همایش کارگاه علوم سایبرنتیک و روانشناسی

همایش کارگاه علوم سایبرنتیک و روانشناسی در تاریخ 5 دی 1402 توسط انجمن علوم کامپیوتر دانشگاه مازندران برگزار شد. در این همایش، دکتر عباس علیزاده استاد روانشناسی دانشگاه مازندران با شرح مباحث زیر به توضیح اهمیت علوم سایبرنتیک و روانشناسی پرداختند.

سرفصل ها و مباحث کارگاه

· کاربرد علوم کامپیوتر در روانشناسی و نقش آفرینی در جهان معاصر

· علوم سایبرنتیک

· معرفی نوروفیدبک وبیوفیدبک

· هوش مصنوعی وبات های درمانگر

· بازی های مجازی در درمان روانشناختی

همایش با این پرسش پایه شروع شد : چه مباحثی در علوم کامپیوتر می تواند مطرح شود که به روانشناسی کمک کند؟

از اتفاق های بزرگ در زندگی انسان ها علاوه بر ابزار ها و مکان ها ، بسیاری از مفاهیم انسان شناسی نیز تعریف می شود. اتفاق های بزرگ زندگی بشر مانند انقلاب کشاورزی که مفاهیم انسان شناسی مانند جامعه وفرهنگ را ایجاد کرده است؛ انقلاب صنعتی دومین اتفاق بزرگ در بشریت که باعث ایجاد ابزار ها وماشین آلات این روزهای ما شده است ؛ هر ابزار و دلیل استفاده و تولید آن ریشه در انسان شناسی و روانشناسی نیز دارد.

انقلاب سوم را میتوان انقلاب هوش مصنوعی دانست که در های جدیدی را به روی انسان شناسی باز می کند.

بامفاهیم ایجاد شده وپیشرفت علم تعاملی بین علوم ایجاد شده، که به آن علوم سایبرنتیک می گویند.

علم سایبرنتیک ، علم ارتباطات بین انسان ،حیوان و ماشین است .

یکی از حوزه های مهمی که تعامل بین رشته های روانشناسی ، علوم کامپیوتر و رشته های دیگر مثل مهندسی الکترونیک را نمایش می دهد، حوزه نوروفیدبک (Neurofeedback) و بیوفیدبک(Biofeedback) است.

نوروفیدبک وبیوفیدبک به نوعی از باز خورد بدن ما ،در مواقع غیر طبیعی(خشم،استرس و..) استفاده میکند. به عنوان مثال کسی که اضطراب دارد ضربان قلب بالاتری دارد.

بيوفيدبك ،روش درماني است كه در آن بيمار در مقابل نماد يكي از تظاهرات بيولوژيك خود قرار ميگيرد و سعي ميكند با تمركز ان را در جهت مطلوب تغيير دهد.اسکنPET و دماسنج ازنمونه هایی از بیوفیدبک هستند.نوروفیدبک نوع خاصی از واکنش بیوفیدبک را توصیف می کند، که شامل خواندن موج های مغزی است.

برای توضیح روش نوروفیدبک نیازبه توضیح فعالیت مغز داریم، مغز دارای فعالیت الکتروشیمیایی است، بخش شیمیایی به دارو درمانی بر می گردد. فرد افسرده به روانپزشک مراجعه می کند و دارو هایی برای درمان مصرف می کند. این دارو ها با تغییر فرمول شیمیایی مغزدر این فرد ایجاد درمان می کند. فعالیت دیگر مغز الکتریکی است که کار تولید امواج را انجام می دهد. یعنی فرد افسرده علاوه بر تغییرات شیمیایی در مغز دچار یک سری تغییرات در امواج مغزی هم میشود.

امواج مغزی چندین دسته دارد؛

امواج دلتا : امواج مغزی با دامنه بالا هستند . این امواج در شناسایی عمق خواب کمک می کنند وبا مرحله خواب ارتباط دارد.

امواج تتا: این امواج در زمان خواب به همراه رویا وحداقل اگاهی رخ می دهد.

امواج الفا : که در حالت خواب الودگی ویا درحالت مدیتیشن تولید می شوند.

امواج SMR : امواج هوشیاری ذهنی با آرامش فیزیکی هستند. به عنوان مثال کسی که کمبود توجه دارد،برای اینکه هوشیاری بیشتری داشته باشد روی امواج SMR کار می کند.

امواج بتا :حالتی از مغز هستند که در هوشیاری اتفاق می افتد. بتای بالا باعث اضطراب می شود.

امواج گاما:امواج مغزی با فرکانس بالا و به حافظه ، یادگیری و توجه مرتبط هستند.

با توجه به این امواج و طول موج آن ها،هر موج خاصی در هرنقطه از مغز می تواند عملکرد مغز را درست یا دچار ایراد کند ؛به عنوان مثال در ADHD ناهمواری های امواج مغزی زمانی است که دامنه تتا از بتا بیشتر باشد.

نوروفیدبک در بیماری های زیادی پژوهش شده است. و بیشترین تلاش ها در بیش فعالی(ADHD)، کم توجهی(ADD) ، اختلال اضطراب(Anxiety) ، اختلالات یادگیری(LD)،اختلالات خواب،بیماری صرع و اسیب مغزی ها ، در درد های مزمن، سردرد های میگرنی ، افسردگی و مصرف مواد بوده است.

در بیماری های مختلف روانشناسی این امواج را اندازه گیری واز آن یک نقشه تهیه کردند.پروتکل های نوروفیدبک نشان می دهدمثلا کسی که افسردگی ندارد ، دارای امواج مغزی با طول موج های مشخص است. درمانگر این بازه ها (range) را مشخص می کند و بیمار تلاش می کند با کمک موزیک ، گیم و... امواج تعریف شده را به اون بازه ها برساند .باز خورد این تلاش ها به کمک دستگاه های نورو فیدبک به بیمار بر گردانده می شود.

در ادامه دکتر علیزاده به معرفی بات هایی که در حوزه روانشناسی برای درمان و یادگیری مهارت های جدید، مفهوم بازی درمانی و استفاده از بازی درمانی مجازی برای درمان اختلالات روانشناختی مانند عدم توجه ، ارتقاع حافظه پرداختند. و همچنین به استفاده از واقعیت مجازی برای برطرف کردن فوبیا ها مثل ترس از ارتفاع اشاره کردند.

در نهایت هوش مصنوعی با تقسیم تاریخ قدم در حوزه های جدید از شناخت انسان گذاشت که تا دیروز بسیار شخصی تر و غیر ماشینی تلقی می شد ولی حالا انگار داستان فرق کرده و ما با دنیایی جدید روبرو هستیم.

نویسنده : فاطمه املحی