طی 2 سال گذشته دائما مسئله انحصارطلبی گروه اسنپ یکی از مباحث داغ اکوسیستم استارتاپی ایران بوده است. پیش از این موضوع انحصارطلبی تاکسی آنلاین اسنپ توسط استارتاپ هایی مثل تپسی، ماکسیم و الوپیک مطرح شده بود و حتی کار به شورای رقابت هم کشید، اما در نهایت شورای رقابت اقدامات اسنپ را مصداق انحصارطلبی ندانست.
اخیرا علیرضا صادقیان مدیرعامل iiventures (مالک نت برگ و چیلیوری) مجددا ادعا کرده که موضوع انحصارطلبی اسنپ فود را از طریق شورای رقابت پیگیری خواهد کرد.
وبسایت دیجیاتو در گزارش کاملی به بررسی ابعاد ماجرای انحصارطلبی اسنپ فود پرداخته و حتی با صاحبان رستوران‌ها نیز در این خصوص مصاحبه کرده است که مطالعه آن خالی از لطف نیست. اما در این مطلب میخواهم به زبان ساده ماجرای انحصارطلبی پلتفرم‌های آنلاین را مورد بررسی قرار دهیم.
در گذشته مطلبی در کانال راستا منتشر شد که مهمترین مصادیق انحصارطلبی در دنیا را معرفی کرده بود. هرچند این قوانین در ایران به طور کامل تعریف نشده است.
اما آنچه اسنپ فود را در جایگاه متهم به انحصارطلبی قرار می‌دهد، یکی از بارزترین مصادیق انحصارطلبی است. علیرضا صادقیان مدعی شده است که اسنپ فود شرایطی را برای رستوران‌ها بوجود می‌آورد تا آنها مجبور به انعقاد قرارداد انحصاری با اسنپ فود باشند. موضوع انحصار طلبی معمولا در کسب وکارهای پلتفرمی بیشتر نمود پیدا می‌کند. چرا که در این کسب وکارها 2دسته مشتری وجود دارند: تامین کنندگان و مصرف کنندگان. در چنین شرایطی صاحب پلتفرم می‌تواند شرایطی را برای تامین کننده بوجود بیاورد که تنها گزینه منطقی برای وی، همکاری انحصاری باشد. بدین ترتیب با افزایش تعداد و تنوع تامین کنندگان، مزیت پلتفرم برای مصرف کننده نهایی هم بیشتر می‌شود و در عمل رقبا راهی برای افزایش سهم بازار خود نخواهند داشت.
اما آیا ارائه پیشنهادهای جذاب برای مشتریان (تامین کنندگان یا مصرف کنندگان) به خودی خود کار غیراخلاقی و مصداق انحصارطلبی است؟ باید گفت خیر. این موضوع زمانی در چارچوب انحصارطلبی قرار میگیرد که یک کسب وکار برای اقناع تامین کنندگان یا مصرف کنندگان از داشته‌های قبلی خود (که سایر رقبا نمی توانند به آنها دست یابند) نظیر سهم بازار غالب، شبکه مشتریان قبلی و ... استفاده کند.
فرض کنید یک پلتفرم سفارش آنلاین غذا (شرکت X) حدود 60 درصد سهم بازار را در اختیار دارد. اگر این کسب وکار به رستوران‌ها (تامین کنندگان) بگوید که فقط می‌توانند به صورت انحصاری با وی کار کنند، از نگاه رستوران تصمیم معقولانه چیست؟ اگر پیشنهاد قرارداد انحصاری را نپذیرد، باید با پلتفرم هایی کار کند که سهمی بازاری کمتر از 40درصد دارند و طبیعتا فروشش کاهش خواهد یافت. بنابراین تنها تصمیم منطقی این است که قرارداد انحصاری با شرکت X را بپذیرد. بدین ترتیب اکثر رستوران‌ها قرارداد انحصاری با شرکت X را می‌پذیرند و در مقابل رقبای شرکتX نمی توانند با رستوران‌های مناسب قرارداد ببندند. در نتیجه به تدریج سهم بازار شرکتX افزایش می‌یابد و به نقطه ای می‌رسد که عملا رقبا از گردونه رقابت حذف می‌شوند. واضح است که زمانی که این اتفاق رخ دهد، قربانی اصلی رستوران‌ها و مصرف کنندگان هستند. چرا که شرکتX که حالا تنها کسب وکار این فضاست می‌تواند درصد کمیسیون و قیمت‌ها را هرقدر می‌خواهد افزایش دهد.
البته باید گفت که اسنپ فود در حال حاضر هیچ کدام از رستوران‌ها را مجبور به انعقاد قرارداد انحصاری نمی کند. اما آنچه چیلیوری، ریحون و سایر پلتفرم‌های سفارش آنلاین غذا ادعا می‌کنند، این است که اسنپ فود شرایطی را برای رستوران‌ها به وجود می‌آورد که در صورت عدم پذیرش قرارداد انحصاری و انعقاد قرارداد عادی، آپشن‌های زیادی (مثل تبلیغات، قرارگرفتن در لیست رستوران‌های پرفروش و ...) را از دست داده و با افت فروش مواجه شوند. اگر بپذیریم که این ادعا درست بوده و تاثیر زیادی در تصمیم گیری رستوران‌ها داشته باشد، می‌توان آن را مصداق انحصارطلبی دانست.
در هر حال باید دید نظر شورای رقابت در این خصوص چیست. البته با توجه به سابقه پرونده‌های این چنینی بعید به نظر می‌رسد که شورای رقابت اقدام اسنپ فود را انحصارطلبی تلقی کند. چرا که در مورد مشابه تاکسی آنلاین (که اسنپ رسما رانندگان را از همکاری با سایر پلتفرم‌ها منع می‌کرد) هم شورای رقابت ادعای رقبای اسنپ مبنی بر انحصارطلبی این شرکت را رد کرد.
