در این مقاله به بررسی اثرات خرنوب بر تولید مثل مردان می پردازیم.تولید مثل، که از اولویت های اصلی سازمان بهداشت جهانی است، اساس بقای انسان است. عوامل زیادی وجود دارند که می توانند پتانسیل تولید مثلی را کاهش و یا کاملاُ از میان ببرند و سبب ناباروری شوند. ناباروری به عدم رخداد بارداری در یک زوج، پس از یک سال نزدیکی بدون استفاده از روش های پیشگیری از بارداری اطلاق می شود. حدود ۱۰ تا ۱۵درصد زوج ها به این مشکلات مبتلا هستند که در ۴۰ درصد موارد، ناباروری مردان، علت اصلی و در ۲۰ درصد موارد هر دو عامل زنانه و مردانه مطرح است.
حدود یک چهارم زوج های ایرانی، ناباروری اولیه را در طول زندگی مشترکشان تجربه می کنند. یکی از دلایل ناباروری در مردان آستنوزواسپرمی با منشا نامشخص است. این وضعیت با کاهش حرکت اسپرم یا نبود حرکت اسپرم در مایع منی مشخص می شود.
در سال های اخیر تولید بیش از حد گونه های واکنش پذیر اکسیژن(ROS) به وسیله لوکوسیت ها و نیز اسپرم های غیرطبیعی در مایع منی و به دنبال آن ایجاد استرس اکسیداتیو یکی از دلایل ناباروری در مردان مطرح گردیده است. رادیکال های آزاد از مسیرهای مختلف متابولیکی در هر سلول هوازی ساخته می شوند اما منشا اصلی آن ها در مایع سمینال مردان سلول های سفید و اسپرم های غیرطبیعی و نابالغ می باشند.
از آنجایی که آنتی اکسیدان ها نقش محوری در دفاع سلول ها علیه رادیکال های آزاد دارند، بنابراین احتمال می رود که کاهش فعالیت آنتی اکسیدان های سیستم فیزیولوژیکی بدن با کاهش کیفیت سلول های اسپرم مرتبط باشد.یافته های متعددی نشان می دهد که گونه های فعال اکسیژن می توانند پارامترهای متعدد اسپرم از جمله مرفولوژی و حرکت اسپرم ها را به شدت تحت تاثیر قرار دهند.
خرنوب(Carob) با نام علمیCeratonia silique یکی از گیاهان خانواده Fabaceae است که در ۱۵ سال اول زندگی خود هیچ میوه ای نمی دهد. میوه ای به رنگ قهوه ای با طعم بسیار شیرینی دارد و حاوی حدود ۱۴ عدس بسیار سخت است. این گیاه در کشورهای خاص آسیایی از جمله چین ، مالزی ، ترکیه و ایران رشد می کند.این گیاه به طور گسترده در استان فارس رشد می کند.در واقع میوه خرنوب غلاف قهوه ای به طول ۱۰-۲۵ سانتی متر است که وزن آن از ۸۰-۹۰٪ غلاف و ۱۰-۲۰٪ دانه تشکیل شده است.
خرنوب دارای سطوح بالایی از کربوهیدرات ، پروتئین و سطح پایینی از چربی و شامل حدود ۷درصد فیبر خام می باشد. همچنین منبع غنی از آهن،کلسیم، سدیم، پتاسیم، فسفر و گوگرد و نیز ویتامین های E،D،C، نیاسین(B3)، اسید فولیک(B9) و پیریدوکسین(B6) است. پودر خرنوب شامل ۱۱ ترکیب فنولی است، که پیروکالول، کاتکول و اسیدکلروژنیک را به مقدار زیاد و مقادیر کمی از سایر ترکیبات فنولی مثل کومارین، سینامیک، فرولیک و اسید گالیک را دارد. همچنین دارای ۱۷ اسیدهای چرب می باشد، عمدتا از چهار اسیدچرب شامل: اولئیک، لینولئیک، پالمتیک و اسید استئاریک است.به علاوه حاوی مواد معدنی مانند پتاسیم ، سدیم ، کلسیم ، آهن و فسفر است.
مطالعات نشان می دهد که خرنوب فشار خون ، دیابت و یبوست را بهبود می بخشد. علاوه بر این دارای خواص ضد سرطانی ، ضد تنگی نفس و آسم ، ضد باکتری و آنتی اکسیدان قوی است. مطالعات نشان داد که افزودن ۱۰ و ۲۰ درصد پودر خرنوب به رژیم غذایی ، پارامترهای لیپیدی و هیستوپاتولوژی قلب ، کبد و کلیه را بهبود بخشید. مطالعات دیگر خواص آنتی اکسیدانی قوی و همچنین سایتوتوکسسیتی(cytotoxicity) عصاره خرنوب و کاهش آسیب DNA توسط سلول های سرطانی را گزارش کرده اند. تجویز خرنوب باعث بهبود هیستوپاتولوژی روده بزرگ ، کاهش سطح مالون دی آلدئید و افزایش سطح آنزیم های آنتی اکسیدان در کولیت اولسراتیو شد. علاوه بر این ، ضد خواص التهابی و نوروتوکسیک برای خرنوب گزارش شده است.
طبق نتایج مطالعات انجام گرفته، در طول دهه های گذشته کیفیت اسپرم کاهش یافته است.ریزمغذی های مختلفی در متابولیسم اسپرم نقش دارند.محتوای بالای اسیدهای چرب غیر اشباع در غشای پلاسمایی اسپرم را دلیل حساس بودن بالای اسپرم نسبت ROS می دانند. اسپرم ها توسط پراکسیداسیون لیپید غیر فعال می شوند که همراه با تغییر در عملکرد غشا، تغییر در متابولیسم و مورفولوژی و تحرک و باروری است. هم اسپرم و هم مایع سمینال حاوی آنتی اکسیدان هایی هستند که قادر به مقابله با اثرات مضرROS هستند.مطالعات نشان داده اند که مردان نابارور به احتمال زیاد نسبت به مردان بارور دارای ظرفیت آنتی اکسیدانی پایین تری هستند.
در مطالعه ای مشخص شد که دریافت خرنوب می تواند باعث افزایش غلظت و تحرک اسپرم و کاهش استرس اکسیداتیو و عوامل التهابی بشود.همچنین در مطالعه دیگری مشخص شد که این گیاه بر آپوپتوز بیضه ها نیز موثر است.به نظر می رسد مکانیسم تأثیر احتمالی عصاره میوه خرنوب بر آپوپتوز بیضه از طریق تأثیر بر ژن های درگیر در آپوپتوز است. علاوه بر این ، تأثیر آن بر سطح مالون دی آلدئید و سیستم آنتی اکسیدانی بدن منجر به تغییر در سطح استرس اکسیداتیو می شود. دریافت گیاهان با ظرفیت آنتی اکسیدانی میتواند یکی از راه های مقابله با آسیب های اکسیداتیو اسپرم در این گروه از مردان نابارور باشد.
در طب سنتی فارسی ، از میوه خرنوب به عنوان داروی ضد عفونی کننده و برای افزایش حجم منی انسان برای درمان ناباروری مردان استفاده می شود. اخیراً نشان داده شده است که عصاره آبی غلاف خرنوب تأثیر مثبتی بر پارامترهای تولید مثل مردان دارد. در مطالعه دیگری که انجام شده است ، استفاده از عصاره هیدروالکلی دانه های خرنوب باعث افزایش سطح هورمون های جنسی و تراکم اسپرم در توبول های مایع ساز می شود.
شواهد نشان می دهد که سرب برای سیستم تولید مثل مردان سمی است. قرار گرفتن در معرض سرب باعث تولید گونه های اکسیژن فعال (ROS) ، پراکسیداسیون لیپید و کاهش آنتی اکسیدان ها می شود که منجر به ایجاد استرس اکسیداتیو در بافت بیضه می شود. همچنین ، سرب پارامترهای اسپرم وفعالیت اسپرماتوزوئیدها را کاهش می دهد. قرار گرفتن در معرض سرب با کاهش سطح AMP درون سلولی اسپرم و کلسیم و کاهش فسفوریلاسیون تیروزین پروتئین های اسپرم، عملکرد طبیعی اسپرم را مختل می کند. همچنین،گزارش شده است که عصاره غلاف خرنوب تأثیر مثبت احتمالی در برابر سمیت سرب دارد و ممکن است در جذب سرب تداخل ایجاد کند.
نویسنده: علی غفاری / دانشجوی تغذیه
