جاج

بچه‌ها ما یه رفتارِ شناختی داریم به اسمِ «ذهن‌خوانی». دیدید بعضی وقتا دربارۀ یه نفر یه فکری می‌کنیم، که اون طرف چطور دربارۀ خودمون یا یه چیز دیگه فکر می‌کنه؟ این می‌شه ذهن‌خوانی.

داشتم فکر می‌کردم که چقدر روابطمون تحتِ تأثیر ذهن‌خوانی قرار می‌گیره. براتون پیش اومده که ذهنِ یکیو بخونید و بعد باهاش حرف بزنید و متوجّه بشید اصلاً اون چیزی که فکر می‌کردید درست نبوده؟

نظرتون دربارۀ «ذهن‌خوانی» (یا همون «قضاوتِ بدونِ داشتنِ اطّلاعاتِ کافی» یا به قولِ جماعتِ توییتری: «جاج») چیه؟ به نظرتون این رفتارِ بدیه و باید از این کار دست برداریم؟

اگه جوابتون به پرسشِ آخری مثبته، باید بگم سخت در اشتباهید. و این یادداشت برای شماست:

بر خلافِ چیزی که تصوّر می‌شه، نه تنها این قضاوت و پیش‌داوری بد نیست، بلکه خیلی هم خوبه؛ شاید حتیٰ می‌شه یه جورایی گفت که این پیش‌داوری باعث بقای خودمون هم هست. همچنین بازم بر خلافِ چیزی که تصوّر می‌شه، نه تنها به هیچ وجه نمی‌شه این پیش‌داوری رو حذف رد، بلکه حتیٰ نمی‌شه کَمِش هم کرد.

چطور؟ می‌گم برات.

انسان ذاتاً موجودیه که باید قضاوت کنه. بپذیرید اینو. توضیحشم ساده‌ست. انسان‌ها دائماً در حالِ قضاوت‌کردن‌اند. هیچ جٌنبنده و نجُنبنده‌ای از تیغِ قضاوتِ آدما در اَمون نیست. هر آدمی در هر ثانیه از زندگیش به طورِ خودآگاه یا ناخودآگاه داره هزاران قضاوت می‌کنه. در، دیوار، گُل، ماشین، خونه، سنگ، زمین، آسمون، هوا، دخترِ همسایه، پسرِ فامیل، دوستِ تو دانشگا، گربۀ سرِ کوچه، کلاغِ رو درخت، پرنده، خزنده، چرنده، درنده، حیوونا، آدما و حتیٰ خودِ خدا(!) موردِ قضاوتِ انسان‌ها قرار می‌گیرن. آدما با هم وتنهااااااا... نه...چیزه... آدما دائم دارن بررسی می‌کنن که چی واسه‌شون خوبه، چی واسه‌شون بده، چی خوب‌تره، چی بدتره. چی واسه‌شون منفعت داره، چی واسه‌شون ضرر داره و...

مثلاً یه غذاخوردنِ ساده با هزاران قضاوت و پیش‌داوری انجام می‌شه. اینکه:

• «الان چه غذایی بخورم بهتره؟»
• «با این شرایطِ من، غذای ارزون بهتره یا گرون بهتره.»
• «نوشیدنی چی بخورم بهتره.»
• «اصلاً همراش نوشیدنی بخورم بهتره یا نخورم بهتره.»
• «غذا رو تو خونه درست کنم بهتره یا از بیرون بگیرم بهتره.»
• «اگه قرار باشه از بیرون بگیرم، از کجا بگیرم بهتره.»
• و...

حالا نمی‌شه از این موجود انتظار داشته باشیم بقیۀ آدما رو از پیش قضاوت نکنه. چون ذهنش ذاتاً باید آدما رو قضاوت کنه تا بتونه تصمیم بگیره که «بره جلو و با اون آدم رابطه برقرار کنه» یا «ولش کنه بذاره به حالِ خودش» یا حتیٰ «سریعاً از اون آدم فرار کنه» (اون چیزی که اوّلِ متن گفتم: که این جاج یا قضاوت حتیٰ باعثِ بقای خودمون می‌شه، با این توضیح ملموس‌تره).

خلاصه قضاوت‌کردن خیلی خوبه. نیازه. و چه بخوایم چه نخوایم، چه خوب بدونیمش چه بد بدونیمش، هزاران‌بار در شبانه‌روز انجامش می‌دیم. درسته که خیلی وقتا تو قضاوت‌کردنِ آدما دچارِ اشتباه می‌شیم، امّا عملاً و منطقاً امکان نداره بتونیم کسیو قضاوت نکنیم. پس بهتره سعی کنیم بهتر قضاوتشون کنیم.

حالا اینکه چطوری می‌تونیم دیگرانو بهتر قضاوت کنیم، خودش یه بحثِ دیگه‌ایه که در این مقال نگنجد. سعی می‌کنم تا فردا یه پست هم در موردِ جاجِ بهتر بذارم.

مخلص رفقا.

پستِ پیشنهادی: