بی‌شک دغدغه‌ی بسیاری از محققین و پژوهشگران مساله‌ی تالیف و چاپ کتاب (از جمله مهمترین آن‌ها کتاب‌های ترجمه) است. عدم وجود راهنمای تالیف کتاب، مراحل کسب مجوز و انتشار کتاب بسیار مشهود است. در همین راستا مقاله‌ی زیر به صورت مختصر به بخش‌هایی از این کاستی‌ها پاسخ خواهد داد.
در واقع وظیفه‌ی اولیه‌ی مولف و یا مترجم کتاب (به صورت خاص در مورد کتاب‌های علمی و ترجمه) قبل از هرگونه اقدام برای تالیف یا ترجمه‌ی کتاب، بررسی بازار کتاب و آگاهی از نمونه‌های مشابه به چاپ رسیده‌ی کتاب است. بعد از پایان کار تالیف یا ترجمه‌ی کتاب، مولف با توجه به انتشاراتی که بنا به همکاری با آن را دارد مراحل زیر طی می‌کند.این مراحل به صورت خلاصه در تصویر زیر قابل مشاهده است:
همانطور که مشخص است، برای انتشار هر کتابی نیاز به دریافت مجوزهای مربوطه است. در نوعی از تعامل، وظیفه دریافت این مجوزات بر عهده‌ی انتشارات طرف قرارداد است. به هر روی بهتر است از این مجوزات و نحوه‌ی دریافت آن ها مطلع باشیم. برای انتشار یک کتاب باید مجوزهای زیر قبل از چاپ دریافت گردد.
در واقع همانظور که از تصویر بالا مشخص است، آماده‌سازی شامل مراحل: ارزشیابی مطالب تحویل شده، آماده‌سازی گزارشات فنی در مورد آن، ویراستاری، آماده‌سازی برای چاپ، تهیه نمایه، حروف‌چینی و نمونه‌خوانی را می‌توان ذکر کرد.
در مورد تولید فنی- هنری کتاب می‌توان به موارد: تعیین قطع کتاب، تصمیم‌گیری درباره جلد و ظاهر کلی کتاب، تعیین اندازه‌ی قلم و حروف فصل‌ها و زیرفصل‌های مختلف کتاب، تعیین محل و چگونگی جانمایی تمام تصاویر، جداول و …، صفحه‌آرایی کتاب و تصمیم گیری در مورد چگونگی شماره‌گذاری کتاب اشاره نمود.
یکی از مهمترین، حساس‌ترین و تخصصی‌ترین مراحل آماده‌سازی کتاب، مقاله، پایان‌نامه، ترجمه و… مرحله‌ی ویرایش و ویراستاری آن است. ویراستاری یک متن به حدی مهم است که حتی می‌تواند جایگاه علمی یک متن را از بین ببرد و باعث نادیده گرفته شدن آن شود. ویراستاری در واقع فرآیند انتخاب و آماده‌سازی یک محتوا اعم از محتوای نوشتاری، شنیداری، تصویری و…است. وظیفه نهایی ویراستاری تولیدی اثری یکپارچه، یک‌دست، دقیق و صحیح از یک محتوای اولیه است. در واقع زمانی که یک اثر از جهت محتوا، بیان، اعتبار، نظم و آراستگی و قوانین بیانی مورد بازبینی و بررسی قرار می‌گیرد فرآیند ویرایش صورت گرفته است.
ویرایش متون که از جمله می‌توان به موارد کاربردی ویراستاری کتاب، ویراستاری مقاله، ویراستاری ترجمه، ویراستاری پایان‌نامه و… اشاره نمود به انواع: ویراستاری فنی (صوری)، ویرایش نگارشی (ادبی)، ویرایش علمی (محتوایی) تقسیم می‌شود.
ویرایش فنی شامل موارد یکسان‌سازی رسم الخط کلمات، درست‌نویسی واژگان، کنترل پاراگراف بندی، اعمال قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی، تنظیم اندازه و قلم حروف، عنوان فصل‌ها، بخش‌ها و زیربخش‌ها، تنظیم فهرست مطالب و مآخد و… است.
در ویرایش نگارشی می‌توان به موارد تصحیح جمله‌بندی متن از جنبه دستوری، اصلاح عبارت‌ها، واژه‌ها، و جملات نامفهوم و مبهم، یکسان‌سازی متون از نظر نثر و انتخاب کلمات، رعایت ساده‌نویسی و روان‌نویسی، پیشنهاد برای افزودن بخش‌هایی که نیاز به توضیحات بیشتر دارد، حذف موارد حشو، دقت نظر در رسایی و شیوایی جملات اشاره کرد.
در ویرایش محتوایی در واقع ویراستار وارد حوزه علمی و تخصصی متن می‌شود و اقدام به رفع تناقضات علمی و محتوایی در یک اثر می‌کند. این ویرایش شامل اظهار نظر تخصصی و علمی درباره متن، رفع اشکالات تخصصی و علمی، تایید درستی و صحت متن ترجمه شده و نزدیک‌سازی متن ترجمه شده با متن اصلی در صورت نیاز و بررسی رعایت تخصصی بودن آن است.
به صورت کاربردی برای ویراستاری پایان‌نامه‌ها، مقالات و پژوهش‌های دانشگاهی نیاز به مرجعی است که کاربردی‌ترین و عمومی‌ترین موارد ویراستاری را بیان کند. در ادامه به بیان این موارد پرداخته خواهد شد.
مهمترین و ابتدایی‌ترین قواعد نگارشی که باید در نظر گرفته شود شامل رعایت موارد زیر است:
تا جایی که ممکن است باید از کلمات غیر فارسی استفاده نکرد و معادل فارسی آن را به کار برد. در مواردی که احتمال عدم آشنایی خواننده با معادل‌های فارسی آن وجود دارد باید کلمه در زبان اصلی به صورت پاورقی نمایش داده شود. دقت شود برای اولین استفاده از یک معادل و یا اختصار، باید اصل و یا تفصیل آن در پاورقی بیان گردد. از جمله مواردی که برای فارسی‌نویسی می‌توان مثال زد: به کار بردن کلمه راه‌برد به جای استراتژی، رزمایش به جای مانور و … است. جزئیات کامل این نوع از فارسی‌نویسی‌ها را در جدولی در اینجا ببینید.
عباراتی در زبان فارسی وجود دارد که کاربرد آن‌ها بسیار عمومی شده است، اگرچه عبارات بهتری وجود دارد که می‌توان از آن استفاده کرد. نمونه‌ای از این عبارات در اینجا قابل مشاهده است.
از آن‌جایی که در محتوای نوشتاری عواملی چون تکیه، آهنک، مکث و… وجود ندارد که ما را در انتقال صحیح مفهوم یاری رساند، به علایم نشانه‌گذاری برای رسایی و رفع ابهام از انتقال مفاهیم یک محتوا نیاز است. در ادامه به موارد نشانه‌گذاری که در زبان فارسی وجود دارد می‌پردازیم.
ویرگول
نشانه مکث و یا وقفه‌ی کوتاه است که برای درست و روان‌خوانی یک متن مورد استفاده قرار می‌گیرد. ویرگول در موارد زیر به کار برده می‌شود:
در میان دو کلمه که نباید یکسره خوانده شود، بین چند کلمه یا گروه که در کنار هم بیایند و از نظر دستوری یک نقش داشته باشند، جدا‌كردن بخش‌های مختلف یك نشانی یا مرجع و همچنین جداسازی اعداد از یک دیگر و هم چنین هنگامی که جمله‌ای توضیحی اضافه برای جمله دیگر باشد بین ویرگول قرار می‌گیرد.
دقت شود که ویرگول باید با توجه به متن و نوع مخاطب در حد اعتدال به کار برده شود. پیش از ویرگول فاصله‌ای لازم نیست و بعد از آن تنها یک فاصله لازم است.
نقطه
در واقع نشانه‌ی پایان جمله است و در موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
در پایان جمله‌ها و پس از ذکر مشخصات منابع و پس از حروفی که ابتدای نشانه اختصاری واژه‌هاست به کار برده می‌شود.
در مورد نقطه نیز قبل از آن نباید فاصله‌ای گذاشت و بعد از آن، تنها یک فاصله کافی است.
نقطه‌ویرگول
نقطه‌ویرگول در واقع نشانی از مکثی است که کمتر از نقطه و بیشتر از ویرگول است و در مواردی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
بین دو جمله‌ای که جمله دوم، مثال یا توضیح یا تعبیری دیگر از جمله اول است. برای جداسازی جمله‌هایی که از نظر مفهوم و ساختار مستقل به نظر می‌رسند ولی در یک عبارت بزرگتر با یکدیگر بستگی معنایی دارند.
دو نقطه
نشانه توضیح است و هر آن چه که بعد از دو نقطه می‌آید در واقع توضیح مثال قبل از آن است. دو نقطه پیش از نقل قول مستقیم، پس از واژهای که معنی آن در مقابل آن آورده شده است و پس از کلماتی مانند «یعنی» که تفسیر کننده هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مورد دو نقطه نیز، قبل از آن فاصله‌ای لازم نیست و بعد از آن تنها یک فاصله کافی است و بیشتر از آن اشتباه است.
علامت سوال
این نشانه در انتهای جمله‌های پرسشی و هم چنین برای نشان دادن مفهوم شک و تردید در مورد یک مساله با قرار دادن علامت سوال در داخل پرانتز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قبل از علامت سوال فاصله‌ای لازم نیست و بعد از آن تنها یک فاصله نیاز است.
پرانتز
در واقع این نشانه برای جداکردن توضیحات اضافی، از اصل متن به کار برده می‌شود. پرانتر برای معادل قرار دادن یک کلمه، توضیحات اضافی یا ذکر نکته‌ای اضافه و ذکر تاریخ، شهرت و… در کنار متن اصلی به کار می‌رود.
در مورد ترجمه تخصصی کتاب اشاره به مواردی زیر لازم است. همانطور که قبل از این ذکر شد بررسی وضعیت موجود این کتاب در بازار و کیفیت ترجمه کتاب بسیار راه‌گشا خواهد بود. کمک و یا راهنمایی گرفتن از مراکز و یا سایت‌های ترجمه تخصصی و سایت ترجمه کتاب در صرفه جویی در زمان و هزینه بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در همین زمینه می توانید از کارشناسان ترجمه کتاب سایت ترجمه تخصصی ترجمیک راهنمایی بگیرید.
