تذهیب را می‌توان هنر دستی آراستن صفحات کتاب‌های خطی تعریف نمود که با بهره‌گیری از نقش‌مایه‌های انتزاعی ایرانی اسلامی انجام می‌شود. این روزها هنر تذهیب علاوه بر تزئین کتاب‌های نفیس برای زینت بخشیدن به قالی‌ها، پارچه‌ها و آثار صنایع دستی سفالی و چوبی نیز به کار می‌رود؛ همچنین استفاده از آن در زیباسازی آثار خاتم کاری بسیار محبوب و پرطرفدار است.
با توجه به کاربرد نقوش آرابسک در هنر تذهیب عده‌ای از مورخان آن را یک هنر عربی می‌دانند؛ این در حالی است که آثار هنری تذهیب با نقوش اسلیمی حتی قبل از ظهور اسلام نیز در ایران وجود داشته است.
توجه به کتاب، کتاب آرایی و کتاب دوستی از قرن‌ها پیش در این مرز و بوم رواج داشته است و هنر تذهیبنیز در همین راستا در میان مردم بسیار محبوب و پرطرفدار بوده است. با گسترش اسلام در ایران هنر تذهیب بیش از پیش برای آراستن کتاب آسمانی قرآن مورد توجه و در زمره هنرهای اسلامی قرار گرفت.
به طور کلی می‌توان گفت که تاریخچه تذهیب در ایران به دوره ساسانیان برمی‌گردد و در دوره‌های مختلف با فراز و فرودهایی مواجه بوده است. به عنوان مثال در دوره ساسانیان از هنر تذهیب برای تزئین گنبدهای مدور، تزئین دیوارها و مجسمه‌سازی استفاده می‌کردند.
مطالعه بیشتر: روش های ساخت ظروف سفالی
در عصر سلجوقیان از این هنر بیشتر برای زیباتر کردن قرآن، ظروف و ساختمان‌ها و عمارت‌ها استفاده می‌کردند. اوج شکوفایی تذهیب در دوره تیموریان اتفاق افتاده است؛ به طوری‌که در این دوره هنرمندان مذهب در کتابخانه‌های بزرگ تهران گرد هم آمدند و به آراستن انواع کتاب‌های نفیس علمی، مذهبی و ادبی پرداختند.
با بررسی تاریخچه تذهیب در ایران می‌توان شش نقش اصلی و مهم را در صنایع دستی حاصل از این هنر ارزنده شناسایی نمود. در ادامه به این معرفی این نقوش می‌پردازیم.
نقوش اسلیمی
نقوش اسلیمی مورد استفاده در هنر تذهیب مجموعه‌ای از خطوط منظم و هندسی هستند؛ با توجه به اینکه این نقوش از خط کوفی برگرفته شده‌اند به آن‌ها نقوش اسلامی نیز گفته می‌شود.
نقوش ختایی
پیشینه استفاده از نقوش ختایی در تاریخچه تذهیب در ایران به دوره سلجوقیان برمی‌گردد؛ در این دوره برای تزئین مکان‌های مذهبی و عمارت‌های فاخر از نقوش ختایی استفاده می‌کردند. این نقوش مجموعه‌ای از برگ‌ها، ساقه‌ها و گل‌ها هستند که به صورت یک زنجیره به هم متصل شده‌اند و به آن‌ها نقوش گل و بوته نیز اطلاق می‌شود.
نقوش مشعر
استفاده از نقوش مشعر در هنر تذهیب از زمان تیموریان در ایران رواج پیدا کرده است. این نقوش شامل تصاویر گیاهان، حیوانات و انسان‌ها است؛ علاوه بر این از تصاویر موجودات افسانه‌اینظیر ققنوس و اژدها نیز برای طراحی نقوش آن بهره گرفته می‌شود.
نقش کتیبه
کتیبه شکلی شبیه به مستطیل است که در دو طرف آن نیم دایره‌هایی ترسیم شده باشند. در تاریخچه تذهیب در ایران برای تزئین حاشیه جلد قرآن، ابتدای هر سوره از قرآن و سرفصل کتاب‌های نفیس از این نقش بهره گرفته می‌شود و در ترسیم آن از رنگ‌های شنگرف، طلایی و سفید استفاده می‌شود.
نقوش تاج و سرلوحه
نقش تاج شبیه به یک نیم دایره گنبدی شکل است. با توجه به اینکه در هنر تذهیب نیم دایره سنبل انساناست؛ نقش گنبد می‌تواند نشان دهنده انسان در حال عبادت باشد. از نقش تاج عمدتاً در بالای صفحه‌های کتاب استفاده می‌شود. سرلوحه نیز در محل سرصفحه ابتدای کتاب قرار می‌گیرد و عمدتاً از اشکال گل و برگ‌های ریز برای طراحی آن استفاده می‌شود.
نقوش حاشیه
در هنر تذهیب برای تزئین حاشیه متن هنگام صفحه آرایی کتاب‌های نفیس از نقوش حاشیه استفاده می‌شود. خوب است بدانید که در کتاب آرایی به شیوه اسلامی پس از متن حاشیه بیشترین اهمیت را دارد. حاشیه متن در تذهیب بر اساس تلفیقی از نقوش ختایی و اسلیمی طراحی می‌شود.
تخته نرد درون خاتم تذهیب یکی از محصولات صنایع دستی نفیس و فاخر فروشگاه آرامان است که حاصل پیوند دو هنر دستی محبوب ایرانی است. این تخته نرد که با بهره‌گیری از هنر تذهیب و خاتم کاری روی چوب تولید شده جلوه ظاهری بی‌نظیری دارد و به عنوان یک محصول کاربردی و تزئینی طرفداران پر و پاقرصی دارد.
حاشیه بیرونی این تخته نرد به هنر خاتم کاری مزین شده است و حاشیه داخلی آن هم با استفاده از رنگ‌های آبی، مشکی و طلایی به هنر تذهیب آراسته شده است. این محصول که به خوبی نشان دهنده اصالت و هویت ایرانی است می‌تواند گزینه مناسبی برای هدیه دادن به دوستان و عزیزانتان باشد، همچنین می‌توانید آن را به عنوان هدایای سازمانی و تبلیغاتی تهیه نمایید.
منبع: مقاله تاریخچه هنر تذهیب ایرانی در سایت صنایع دستی آرامان
