اخیرا، در کمپینگی در کوه‌های کلرادو شرکت کردم. یکی از بهترین ۱۵ صورت فلکی که باید بشناسید و نحوه پیدا کردن آنها را بدانیدویژگی‌های این سفر این بود که روی زمین دراز کشیدم و به راحتی صورت‌های فلکی را بدون مزاحمت نورهای شهری دیدم. اگرچه بیشتر صورت‌های فلکی شناخته شده‌تر را تشخیص دادم، ناراحت بودم که چرا موارد بیشتری را نمی‌شناسم و هیچ چیزی از درس‌های مدرسه را درباره راز و رمز ستاره‌ها به خاطر نمی‌آورم.
پیشینیان آسمان شب را مثل کف دست خود می‌شناختند. برای آنها، صورت فلکی به معنای واقعی کلمه یک ابزار ناوبری حیاتی و همچنین یک هدایت‌کننده معنوی بود که اساطیر و جایگاه آنها را در دنیا یادآوری می‌کرد. امروزه، شناخت صورت‌های فلکی همچنان یک دانش مفید و منبع شگفتی است. تا انتهای این مقاله با من همراه باشید تا با ۱۵ صورت فلکی معروف و نحوه پیدا کردن هر کدام آشنا شوید.
در قرن دوم، «بطلمیوس» ۴۸ صورت فلکی را شناسایی و نامگذاری کرد. این اولین گزارش مکتوب و علمی از صورت‌های فلکی بود. اگرچه گزارش بطلمیوس فقط آسمانی را پوشش می‌داد که می‌توانست ببیند، به مدت چند قرن به عنوان معیاری در علم نجوم استفاده می‌شد. اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی ۸۸ صورت فلکی را فهرست کرده است. این فهرست از سال ۱۹۲۲ استفاده می‌شود و تمام آسمان شب را در سراسر جهان پوشش می‌دهد.
۱۵ صورت فلکی که در ادامه برررسی می‌کنیم بر اساس ترکیبی از اندازه، قابلیت دیده شدن، اهمیت ستاره‌های درون آنها، سهولت تشخیص و جایگاهی که در فرهنگ عامه در طول تاریخ داشته‌اند، انتخاب شده‌اند.
نقشه ستاره‌ای بهترین ابزار کمکی برای یافتن محل جستجوی صورت‌های فلکی بسته به مکان و زمان است. نقشه ستاره‌ها بسته به موقعیت مکانی و فصل‌ها متفاوت است. بنابراین، بهتر است از نرم‌افزاری مثل AstroViewer استفاده کنید که به شما اجازه می‌دهد موقعیت مکانی‌تان را وارد کنید و یک نقشه ستاره‌ای سفارشی بگیرید.
یک نرم‌افزار خوب دیگر Starmap است که اپلیکیشن مخصوص آی او اس نیز دارد. می‌توانید نقشه‌های این برنامه را به صورت PDF دانلود کنید و همراه داشته باشد. برنامه Google Sky نیز گزینه خوبی برای تمرین تشخیص صورت‌های فلکی از روی ظاهر است.
علاوه‌بر نقشه ستاره‌ای، به آسمان تاریک (تا جای ممکن دور از شهرها) و یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ نیاز دارید. با چشم غیرمسلح فقط می‌توانید خطوط اصلی را ببینید ولی با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ، ستاره‌های کم‌نورتر، سحابی‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای را نیز خواهید دید.
📷
استفاده از ساختار اُپتیکی Ritchey-Chretien (RC) در تلسکوپ که برگرفته از نام طراحان آن «جورج ریچی» و «هنری کرتین» است به طور گسترده در تلسکوپ‌های حرفه‌ای در سراسر جهان استفاده می‌شود و مزایای بسیاری را برای عکاسی نجومی آسمان شب ارائه می‌کند.
در تلسکوپ‌های ریچی-کرتین از آینه‌های اولیه و ثانویه‌ایی استفاده می‌شود که شکل هایپربولیک(هذلولی) دقیق دارند، این امر باعث می‌شود تا این تلسکوپ ها تقریبا خطای کُما (کشیدگی تصویر در گوشه‌ها) که در تلسکوپ‌های نیوتنی معمول است را نداشته باشند.
این تلسکوپ‌ها دارای میدان های دید مسطح هستند که تصاویر ستاره‌ها را حتی در گوشه‌های تصویر به شکل دقیق و بدون کشیدگی نشان می‌دهند. آنها به عدسی یا تیغه تصحیح کننده نیاز ندارند، بنابراین هیچ انحراف رنگی مانند تلسکوپ های اشمیت-کاسگرین ندارند. و لوله‌های باز دارند که می‌توانند انتقال گرمایی را با محیط اطراف خود آسان‌تر کنند.
دشواری ساخت تلسکوپ‌های ریچی-کرتین RC به این معنی بود که این تلسکوپ ها در گذشته برای ستاره شناسان آماتور بسیار گران بودند. اما تکنولوژی مدرن و طراحی و تکنیک‌های ساخت در دهه گذشته، امکان تولید اسکوپ‌های RC با کیفیت بالا را فراهم کرده‌اند که به طور قابل‌توجهی مقرون به صرفه هستند.
مجموعه‌های تلسکوپ‌های ریچی-کرتین (RC (Ritchey-Chretien که توسط شرکت تایوانی جی‌اس‌او GSO: Guan Sheng Optical تولید می‌شوند، کیفیت و امکانات فوق‌العاده‌ای را برای عکاسان نجومی متوسط و حرفه‌ای ارائه می‌دهند. عکاسانی که به دنبال تلسکو‌پهایی با فاصله کانونی بالا برای عکاسی با دوربین‌های DSLR فریم متوسط و فول فریم هستند.
همچنین تقریباً تمام دوربین‌های تصویربرداری نجومی. این تلسکوپ‌ها دارای اپتیک‌های دقیق، لوله‌های مستحکم فلزی کنگره‌دار از داخل با اندود مشکی برای رسیدن به کنتراست تصویر عالی و فوکوسر‌های دقیق و بادوام دوسرعته برای نگه‌داشتن ایمن دوربین و لوازم جانبی شما هستند.
تلسکوپ 8 اینچ ریچی‌کرتین جی‌اس‌او یک استروگراف Astrograph است استروگراف‌ها تلسکوهایی هستند که به طور خاص برای عکاسی نجومی طراحی و ساخته می‌شوند. این استروگراف ۸ اینچی در هنگام تصویربرداری نجومی قابلیت پوشش کامل سنسورهای عکاسی با فرمت ۳۵ میلی‌متری (24x36mm) را دارد.
برای چنین فرمتی یا سایر دوربین‌های CCD نیازی به تخت کننده و تصحیح کننده میدان نداری. اما برای دوربین‌های عکاسی با سنسورهای بزرگتر می‌توانید تخت کننده میدان تهیه کنید. از آنجایی که در ساخت و طراحی تلسکوپ‌های ریچی-کرتین Ritchey-Chretien از تیغه تصحیح کننده استفاده نمی‌شود. خطای رنگی در این تلسکوپ‌ها وجود ندارد.
برای اطلاع از مقاله کرمچاله چیست؟ روی لینک کلیک کنید.
اگرچه هر کدام از صورت‌های فلکی که معرفی می‌کنیم زمان مشخصی برای دیده شدن دارند، بسیاری از آنها حداقل ۶ ماه از سال، البته با وضوح کمتر، قابل مشاهده هستند. مواردی که در زیر معرفی می‌کنیم معروف‌ترین و قابل‌مشاهده‌ترین صورت‌های فلکی با چشم غیرمسلح در نیمکره شمالی هستند.
اگرچه دلو به عنوان یکی از بزرگ‌ترین، معروف‌ترین و قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی شناخته می‌شود، کم‌نور است و اغلب به سختی می‌توان آن را پیدا کرد. در اساطیر یونانی، دلو نماد گانیمده است که یک مرد جوان بسیار زیبا بود. زئوس به خاطر ظاهر زیبای این پسر او را به کوه المپوس دعوت کرد تا جام‌دار خدایان باشد. بابت خدمات گانیمده، جوانی ابدی و همچنین جایگاهی در آسمان شب به او عطا شد.
صورت فلکی دلو با وجود موقعیت برجسته و اندازه بزرگ، ویژگیهای مشخص یا حتی ستاره‌های درخشان ندارد. خط بیرون‌زده از سمت راست بازوی راست است و بخش میانی بزرگ ترکیبی از آب جاری از جام و پای راست است. اگرچه این کل صورت فلکی دلو نیست، چیزی است که به احتمال زیاد در آسمان شب می‌بینید. دلو در شهر قابل مشاهده نیست و برای دیدن آن به آسمان تاریک نیاز دارید.
در اساطیر یونانی، آکویلا عقابی بود که گانیمده (دلو) را به کوه المپوس برد. این عقاب همچنین حامل صاعقه زئوس بود. این صورت فلکی در نوار راه شیری قرار دارد و برجسته‌ترین ستاره آن Altair (الطیر یا کرکس پرنده) است که یکی از نزدیک‌ترین ستاره‌هایی که با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند، محسوب می‌شود. بخش بالایی صورت فلکی عقاب به شکل یک V معکوس کم عمق است و ستاره الطیر تقریبا وسط آن قرار دارد. این قسمت سر و بال‌های عقاب است و خطی که از الطیر پایین می‌آید بدن عقاب را تشکیل می‌دهد.
بره یکی از ۱۲ صورت فلکی است که زودیاک را تشکیل می‌دهند. این صورت‌های فلکی مسیر فرضی خورشید در آسمان هستند که در اصطلاح علمی به عنوان منطقه البروج شناخته می‌شود. به همین دلیل، صورت‌های فلکی زودیاک در زمان‌های قدیم اهمیت خاصی داشتند.
در اساطیر یونان، آریس قوچی بود که پشمش به پشم طلایی تبدیل شد. پشم طلایی نماد پادشاهی و اقتدار است و نقش مهمی در داستان جیسون و آرگونوت‌ها دارد. جیسون دنبال پشم گوسفند می‌رود تا عنوان پادشاهی را از آن خود کند و با کمک مدیا (همسر آینده‌اش) آن را پیدا می‌کند. این یکی از قدیمی‌ترین داستان‌های دوران باستان است و در زمان هومر رایج بود.
صورت فلکی بره از ۴ (گاهی ۵) ستاره قابل مشاهده تشکیل شده است که یک خط از سر قوچ تا پایین آن ایجاد کرده‌اند. حمل بزرگ‌ترین و قابل‌مشاهده‌ترین ستاره این صورت فلکی است و در دسته غول‌های نارنجی قرار دارد.
صورت فلکی سگ بزرگ نماد سگ مشهور یونانی لایلاپس (Laelaps) است. داستان‌های مختلفی درباره این سگ وجود دارد ولی تمامی آنها می‌گویند به قدری سریع بود که توسط زئوس به آسمان برده شد. لایلاپس همچنین یکی از سگ‌های صورت فلکی شکارچی در نظر گرفته می‌شود که پشت سر او در آسمان شب در تعقیب گاو ثور هستند.
کلب اکبر درخشان‌ترین ستاره آسمان شب را در خود جا داده است که با نام شباهنگ یا سیریوس شناخته می‌شود. اولین ظهور کلب اکبر هنگام سپیده دم در اواخر زمستان رخ می‌دهد و شروع روزهای گرم زمستان را نوید می‌دهد.
کاسیوپیا در اساطیر یونان ملکه‌ای متکبر بود که به زیبایی خود می‌بالید. او مادر پرنسس آندرومدا بود و برخلاف سایر شخصیت‌هایی که با افتخار در آسمان قرار می‌گرفتند، به عنوان مجازات مجبور به حضور در قلمروهای آسمانی شد.
ماجرا این بود که کاسیوپیا معتقد بود زیبایی او (یا در بعضی از داستان‌ها، دخترش) بیشتر از پری‌های دریایی است. این توهین بزرگی بود و باعث شد به آسمان فرستاده شود تا همه با نگاه تحقیرآمیز به او زل بزنند. ذات‌الکرسی با شکل متمایز W که توسط پنج ستاره درخشان تشکیل شده است، یکی از قابل‌تشخیص‌ترین صورت‌های فلکی در آسمان شب پاییز و اوایل زمستان است.
در اساطیر یونان، چند شخصیت به شکل قو در می‌آیند. مثلا، زئوس برای اغوای لدا، مادر جمینی و هلن تروی، به قو تبدیل شد. در یک داستان دیگر، اورفئوس به قتل رسید و سپس به شکل یک قو در کنار چنگ خود (صورت فلکی شلیاق) در آسمان قرار گرفت. این صورت فلکی همچنین ممکن است نام خود را از داستان فایتون و سیگنوس گرفته باشد. فایتون پسر هلیوس (خدای خورشید) بود و یک روز ارابه خورشیدی پدرش را برای سواری قرض گرفت.
فایتون نمی‌توانست افسار را کنترل کند و زئوس مجبور شد به ارابه شکلیک کند که منجر به مرگ فایتون شد. برادر فایتون، سیگنوس، روزهای زیادی را صرف غصه خوردن و جمع‌آوری استخوان‌های برادرش کرد. این کار سیگنوس خدایان را چنان تحت‌تاثیر قرار داد که او را به یک قو تبدیل کردند و مکانی در آسمان به او دادند.
صلیب شمالی در واقع یک صورتواره (الگوی قابل‌تشخیصی از ستاره‌ها) داخل سیگنوس قو است. دنب، دم قو (یا نقطه بالایی صلیب)، یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان شب است. این صورت فلکی به ستون فقرات کهکشان نیز معروف است و در آسمان شب به شکل یک غاز با بال‌های باز به موازات افق دیده می‌شود.
صورت فلکی دوپیکر نماد دوقولوهایی با نام‌های کاستور و پولوکس است. لدا مادر دوقلوها بود، پدر کاستور پادشاه فانی اسپارتا و پدر پولوکس زئوس بود (او لدا را به‌شکل یک قو اغوا کرد، یادتان هست؟ این داستان‌ها همه به هم گره خورده‌اند!).
وقتی کاستور کشته شد، پولوکس نامیرا به زئوس التماس کرد تا کاستور را هم جاودانه کند. زئوس این کار را با قرار دادن این دو برادر در آسمان شب برای همیشه انجام داد. کاستور و پولوکس اتفاقا نام درخشان‌ترین ستاره‌های این صورت فلکی و نشان‌دهنده سر دوقلوها هستند. هر کدام از این ستاره‌ها خطی دارند که بدن آنها را تشکیل می‌دهد و ظاهری مثل U به این صورت فلکی می‌دهد. دوقلوها کنار شکارچی قرار دارند و پیدا کردن آنها در زمستان نسبتا راحت است.
لئو تقریبا در تمام سنت‌های اساطیری شیر بزرگی در آسمان شب بوده است. در فرهنگ یونانی، لئو شیر بزرگی است که توسط هرکول به عنوان مرحله‌ای از دوازده خان کشته شد. شیر با سلاح‌های فانی قابل کشتن نبود، زیرا خز تنش در برابر حمله نفوذناپذیر بود و چنگال‌هایش از هر شمشیر انسانی تیزتر بود. سرانجام هرکول موفق شد این شیر را خفه کند، البته در این راه انگشت خود را از دست داد.
از آن جایی که این صورت فلکی ظاهری شبیه اسم خود دارد، به راحتی می‌توانید آن را در زودیاک پیدا کنید. یک علامت سوال سر و سینه را تشکیل می‌دهد و دنباله آن که به سمت چپ می‌رود، انتهای شیر را می‌سازد. سپس به سمت چپ حرکت می کند تا مثلث و انتهای شیر را تشکیل دهد. قلب‌الاسد (رگولوس)، درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی شیر، در سمت راست پایین آن قرار دارد و نشان‌دهنده پای راست جلوی شیر است.
شلیاق با اسطوره اورفئوس، موسیقیدان بزرگ، مرتبط است. آپولو چنگ را به اورفئوس داد و می‌گویند که موسیقی او زیباتر از موسیقی هر انسان فانی بود. موسیقی او می‌توانست خشم را آرام کند و شادی را به دل‌های خسته بیاورد. اورفئوس که پس از مرگ همسرش افسرده و سرگردان بود، کشته شد و چنگش به رودخانه انداخته شد. زئوس عقابی را برای پیدا کردن چنگ فرستاد و سپس آن را در آسمان شب قرار داد.
شلیاق به شکل یک مربع کج است که دم آن به وگا، درخشان‌ترین ستاره این صورت فلکی و یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان، متصل است. شلیاق کوچک است و در ماه‌های تابستان تقریبا مستقیما بالای سر است، ولی وگای درخشان پیدا کردن آن را آسان می‌کند.
شکارچی یا جبار یکی از بزرگ‌ترین و قابل‌تشخیص‌ترین صورت‌های فلکی است. این صورت فلکی در سرتاسر جهان قابل مشاهده است و هومر، ویرژیل و حتی انجیل به آن اشاره کرده‌اند. اوریون، پسر پوزیدون، یک شکارچی بزرگ با قدرت فوق طبیعی بود. او مدام با آرتمیس (الهه شکار) در جزیره کرت شکار می‌کرد و توسط کمان او یا نیش عقرب بزرگ که بعدا صورت فلکی عقرب شد، کشته شد.
کمربند سه ستاره شکارچی ساده‌ترین صورتواره برای پیدا کردن است. پای شکارچی (سمت راست پایین) و آلفای شکارچی (بالا سمت چپ) درخشان‌ترین ستاره‌های آن هستند. دو گوشه دیگر یک چهارضلعی نامنظم را تشکیل می‌دهند. شکارچی همچنین از این لحاظ منحصر به فرد است که می‌توانید از آن برای پیدا کردن صورت‌های فلکی دیگر در آسمان زمستان استفاده کنید.
دو ماهی آسمان نماد آفرودیت و پسرش اروس هستند که خود را به ماهی تبدیل کردند و با طناب به هم گره زدند تا از تایفون، بزرگ‌ترین و پست‌ترین هیولا در تمام اساطیر یونان، بگریزند. بعید است که صورت فلکی ماهی را وسط شهر پیدا کنید، زیرا هیچ کدام از ستاره‌های آن خیلی خاص یا درخشان نیستند. این صورت فلکی به شکل یک V بزرگ است که ماهی سمت راست یک O کوچک و ماهی سمت چپ یک مثلث کوچک در انتها می‌سازد.
افسانه‌های مختلفی درباره عقرب وجود دارد که اوریون شکارچی تقریبا در همه آنها دخیل است. اوریون به خود می‌بالید که می‌تواند تمام حیوان‌های روی زمین را بکشد. او با عقرب روبه‌رو شد و پس از یک مبارزه طولانی و شدید، شکست خورد. این مبارزه به قدری سخت بود که توجه زئوس را به خود جلب کرد و عقرب تا ابد در آسمان شب قرار گرفت.
با وجود ستاره‌های درخشان زیاد، به راحتی می‌توانید عقرب را در آسمان شب پیدا کنید. آنتارس، درخشان‌ترین ستاره این صورت فلکی، به قلب‌العقرب معروف است. پیدا کردن این ستاره بسیار راحت است ولی گاهی به دلیل رنگ قرمز روشن خود با مریخ اشتباه گرفته می‌شود. سمت راست قلب ۳ تا ۵ ستاره وجود دارد که سر را تشکیل می‌دهند. در سمت چپ، خطی طولانی از ستاره‌ها وجود دارد که به شکل یک علامت سوال وارونه منحنی می‌شوند.
برج ثور یکی از اجزای بزرگ و برجسته آسمان زمستان است. به عنوان یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی شناخته‌شده، قدمت اسطوره‌های آن به اوایل عصر برنز برمی‌گردد. اسطوره‌های یونانی متعددی درباره گاو وجود دارد. در یکی از آنها، زئوس خود یا معشوقه‌اش را به شکل یک گاو نر درآورد تا جلوی فاش شدن خیانتش را بگیرد. در یک اسطوره دیگر، گاو نر هفتمین خان هرکول بود.
پیدا کردن این صورت فلکی نسبتا آسان است، زیرا قابل تشخیص ترین ستاره آن یک V بسیار برجسته را تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده سر و شاخ گاو است. دبران درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی ثور است که چشم راست گاو را تشکیل می‌دهد. پنج ستاره که با چشم غیرمسلح نسبتا نزدیک هم هستند، یک V کوچک تقریبا کامل را تشکیل می‌دهند که به سمت دو ستاره نهایی که نوک شاخ هستند گسترش می‌یابد.
ملاقه بزرگ عموما به عنوان یک صورت فلکی در نظر گرفته می‌شود، ولی در واقع یک صورتواره در صورت فلکی دب اکبر است. این شناخته‌شده‌ترین الگوی ستاره‌ای در جهان محسوب می‌شود، زیرا همیشه در نیمکره شمالی قابل‌مشاهده است.
اسطوره یونانی دب اکبر داستان دب اصغر را هم تعریف می‌کند. زئوس شیفته الهه جوانی به نام کالیستو شد. هرا، همسر زئوس، از شدت حسادت کالیستو را به خرس تبدیل کرد. کالیستو وقتی خرس بود با پسرش آرکاس روبخ‌رو شد. آرکاس قصد داشت به خرس شلیک کند، ولی زئوس اجازه نداد این اتفاق بیافتد. زئوس آرکاس را نیز به خرس تبدیل کرد و مادر (دب اکبر) و پسر (دب اصغر) را برای همیشه در آسمان شب قرار داد.
هفت ستاره دب اکبر به راحتی تشخیص داده می‌شوند و تقریبا همیشه قابل‌مشاهده هستند. آنها بخشی از پشت و دم خرس بزرگ را تشکیل می‌دهند. در حالیکه سایر قسمت‌های این صورت فلکی شکل خرس را تکمیل می‌کنند، اغلب در مناطقی که آلودگی نوری بالا دارند قابل مشاهده نیست.
دب اکبر چیزی بیش از یک صورت فلکی زیبا است. لبه بیرونی کاسه آن همیشه شما را به سمت ستاره شمالی هدایت می‌کند و در قرون گذشته برای جهت‌یابی مورد استفاده قرار می‌گرفت. کافی است با دو ستاره لبه بیرونی دب اکبر یک خط بسازید و آن را پنج برابر فاصله بین این دو ستاره امتداد دهید تا ستاره شمالی را پیدا کنید.
دب اصغر به خاطر پولاریس یا ستاره شمالی معروف است. بسیاری از مردم به اشتباه فکر می‌کنند که ستاره شمالی مستقیما بالای سرشان است، ولی این فقط در قطب شمال صادق است. برای بیشتر مردم نیمکره شمالی، ستاره شمالی در اعماق آسمان شب خواهد بود.
دب اصغر شبیه یک توله خرس با دم بسیار بلند است. دب اصغر نه تنها از طریق اندازه، بلکه با کمک انحنای دم از دب اکبر متمایز می‌شود. وقتی ستاره شمالی را در انتهای دم خرس با استفاده از دب اکبر پیدا کردید، تشخیص بقیه صورت فلکی آسان خواهد بود.
نتیجه
صورت های فلکی کشف شده در آسمان شب توسط دانشمندان را در مقاله برای شما نام بردیم و اسامی آنها همراه با مشخصاتشان برای شما بررسی کردیم. همچنین شکل ظاهری آنها را توضیح دادیم تا در صورت رصد در آسمان بتوانید آنها را تشخیص دهید. شما می توانید با خرید تلسکوپ این صورت های فلکی را در آسمان شب ببینید. خرید تلسکوپ در سایت موسسه طبیعت آسمان شب به راحتی و با بهترین قیمت و کیفیت در دسترس است.
برای دانلود مقاله ۱۵ صورت فلکی که باید بشناسید و نحوه پیدا کردن آنها را بدانید روی لینک کلیک کنید.
منبع: سایت موسسه طبیعت آسمان شب و ۱۵ صورت فلکی که باید بشناسید و نحوه پیدا کردن آنها را بدانید
