به ساخت ظروف سفالی با گل، سفالگری گفته می‌شود و مرغوب‌ترین نوع خاک برای این هنر، خاک رس است که دارای مقادیر زیادی آهن بوده و به‌همین دلیل رنگ آن متمایل به سرخ است. باتوجه به اینکه مواد اولیه سفالگری یعنی آب، خاک و آتش در اغلب مناطق محل سکونت انسان‌ها وجود داشته است؛ می‌توان نتیجه گرفت که قدمتی بسیار طولانی دارد.
باوجود آنکه تاریخچه دقیق سفالگری در ایران مشخص نیست؛ نتایج کاوش‌های باستان‌شناسی بیانگر آن است که قدمت آن به 4000 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.
خاستگاه هنر سفالگری یا کوزه‌گری نیز به 4 منطقه عمده شامل بخش غربی کوه‌های زاگرس در استان لرستان، بخش جنوبی دریای مازندران در محدوده استان‌های مازندران و گیلان، نواحی شمال غرب کشور شامل بخش‌هایی از استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و نواحی جنوب شرق کشور شامل بخش‌هایی از استان کرمان و استان سیستان و بلوچستان مربوط می‌شود.
روش‌های مختلفی برای ساخت سفالینه وجود دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
روش فشاری، یکی از کهن‌ترین روش‌های انجام سفالگری است. در این روش، تکه‌ای از گل را که قبلاً ورزداده شده و به شکل گلوله درآمده، برمی‌داریم و با انگشت شست حفره‌ای در میان آن ایجاد می‌کنیم. سپس آن را به‌آرامی در کف یک دست می‌چرخانیم و با دست دیگر به آن شکل می‌دهیم.
در این روش از سفالگری که عمدتاً برای ساخت ظروف بزرگ و حجیم مورد استفاده قرار می‌گیرد، ابتدا صفحه گلی دایره‌ای شکلی با ضخامت 5/0 تا 1 سانتی متر تهیه می‌کنیم و آن را بر روی صفحه‌ای گچی قرار می‌دهیم، سپس گل را درمیان انگشتان فشار می‌دهیم تا لوله‌ای شکل شود. این لوله گلی را روی صفحه‌ای هموار قرار می‌دهیم و کمی با دست ورز می‌دهیم تا فرم مناسبی پیدا کند.
چندین لوله گلی به‌همین شکل تهیه می‌کنیم، سپس یکی از آن‌ها را برمی‌داریم و اطراف صفحه می‌پیچیم. پس از آن، لوله گلی دیگری بر روی لوله نخست قرار می‌دهیم و آن را از داخل به لوله اول متصل می‌کنیم؛ بعد از روی‌هم قرار گرفتن لوله‌های گلی، ظرفی با شکل دلخواه ایجاد می‌شود. شایان ذکر است که در این روش، پس از خشک شدن ظرف سفالی ساخته شده، امکان اضافه شدن لوله گلی دیگری وجود ندارد و موجب ترک خوردن ظرف می‌شود.
روش چرخ‌کاری، یکی از متداول‌ترین شیوه‌های سفالگری در میان سفالگران سنتی است که مهارت در انجام آن با تمرین و پشتکار فراوان به‌دست می‌آید. برای انجام سفالگری به‌روش چرخ‌کاری، لازم است که مراحل زیر انجام شوند:
ابتدا باید فرایند ورز دادن و هواگیری کردن گل رس را انجام دهید. در این مرحله ورز دادن گل رس به صورت آرام باعث می‌شود که آب به تدریج وارد خاک رس شود. به این ترتیب با ورز دادن آن گل رس به دست می‌آید. پس از انجام فرایند ورز دادن می‌توانید آن را بر روی چرخ سفالگری قرار دهید و آن را به شکل دلخواه درآورید.
برای انجام این کار باید پشت چرخ نشسته و با پای راست خود چرخ سفالگری را بچرخانید. سپس مقدار موردنیاز از گل رس را بر روی چرخ قرار دهید و فرایند شکل‌دهی را آغاز کنید. برای اینکه گل به دستتان نچسبد یک ظرف آب در کنار دستگاه قرار دهید تا دست‌هایتان را به طور مداوم با آن مرطوب کنید.
بعد از اینکه گل رس به شکل دلخواه درآمد با کمک یک نخ آن را از دستگاه جدا کنید و به مدت ۲۴ ساعت در جایی که سایه باشد قرار دهید. در مرحله نحوه ساخت ظروف سفالی سفال را بعد از ۲۴ ساعت درون کوره و در معرض حرارت قرار دهید.
حرارت نقش مهمی در استحکام سفال دارد، زیرا با تبخیر شدن آب و رطوبت موجود در گل استحکام سفال افزایش می‌یابد. برای تزیین ظروف سفالی نیز می‌توانید از روش‌هایی گوناگون نظیر کنده‌کاری، لعاب‌کاری، برجسته‌کاری و … استفاده کنید.
دقت داشته باشید که پخت ظروف سفالی بدون لعاب، ظروف لعاب‌دار و همچنین سفال‌هایی که قرار است روی آن نقاشی شود به درجه حرارت خاصی نیاز دارند.
لینک های مفید:
