حتی وقتی تنها با خودم فکر می‌کنم، باز دوست دارم از ابتدا راجع به مفهوم خلاقیت فکر کنم:) نکته‌ی جالب اینکه، همیشه جواب تازه‌ای یافت می‌شود:
آلبرت انیشتن: «خلاقیت، هوشمندی همراه با تفریح کردن است».
در مورد این جمله انیشتن تا ابد می‌توان حرف زد و بالطبع در مورد خلاقیت حتی فراتر از ابد! اما دوست دارم در مورد چند عامل کلیدی در خلاقیت که آن‌ها را از مرشدهایم مثل دکتر فیض بخش، دکتر کن رابینسون و پیتر سنگه آموخته‌ام، خدمتتان عرض کنم:(من معمولا در متن‌هایم اسم این عزیزران را زیاد می‌آورم:))
1-آزادی:
مفهوم خلاقیت با آزادی گره خورده، این نکته مخصوصا برای کسی که با آدم‌های دیگری در حال کار است بسیار به درد می‌خورد، تا فضا دارای آزادی مناسبی نباشد شما نمی‌توانید خلاق باشید، تا زمانی که در سازمانتان همیشه و همه ساعت، همه‌ی افراد در حال انجام تسک‌‌ها و وظایف روزانه‌اند اصلا فرصتی برای فکر کردن به خلاقیت پیش نمی‌آید؛ بنابراین برای شما که دارای استارتاپ هستید یا در یک سازمان افرادی برای‌‌تان کار می‌کنند، لطفا فضای زمانی برای خلاق بودن، بازی کردن یا هر کار خلاقانه دیگری در نظر بگیرید و حواستان باشد در این زمان‌ها باید حس آزادی در تیم موج بزند، از جمله کارهایی که خیلی از تیم‌ها می‌کنند همانطور که قبل‌‌تر اشاره کردم، بارش فکری یا brain storming است، نکته بسیار مهم و کلیدی در این تکنیک فراهم کردن فضایی است که افراد گروه، بتوانند هر ایده‌ای-تاکید می‌کنم هر!- که دارند را بر زبان آورده و مورد هیچگونه انتقاد و ارزیابی-تاکید می‌کنم هیچ!- قرار نگیرند؛ البته به جز بارش فکری، کار دیگر، بازی کردن است، بازی‌های بسیاری برای تیم‌ها طراحی شده‌‌است که با یک جست و جوی ساده می‌توانید پیدایشان کنید، حتی اگر چیزی پیدا نکردید همیشه گزینه مافیا هست! نکته بسیار مهم این است که این بازی‌ها به خودی خود نکته مثبتی ندارند، بلکه تیمی انجام دادنشان و کار‌تیمی و ارتباط تیمی مهم‌تر است و در انتها ذکر این نکته که انتخاب بازی مناسب که مناسب باشد، کاملا! به شما بستگی دارد.
2-محدودیت:
شاید فکر کنید مورد 2 با مورد 1 متناقض است، درست فکر می‌کنید:) نکته جذابیت خلاقیت همین است، عملا در مورد 1 سوال پیش می‌آید که چرا خیلی از اوقات ایده‌های خلاقانه از دل محدودیت بیرون می‌آید؟! آیا ما در زندگی راه‌حل های خلاقانه تقلبمان، زمانی نبود که محدودیت زمان برای مطالعه امتحان داشتیم؟! حتی در مورد دروسی که حل مسئله دارند به وضوح این مسئله دیده می‌شود، وقتی محدودیت وقت و انرژی و زمان دارید، مجبورید راه‌های بهتر و سریعتر و خلاقانه‌تری بیابید تا به هدفتان برسید. در گیمیفیکیشن یکی از عوامل مهم در طراحی بازی، بحث محدودیت است، محدودیت درست و منطقی باعث به چالش کشیده‌‌شدن، لذت و خلاقیت بازی‌کننده می‌شود! اگر در تیمتان به موقع محدودیت بگذارید، سیستم پاداش بگذارید در حق تیمتان لطف بزرگی کرده‌اید! در مورد اینکه منظورم از محدودیت و آزادی به موقع چیست، بعدا حرف می‌زنم ولی در همین حد که خلاقیت مثل شطرنج است، شما باید بتوانید حرکات دلخواهتان را انجام دهید اما در چارچوبی که باعث رشد خلاقیت شما می‌شود!
3-تحمیل نکنید!
شما هر کاری دارید برای خلاقیت تیمتان یا خودتان می‌کنید، بکنید اما لطفا نه منت بگذارید و نه تحمیل کنید، به جای اینکه با ابزار آلات مختلف میزان خلاقیت اعضای تیم را بسنجید و به افرادی که به نظرتان خلاق ترند بیشتر توجه کنید، روی خلاقیت خودتان به عنوان رهبر تیم تمرکز کنید و فضایی فراهم کنید که همه افراد در آن به سمت خلاق بودن کشیده شوند.
4-ساخت ساختار درست:
به قول پیتر سنگه بزرگ، یکی از وظایف مهم رهبر، طراحی و ساختار مناسب است، چون ساختار رفتار مارا تعیین می‌کند؛ مثلا فرض کنید مشاور یک مدرسه تصمیم می‌گیرد نمرات دانش آموزان را هر هفته به اولیا ارسال کند، آخر هر هفته هم در مدرسه آزمون گرفته می‌شود، طبق تجربه‌ام از تدریس در مدارس، در بچه‌هایی که از نظر تحصیلی ضعیف‌اند، نرخ تقلب به طور قابل توجهی بالا می‌رود، حال در اینجا مشاور اشتباه مهمی مرتکب شده و فضایی مستعد برای عدم صداقت به وجود آورده‌‌است در حالی که اگر به صورت خصوصی‌تر گزارش نمرات به دانش آموزان و به اولیا با احتیاط بیشتری داده می‌شد-همانطور که بعدا شد- دانش آموزان ضعیف عشق و علاقه بیشتری به درس خواندن می‌کنند و باز هم، تغییرات چشم‌گیر است.
اینکه مثال مدرسه بود اما می‌توان آن را به هر سازمانی تعمیم داد، بعدها بیشتر در مورد ساختارهای پیچیده‌‌تر حرف خواهم زد.
5-تفریح:
همانطور که انیشتن گفت:) خلاقیت شدیدا به تفریح نیاز دارد، بزرگترین هنرمندان، بزرگترین دانشمندان، بزرگترین بیزنس‌من های دنیا، کاری را که می‌کرده‌اند دوست داشته‌اند و از آن لذت می‌برده‌اند و حین انجامش زندگی و تفریح می‌کردند، خلاقیت زاده‌ی لذت و تفریح همراه با مسئولیت پذیری و محدودیت است.
برای مطالعه بیشتر راجع به خلاقیت مخصوصا ارتباط آن با آزادی و تفریح پیشنهاد می‌کنم کتاب المنت از دکتر کن رابینسون را مطالعه کند، این ویدیوی تد هم از او در مورد تاثیر مخرب نظام آموزش و پرورش بر خلاقیت است.
مهرداد مرادی
