هنر نگارگری در ایران در فهرست آثار ثبت شده در یونسکو قرار دارد و یکی از دلایل آن، سابقه دوازده هزار ساله این هنر در ایران است. در ادامه بیشتر با پیشینه ی نگارگری در ایران آشنا می شویم.
نگارگری‌هایی که از پیشینیان به جا مانده‌اند، نشان‌دهنده قدمت زیاد این هنر در ایران هستند. در غار دوشه لرستان، نخستین طرح‌هایی که بتوان اسم آن‌ها نقاشی گذاشت، یافت شد. همچنین در سنگ‌تراشی‌های دوره هخامنشیان نیز نوعی نگارگری به چشم می‌خورد. به طور کلی نگارگری‌های کاربردی در ایران با زمینه گچبری از دوره اشکانیان شروع شده و در دوره ساسانیان به اوج شکوه و زیبایی خود رسید.
هنر نگارگری ایرانی را نوع مینیاتور نیز می‌دانند. مینیاتور اما یک واژه فرانسوی بوده که به هنرهای دستی ظریف و کوچک گفته می‌شود و پس از آشنایی دنیای غرب با نگارگری ایرانی، به علت اندازه در نقوش و طرح‌ها، هنرمندان غربی واژه مینیاتور را برای نگارگری ایرانی نیز استفاده می‌کنند.
با ورود اسلام به ایران و تغییر و تحولات سیاسی، شاهد حضور نگارگری ایرانی در کاخ‌های حکمرانان اسلامی هستیم، به طوریکه در دیوارهای کاخ جوسق الخاقانی در دوره عباسیان، نقش‌هایی از نگارگری ایرانی یافت می‌شود. با بازگشت حکومت به دست ایرانیان و شروع سلسله‌ها سامانیان، غزنویه و آل بویه، قدرت به هنرمندان بازگشت و اغلب هنرهای دستی در آن اون دچار تغییراتی نظیر تلفیق هنر ایرانی با اسلامی شده بودند.
به طور کلی در تقسیم‌بندی پیشینه ی نگارگری، چهار دوره وجود دارد؛
همانطور که گفته شد، هنر نگارگری در قبل از شروع تمدن اسلامی نیز در ایران وجود داشته و یکی از نشانه‌های آن، کتاب آیین مانوی بوده که هدف از طراحی این کتاب، آموزش به پیروان این آیین از طریق تصاویر و طراحی‌ها بوده است. ردپای نگارگری در بررسی این‌گونه آثار کاملاً قابل مشاهده است.
تبدیل دیوارنگاره به نگارگری درون کتاب، در این دوران اتفاق افتاد. در دوران سلطنت مغول‌ها، تولید کتاب‌های نگارگری رواج بسیاری داشته است. در دوران صفوی اما، هنرمندان نگارگر ایرانی تحت تأثیر هنرمندان و نقاشان اروپایی قرار گرفتند و در تلاش بودند تا عناصر هنر غربی را نیز به آثار خود اضافه نمایند.
در قرن 13 هجری قمری، تجددگرایی در اغلب هنرهای ایران صورت گرفت و موجب بازگشت به گذشته نگارگری شد. به طوریکه استادان هنر نگارگری در تلاش بودند تا از میان مرز سنت و مدرنیته عبور کرده و هنر استادان پیشین خود را احیا نمایند.
از ویژگی‌های اصلی این دوران می‌توان به تلفیق هنر سنتی ایرانی با هنر غربی و ایجاد روش‌های نوین نگارگری، اشاره کرد. استادان مطرح این دوره، حسین بهزاد، محمود فرشچیان، استاد سوسن آبادی هستند که از نگارگران حرفه‌ای ایرانی به شمار می‌آیند و آثار ایشان جزو باارزش‌ترین آثار هنری قلمداد می‌شود.
مقالات مرتبط:
انواع کاربردهای پارچه های قلمکاری
