اگر قصد دارید کتابی را برای ترجمه و چاپ به مترجم و ناشر سفارش بدهید، بایستی پیش از این کار، هزینه آن را برآورد کنید. بدین منظور لازم است که به سراغ مترجمان یا مؤسسات ترجمه بروید و با ناشران صحبت کنید تا بتوانید برآوردی از هزینه‌ها داشته باشید.
روش آسان‌تر این است که به سایت‌های ترجمه و نشر کتاب مراجعه نموده و با استفاده از راهنمای محاسبه هزینه‌ها از قیمت‌ها اطلاع پیدا کنید. معمولاً هزینه ترجمه بر‌اساس تعداد کلمات، حجم کار، سطح دشواری، مهلت انجام پروژه و کیفیت کار مترجم تعیین می‌شود.
اما اگر شما یک مترجم هستید و می‌خواهید بدانید که ترجمه و چاپ اثرتان چقدر هزینه در بردارد، بایستی با ناشران وارد مذاکره شوید و ضمن بستن قرارداد تکلیف هزینه‌های چاپ، حق‌الترجمه، عواید و … را مشخص نمایید.
در چنین قرارداد‌هایی ناشر با نویسنده اثر یا مترجم توافق می‌کند که در قبال دریافت مبلغی یا درصدی از سود فروش به عنوان حق تألیف، با یکدیگر برای چاپ اثر سرمایه‌گذاری کنند. در این قرارداد معمولاً امتیاز کتاب برای صاحب اثر باقی می‌ماند و او می‌تواند در آینده در صورت تمایل به تجدید چاپ کتاب در همان مؤسسه یا مؤسسات دیگر اقدام کند.
در این قرارداد نویسنده یا مترجم مبلغی را به‌عنوان حق‌الزحمه که از ضرب قیمت پشت جلد در درصدی از تیراژ به‌دست می‌آید، دریافت می‌کند. معمولاً کتاب برای همیشه در اختیار ناشر قرار می‌گیرد، ولی اگر ناشر نسبت به چاپ کتاب، زمانی که نیاز به آن در بازار وجود دارد، کوتاهی کند، صاحب اثر می‌تواند طی نامه‌ای کتبی کتاب را از انتشارات پس بگیرد. در چنین قرارداد‌هایی قید می‌شود که ناشر بدون اجازه مؤلف یا مترجم نمی‌تواند کتاب را به فرد دیگری واگذار کند. درصد نویسنده از عواید باید ۲۰ درصد در نظر گرفته شود، ولی در بازار امروز نویسندگان تازه‌کار معمولاً با قرارداد ۴ تا ۵ درصد وارد این حرفه می‌شوند و پس از چند سال کار و کسب اعتبار و تجربه این رقم را افزایش می‌دهند. در بازار کتاب ایران این عدد برای افراد با‌تجربه بین ۸ الی ۱۰ درصد است و حداکثر به ۱۵ درصد می‌رسد.
در این نوع قراداد ناشران سود‌جو در ازای پرداخت مبالغ بسیار ناچیز به نویسندگان یا مترجمان، تمام حقوق مادی و معنوی اثر را از آن خود می‌کنند. ناشران بسیاری با این روش در مدت کوتاه به سود‌های کلان دست یافته‌اند.
در این روش مؤلف یا مترجم، ناشر کتاب خود می‌شود یا با ناشری همکاری می‌کند که آن ناشر درصد بسیار کمی را از فروش به‌دست می‌آورد. در این حالت انجام تمام کارهای اداری و دریافت مجوز‌های مربوطه به عهده خود نویسنده است و سود حاصله در این نوع قرارداد حتی می‌تواند به ۴۰ درصد از قیمت پشت جلد در تعداد تیراژ برسد.
حال اگر جزو افرادی هستید که با ناشر، قرارداد درصدی منعقد کرده‌اید، بایستی نحوه محاسبه حق‌الترجمه را بدانید، پس با ما همراه باشید.
محاسبه حق‌الترجمه بسیار ساده است و به این شکل است: درصد حق‌الترجمه × تیراژ × قیمت.
برای روشن‌تر شدن موضوع به ذکر مثالی می‌پردازیم. فرض کنید که ناشر در قرارداد خود با مترجم، حق مترجم را ۱۵% تعیین کرده است و تیراژ کتاب هم بر‌اساس مندرجات شناسنامه کتاب، ۲۰۰۰ نسخه می‌باشد. قیمت پشت جلد کتاب نیز ۵۰۰۰ تومان در نظر گرفته شده است، در این صورت حق‌الترجمه برابر است با:
در این مثال ناشر بایستی مبلغ ۰۰۰’۵۰۰’۱ تومان به مترجم پرداخت کند.
در ازای هر بار تجدید چاپ همین قاعده اعمال شود و مبلغ حاصل به مترجم تعلق می‌گیرد. البته باید توجه داشت که این موضوع حتماً باید در قرارداد قید شده باشد، در غیر این صورت در چاپ‌های بعدی درصدی به مترجم تعلق نمی‌گیرد.
معمولاً ناشران منصف و معتبر، پس از چاپ کتاب، حق‌الترجمه را هر چقدر که باشد، به مترجم می‌پردازند. ولی معمولاً کمتر پیش می‌آید که با چنین ناشرانی برخورد کنید.
دسته‌ای دیگر از ناشران، پس از فروش کتاب‌ها، به صورت تدریجی درصد مترجم را پرداخت می‌کنند. معمولاً حق‌الترجمه مبلغ آنچنان بالایی نیست که پرداخت اقساطی آن خوشایند باشد. با این حال با توجه به بازار کساد کتاب باید منتظر چنین پرداخت‌هایی باشید.
اما بدترین شرایطی که می‌تواند برای یک مترجم ایجاد شود، این است که با ناشری قرارداد بسته باشد که مبلغ ناچیز حق‌الترجمه را به بهانه‌های مختلف پرداخت نکند. درست است که بازار کتاب رونق چندانی ندارد و مشکلات زیادی در آن وجود دارد، ولی مطمئناً یک ناشر بر این اوضاع واقف است و بایستی پرداخت درصد مترجم را پیش‌بینی کند.
البته مترجمان نیز بایستی شرط انصاف را رعایت کرده و وضعیت نابه‌سامان بازار کتاب را درک کند و ناشر را تحت فشار قرار ندهند. به‌عبارت دیگر طرفین بایستی درک متقابلی داشته باشند تا اختلافات به حدی نرسد که سبب فسخ همکاری شود.
آن‌چه بیان شد نباید باعث شود که مترجمان، حق ترجمه خود را به ناشران بفروشند. بعضاً مشاهده می‌شود که مترجمان برای اجتناب از دردسر‌های ذکر شده در همان چاپ اول، حق خود را در عوض یک مبلغ ناچیز به ناشر می‌فروشند. یعنی در قرارداد، تمامی امتیازات کتاب به ناشر واگذار می‌شود و واگذاری تمامی امتیازات به ناشر باعث سلب مسئولیت قانونی مترجم می‌گردد.
یک مترجم همیشه باید در نظر داشته باشد که ممکن است با فروش حق خود به‌سرعت به مبلغ نا‌چیزی (مثلاً یک میلیون تومان) دست پیدا کند، ولی اگر کتاب با استقبال خوبی مواجه شود و بار‌ها تجدید چاپ شود، ده‌ها یا حتی صد‌ها برابر این مبلغ به مترجم تعلق می‌گیرد. پس اگر به‌عنوان یک مترجم حق خود را واگذار کنید، باید منتظر پشیمانی و حسرت بزرگی در آینده باشید.
علاوه بر این مترجم با واگذاری امتیازات، دیگر هیچ حقی برای نظر دادن در مورد صفحه‌آرایی، طراحی و … کتاب نخواهد داشت و باید به کتاب خود از پشت شیشه فروشگاه‌ها نگاه کند.
حال این سؤال مطرح می‌شود که اگر حق ترجمه را نخواهیم بفروشیم، ولی از طرف دیگر برای وصول آن دچار دردسر و درگیری با ناشر نشویم، باید چه کنیم؟ پاسخ روشن است. از هر گونه درگیری با ناشر اجتناب کرده و تلاش کنید تا جای ممکن با شرایط و کارشکنی‌های ناشر کنار بیایید. ولی در صورتی که مشاهده کردید که ناشر به رفتار نادرست خود ادامه می‌دهد و از حسن نیت شما سوءاستفاده می‌کند، با مراجعه به اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان خود و در صورت عدم نتیجه گیری با مراجعه به مراجع قضایی حق قانونی خود را مطالبه کنید.
