مضرات قرص آهن را ندارد. این آب برای کودکان نیز قابل استفاده است و مضرات قطره آهن را نیز ندارد. تذکر - برای گداخته شدن آهن، استفاده از شعله مستقیم گاز که حاوی گازهای سمی می باشد توصیه نمی گردد. این کار باعث جذب سموم در آهن و ورود آنها به داخل آب می شود.لذا آهن حتماً باید در کوره تحت حرارت قرار گیرد. - در پاسخ به برخی از سؤالات قدیمی درج شده درسایت، به آب آهن تاب تغلیظ شده، عرق آهن نیز اطلاق شده است که منظور همان آب آهن تاب تغلیظ شده است که نام مناسب تری برای آن می باشد. آب آهن تاب معمولی آب آهن تاب معمولی به آبی اطلاق می شود که حاوی مقداری آهن می باشد. برای تهیه این آب می توانید مقداری آب سالم را در حالی که یک کفگیر حسوم یا یک عدد نعل اسب (یا یک تکه فلز آهن کوره رفته) در ظرف آب قرار داده شده است، بجوشانید. با این کار با توجه به این که نسبت به آب آهن تاب تغلیظ شده، مقدار کمی یون آهن در آب آزاد می گردد، آب طعم آهن به خود نمی گیرد و رنگ آن نیز تغییر نمی کند. با توجه به شایع بودن فقرآهن در جامعه کنونی، توصیه می گردد برای مصرف روزانه آب آشامیدنی، همیشه یا برخی موارد ازآب آهن تاب معمولی استفاده نمایند. این آب برای کودکان نیز قابل استفاده است و درمانی که کودک به فقر شدید آهن دچار نباشد، نیاز آهن کودکان را تأمین می کند ومضرات قطره آهن را ندارد. چند توصیه - توصیه می شود، حتماً خانم های باردار و کودکان، بجای استفاده از قرص یا قطره آهن از آب آهن تاب معمولی یا تغلیظ شده استفاده نمایند. - برای جوشاندن آب،حتماً از ظروف مسی یا برنجی استفاده نمایید. با توجه به اینکه برنج، آلیاژی از مس و روی ( Cu+Zn) می باشد با جوشاندن آب در ظروف برنجی، یون مس و روی نیز که بدن به آنها به مقدار زیادی نیاز دارد در آب آزاد می شود. لازم به ذکر است فلز روی با آلیاژ رویی متفاوت هست. فلز روی به زینک (Zinc ) مشهور هست و ظروف رویی که در قدیم وجود داشته است, آلیاژی از مس و قلع (Cu+Sn) می باشد که در حال حاضر تولید نمی شود، لذا تمام ظروف به نام روحی یا رویی که در بازار هست از جنس آلومینیوم می باشند که بسیار مضر هستند. بهترین ظرف برای جوشاندن آب، سماور یا کتری های برنجی است. دکتر حسین روازاده پی نوشت 1) ابن سینا، حسین ابن علی، قانون در طب، کتاب سوم، جلد اول صفحه 540 ترجمه عبدالرحمن شرفکندی نشر سروش1368 2) ابن سینا، حسین ابن علی، قانون در طب، کتاب سوم، جلد اول صفحه 353 ترجمه عبد الرحمن شرفکندی نشر سروش 1368 3) ابن نفیس الشامل فی صناعه الطبیه جلد نهم صفحه 311 چاپ دانشگاه علوم پزشکی ایران 4) عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین خلاصه الحکمه جلد اول صفحه 462 انتشارات اسماعیلی سال 1385 5) زکریای رازی، محمد«منافع الاغذیه و مضارها» 6) جرجانی، محمد ابن احمد الحسینی جلد سوم صفحه 63 دوره چهار جلدی با مقدمه دکتر جلال مصطفوی چاپ بهمن 7) انطاکی داوود، تذکره فی العلاج بالاعشاب چاپ دار ابن هیثم مصر قاره صفحه 150 8) عقیلی خراسانی میر محمد حسین مخزن الادویه تحقیق از سید مرتضی ابطحی نشر حبل المتین جلد دوم صفحه 397 9) حسینی مؤمن تحفه المؤمنین صفحه 289با مقدمه آقای روضاتی نشر مهدوی سال 1376 10) به پاورقی شماره 5 مراجعه شود موضوع بهداشت غذایی 11) رجوع شود به مبحث ماءالحدیدمذکور در پانوشت بند 8 12) عبارت ابن نفیس «وینفع به المبطولین» در باب ماءالحدید است راجع به پانوشت 3 دیباچه کتاب مربوط به دکتر محمد مهدی اصفهانی و ناشر مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی و طب اسلامی دانشگاه علوم پزشکی ایران 13) حکیم مؤمن حسینی مسألهء تأثیر بردرد را در مجموعه علائم با واژه «بغایت مؤثر» ذکر نموده است پانوشت 9 14) ارزانی حکیم محمد اکبر طب اکبری جلد اول مبحث هیضه صفحه 608 که هیضه را حرکت مواد فاسده که به قی و اسهال مندفع می شوند و در منبع دیگر میزان الطب ارزانی (همان مؤلف)هیضه را دفع مواد هضم ناشده و فاسده از معده به طریق قی و اسهال می گوید صفحه 256چاپ 1380نشر سما 15) منبع این بحث راجع است به پاورقی شماره 8 16) میزان الطب مبحث هیضه مذکور در پاورقی 14 17) زکریای رازی محمد منافع الاغذیه و مضارها مذکور در پاورقی 5 تحت عنوان آبی که آهن دارد صفحه 44 همان منبع 18) عبارت ابن نفیس در الشامل این است «اذا اطفئ کراراً انفع دواء للمکلوب» جلد 9 صفحه 31