شاید با شنیدن کلمه "خوش بین" تصویر انسانی خوش خیال در ذهنمان نقش ببندد که صرفا خوبی ها را می بیند و بدی ها را نادیده می گیرد. و با شنیدن کلمه بدبین انسان هایی منفی باف در نظرمان بیایند که صرفا نیمه خالی لیوان را می بینند. بهتر است ابتدا با تعریف دقیق تری از انسان های خوش بین و بدبین آشنا شویم.
1.خوش بین ها اتفاقات خوب را دائمی و اتفاقات بد را استثنا تعبیر می کنند. این بدان معناست که اتفاقات خوب را روتین زندگی می دانند و تا حدی به آن عادت دارند. مثلا فردی خوش بین درصورت پیدا نکردن جای پارک می گوید: "همیشه جای پارک راحت پیدا می کردم. نمی دانم چرا امروز اینطوری شده است." انسان های بدبین در نقطه مقابل هستند. یعنی اتفاقات خوب را تصادفی و اتفاقات بد را قاعده طبیعی می پندارند. به عنوان مثال فردی بدبین در صورت رد شدن در آزمونی خود را بدشانس یا خنگ می نامد.
2.خوش بین ها در گرفتاری با مشکلات، آن را شرایط موقتی می دانند. حتی اگر به زبان نیاورند در ذهن خود دوره مشکلات را تا حد امکان کوتاه در نظر می گیرند. مثل فردی خوش بین که درگیر یک پرونده مالی است و می گوید: " مشکلم که حل شد به مسافرت می روم." اما بدبین ها شرایط سخت و مشکلات را دائمی و جزء همیشگی می دانند و ذهن آن ها عموما نمی تواند حل شدن مشکل را تصور کند. اگر همان مشکل پرونده مالی را برای فردی بدبین درنظر بگیریم به احتمال زیاد می گوید: "ای بابا این قصه سر دراز دارد، مشکلات که تمامی ندارند."
3.خوش بین ها در مقابله با مشکلات، پس از یک شوک و افسردگی موقت به دنبال پیدا کردن سرنخ ها و راه حل های ممکن هستند. اما بدبین ها عموما پس از ایجاد مشکل، دوره طولانی تری از شوک و افسردگی دارند. و حتی امکان دارد در مواردی بی عملی پیشه کنند و نتیجه را به دست دیگران یا به قولی تقدیر بسپارند.
4.خوش بین ها درصورت شکست در یک بعد از زندگی خود، آن را به ابعاد دیگر تعمیم نمی دهند. ولی بدبین ها پس از ناکامی در قسمتی از زندگی بلافاصله تمام شکست ها و ناکامی های طول زندگی شان را از نظر می گذرانند و خود را آدمی شکست خورده و در بن بست می بینند. مثلا تصور کنید فردی از کار خود اخراج می شود. در صورت خوش بینی با وجود ناراحتی می گوید: " خیلی بد شد کارم را از دست دادم اما شکر خانواده خوبی دارم یا رشته تحصیلی ام خوب است." اما در صورت بدبینی می گوید: "هیچ جا شانس ندارم، خانواده ام پرتوقع هستند، رشته تحصیلی ام که به درد نخور است."
پس خوش بین ها نه تنها در آینده نگری بلکه در تحلیل و مواجهه با مشکلات با بدبین ها تفاوت های اساسی دارند.
البته قابل ذکر است برخی افراد در مواجهه با مسائل زندگی با انفعال و بازی کردن نقش قربانی داستان، و همچنین با بزرگ نمایی مشکلات به دنبال منجی می گردند. این افراد در این مقاله مورد بحث نیستند.
اکنون کمی به واکنش ها و گفتار خود سر بزنیم و به این سؤالات پاسخ دهیم:
1.اگر در آزمونی رد شدید می گویید خیلی سخت بود باید بیشتر می خواندم، یا می گویید هیچوقت شانس ندارم فایده ای ندارد بهتر است بی خیالش شوم؟
2.وقتی همسرتان برای شما گل یا کادو می گیرد چه فکری می کنید؟ چون مرا دوست دارد و برایش اهمیت دارم یا می گویید چه عجب، آفتاب از کدام طرف درآمده است؟
3.اگر از کار اخراج شوید به دنبال فرصت های دیگر شغلی هستید یا خود را تا ابد بدبخت می دانید؟
خب با اندکی تامل متوجه می شویم اکثر ما یک خوش بین یا بدبین تمام و کمال نیستیم. در واقع گزاره های خوش بینی و بدبینی در همه ما وجود دارد. اینکه در مواجهه با مشکلات چگونه عمل کینم بستگی به حال روحی آن لحظه، آدم های اطراف و اتفاقات اخیر دارد. حتی در ساعات مختلف شبانه روز سطح خوش بینی و بدبینی ما نوسان دارد. خانم ها در زمان پیش از قاعدگی و دوران آن، عموما در بدبین ترین حالت ممکن خود هستند. واقعیت این است گاهی خوش بینی کار ساده ای نیست. اما بهتر است یاد بگیریم در چه مواردی خوش بین باشیم تا به خود و دیگران کمک کنیم.
هر کدام از ما مجموعه ای از استعدادها و توانایی های بالقوه هستیم که می توانیم آن ها را به عرصه وجود برسانیم. خوش بینی می تواند بستر خوبی برای رشد آن ها فراهم کند. وقتی با مسأله ای روبرو هستیم و افق دید ما مثبت است برای حل آن فکر می کنیم، از آنچه در توان داریم بهره می بریم، دست به عمل می زنیم و در نتیجه توانایی های بالقوه ما بالفعل می گردند. شاید در صورت بدبینی و نداشتن امید به به بهبود و نتیجه مطلوب، هیچ گاه دست به عمل نزنیم و استعدادی که موفقیت ما را موجب می شد، در گوشه ای از وجودمان خاک بخورد. پس می توان نتیجه گرفت که خوش بینی به طور غیر مستقیم در حصول نتایج بهتر اثرگزار است. مسلم است در شرایطی که مستقیما و صرفا شانس دخالت دارد مثل برنده شدن در قرعه کشی خوش بینی بی تاثیر است. درواقع اینجا مقصود ما قانون جذب نیست.
خوش بینی همچنین در کیفیت روابط مؤثر است. وقتی اختلاف یا سوء تفاهمی بین ما و فرد دیگری اتفاق می افتد، درصورت بدبینی، آن را شخصی برداشت کرده و به دنبال اصلاح آن نیستیم و فاصله می گیریم. اما در صورت خوش بینی علت مشکل به طور دیگری تعبیر می شود و به دنبال بهبود آن هستیم. به طور مثال اگر همکار ما در راهروی اداره، جواب سلام ما را ندهد درصورت بدبینی فکر می کنیم از ما خوشش نمی آید و مشکل شخصی دارد. در نتیجه در صورت امکان از او دوری می کنیم و رابطه سرد می شود. اما اگر بنا بر خوش بینی بگذاریم گمان می کنیم نشنیده است و بلندتر سلام می کنیم، یا بخاطر مشکلات خانوادگی حواسش پرت بوده است. پر واضح است هرچه اتفاقات بزرگتر و روابط عمیق تر باشند، تاثیر خوش بینی و بدبینی پررنگ تر می شود. حتی خوش بین ها گاهی از شرایط بد و خصومت ها نتایج خوب و روابط بهتری به عمل می آورند. شاید جمله "در هر شری، خیری نهفته است" را انسان های خوش بین گفته اند. به هر حال خوش بینی در برخورد با مشکلات اگر سودی هم نداشته باشد، ضرری ندارد و با کمی سبک و سنگین کردن به این نتیجه می رسیم که با خوش بین بودن و عدم موفقیت چیزی را از دست نداده ایم و تمام تلاش خود را کرده ایم.
حال پرسشی که مطرح می شود این است آیا همه ما همیشه باید خوش بین باشیم؟ آیا بدبینی فقط باعث یأس و ناامیدی می شود؟
واقعیت این است که ما نباید همیشه خوش بینانه به قضایا بنگریم. مخصوصا درمورد تصمیمات بزرگ و حساس زندگی. حال بهتر است با اندک مزایای بدبینی هم آشنا شویم.
بدبینی قدمتی به طول تاریخ زندگی بشر دارد. اجداد ما برای حفاظت از خود می بایست هر چه سریع تر مشکلات را تشخیص داده و دست به عمل بزنند. پس دیدگاهی بدبینانه در پیش داشتند تا از حمله حیوانات وحشی یا سایر قبیله ها، قحطی، سیل و رخدادهای دیگر در امان بمانند. پس بدبینی در برخی مواقع سبب ایمنی می شود. در حال حاضر استفاده از کلاه و کمربند ایمنی و چتر نجات مثال هایی از بدبینی مفید هستند. ما هیچکس را برای بستن کمربند ایمنی به بدبینی متهم نمی کنیم و خوب می دانیم اگر ترس از تصادف یا جریمه پلیس نبود به احتمال زیاد کمربند نمی بستیم. پس مشخص گردید بدبینی و نگرانی هم در کنار خوش بینی جهت بقا و پیشگیری از اتفاقات بد ضرورری است.
اکنون رویکردمان به مشکلات چگونه باشد؟
تا حالا پیش آمده است که سر شب تصمیم مهمی برای زندگی خود بگیرید، برنامه ریزی کنید و هیجان زیادی برای شروع داشته باشید، اما فردای آن روز همه هیجان و خوش بینی شما فروکش کرده باشد و بی خیال آن شوید؟
به علت نوسان سطوح خوش بینی و بدبینی در ساعات مختلف شبانه روز و همچنین طی روزهای متفاوت بهتر است برای تصمیمات مهم زندگی مثل انتخاب رشته، شغل، شریک زندگی، تغییر محل زندگی یا کار و مواردی از این قبیل چندین ساعت تفکر درنظر بگیریم. یعنی در چند روز یا چند هفته و در ساعات مختلف شبانه روز به آن فکر کنیم. تا درصورتی که تحت تاثیر سلامتی جسم و ذهن، افراد یا اتفاقات و حتی فیلمی دچار خوش بینی یا بدبینی کاذبی هستیم هیجانات ناشی از آن ها فروکش کرده و در نهایت با ذهنی بدون سوگیری تصمیم بگیریم. حتی بهتر است خانم ها در دوران پیش از قاعدگی که تحت تأثیر نوسانات شدید هورمونی قرار دارند تصمیم مهمی نگیرند و در صورت امکان آن به بعد از اتمام قاعدگی موکول کنند. با افراد خوش بین و بدبین مشورت کنیم. هر دو گروه به ما کمک می کنند. تفکر در ساعات خوش بینی و مشورت با خوش بین ها باعث ایجاد انگیزه و اقدام به برنامه ریزی می شود و تفکرات در زمان بدبینی و مشورت با افراد بدبین باعث می شود بدترین اتفاقات ممکن را درنظر بگیریم و برای آن ها راه حل طراحی کنیم. پس چند روز با توجه به میانگین تفکرات و رخدادهای احتمالی می توان واقع بینانه ترین و عاقلانه ترین تصمیم را بگیریم.
اما درمورد شرایط عادی زندگی سعی کنیم خوش بینی بر ما غالب باشد. زیرا این خوش بینی تعدیل شده مزایای زیادی دارد:
1.فرصت ها را زودتر از سایرین می یابیم.
2.با داشتن افق دید مثبت حال بهتر و انرژی بالاتری داریم.
3.جذبه شخصیت یا کاریزمای بیشتری برای اطرافیان داریم.
4.از کیفیت بالاتری از زندگی بهره می بریم.
5.مشکلات را زودتر حل می کنیم.
6.استعدادهای درونی مان را کشف می کنیم.
7.سلامت جسمانی بیشتری داریم.
طی تحقیقات دکتر سلیگمن و همکارانش، خوش بینی اثر مثبتی بر دستگاه ایمنی و قلب و عروق ما دارد. افراد بدبین و افسرده بیشتر مستعد بیماری هستند. این اثر ناشی از کاهش سطوح کاتکول آمین ها، افزایش اندروفین ها و تاثیر آن ها بر گلبول های سفید خون و دستگاه ایمنی بدن است. در نتیجه فرد در مقابله با بیماری ها عملکرد ضعیفی دارد و بیشتر یا سخت تر بیمار می شود.
در نتیجه بهترین کار این است که سعی کنیم در در اکثر مواقع خوش بین باشیم و برای تصمیمات مهم و مقابله با خطرات از مزایای بدبینی نیز بهره مند شویم.
